Mədəniyyət və turizm Mündəricat

Tofiq Babayev 
 
Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə.“Az ərbaycan” cildi. Bakı, 2007,  
“X alq bayramları” məqaləsi, səh.141-143. 

---

107 
 
Geyim mədəniyyəti 
 
İnsanların  geyinməyə  başladığı  ilk  dövrlərdən  etibarən  dəri  parçalarından  bürünmə  geyim  tipi 
kimi istifadə edirdilər. 
E.ə.  VIII-VI  minilliklərdə  təbii  liflərdən  hörülmüş  ensiz  zolaq  sarğıdan  spiralvari  texnika  ilə 
birləşdirilərək, sinəni və ayrı-ayrılıqda ayaqları örtən geyim vasitəsi kimi, istifadə olunmuşdur və bu 
sayaq  geyim  tərzi  e.ə.  VI-IV  minilliklərə  qədər  davam  etmişdir.  Bu  cür  geyimi  sarınma  geyim  tipi 
qəbul edək. 
Erkən Tunc dövründə artıq hörmə alətlərinə daha çox rast gəlinir və təsvirlərdə hörmə üsulu ilə 
əldə olunmuş geyimlərə (geyinmə geyim tipi) təsadüf olunur. Hörmə üsulu ilə hazırlanmış geyimlərin 
uzunluğu dizə qədər olur və ətək xətti qeyd olunurdu. 
E.ə.  I  minillikdə  qadın  geyimləri  alt  paltarından,  əsasən  uzunluğu  dabana  qədər  olan  sərbəst 
biçimli,  geniş  gövdəli,  uzunqollu  üst  geyimindən  və  ayaqdan  sinəyə  qədər  bütün bədəni  örtən, 
spiralvari (burma-burma) konstruksiya ilə tikilmiş çaxçurdan ibarət idi. 
E.ə.  IX-VII  yüzilliyin  çiyin  geyimi  üst-üstə  geyinilmiş,  eyni  formalı,  müxtəlif  rəngli  üç  ədəd 
geyimdən  ibarət  idi.  Geyimlərin  hər  biri,  hər  bir  qol  altında  sıra  ilə  tikilmiş  20  ədəd  iri  düymə  ilə 
düymələnirdi.  Geyimlər-qol  ağzında  da  sıralama  tikilmiş  nisbətən  kiçik  ölçülü  düymələrlə 
düymələnirdi. 
E.ə. VII yüzillikdən etibarən qadınlar uzun, düz biçimli, qollarının uzunluğu dirsəyə qədər olan 
köynək  geyir  və  onun  üstündən  boynu  oyma,  ellips  formalı,  yanları  tikişli  və  ya  tikişsiz  örpək  tipli 
geyim  geyinirdilər.  Bəzən  örpəyin  yan  xətti  boyunca  saçaq  tikilirdi.  Digər  formalı  köynəklərin  ətək 
xətti düz deyil, çəp olur, belinə kəmər bağlanır, üzərindən isə örpək tipli geyim geyinilmirdi. 
Çiyin geyimi iki formada olurdu: 
1.  Düz  biçimli,  qısa  qollu  olub,  uzunluğu  bir 
tərəfdə baldırın yarısına, o biri tərəfdə isə dizə qədər 
olan köynək. 
Bu  geyimin  ətək  xətti  bəzən  qırıq  xətlərlə 
qeyd  edilərək  ətəyə  paralel  olan  zolaq  formasında 
naxış  əmələ  gətirir,  bəzən  də  heç  bir  işarə 
qoyulmurdu, bu geyimin belinə bir neçə sıra kəmər 
(və ya qurşaq) bağlanırdı. 
2.  Geniş,  düz  biçimli,  uzun  qollu  olub, 
uzunluğu dabana qədər olan köynək və  ya don. Bu 
geyimin  ətəyi  yerə  paralel  kəsilir,  ətək  xəttinə 
paralel olmaqla zolaqlı naxış-ətəklik tikilirdi. Hər iki 
halda  köynəyin  yaxası  boyun  dairəsi  boyunca 
dövrələmə  kəsilirdi.  Bu  geyimin  üstündən  örpək 
formalı  geyim  geyinilirdi.  Örpəklər  bir  neçə 
formada olurdu: 
1.  Eni  bədən  ölçüsünə  uyğun  götürülmüş 
materialdan biçilərək, qol əmələ gətirməklə yan xətti 
tikili olan; 
2. Eni bədən ölçüsündən böyük götürülməklə 
yan xətti açıq saxlanılan. 
Bu  halda  ya  yan  xətt  sadəcə  açıq  saxlanır,  ya  da  bütün yan  xətt  və  ətək  xətti  boyunca  saçaq 
tikilirdi. 
Qədim dövr kişi geyimlərinin təsnifatını aşağıdakı kimi vermək olar: