7. Ümumdünya Sağlamlıq günü
Sağlam bədəndə sağlam ruh olar.
1948-ci
ildə
birinci Ümumdünya Səhiyyə
Assambleyası Ümumdünya Səhiyyə TəĢkilatının
yaranmasını qeyd etmək üçün Ümumdünya
Sağlamlıq Gününün təsis edilməsi təĢəbbüsü ilə
çıxıĢ etdi. 1950-ci ildən baĢlayaraq Ümumdünya
Sağlamlıq Günü hər il 7 aprel tarixində qeyd
edilir. Hər il Ümumdünya Sağlamlıq Gününün
mövzusu ÜST üçün prioritet sayılan bir problemi
diqqət mərkəzinə gətirir. Ümumdünya Sağlamlıq
Günü diqqəti səhiyyə sahəsində beynəlxalq ictimaiyyətə təsir göstərən baĢlıca
problemlərə yönəltmək üçün dünya səviyyəsində bir imkandır. Sağlamlıq ÜST-ün
Nizamnaməsində yalnız xəstəliklərin, yaxud fiziki qüsurların olmamağı ilə deyil, tam
fiziki, psixi və sosial sağlamlıq vəziyyəti kimi müəyyən olunur. ÜST özünün
Ümumdünya Səhiyyə Assambleyası vasitəsi ilə 193 üzv dövlət tərəfindən idarə olunur.
Bu Assambleya ÜST-ə üzv dövlətlərin nümayəndələrindən ibarətdir. Ümumdünya
Assambleyasının əsas vəzifəsi ÜST-ün proqramı və növbəti ikiillik müddət üzrə
büdcəsinin təsdiqi və siyasət məsələləri üzrə qərarların qəbul edilməsidir. Sağlam
yaĢlanmaq beynəlxalq ictimai səhiyyə proqramının gündəliyində prioritet məsələyə
çevrilir. Sağlam yaĢlanma həyatın ilkin mərhələlərindəki sağlamlıqla əlaqədardır və
sağlam yaĢlanma bir çox amillərdən asılıdır. Fərdin bioloji sisteminin funksional
imkanları ömrün ilk illərində formalaĢır, ilkin yetkinlik dövründə ən yüksək səviyyəyə
çatır və bundan sonra təbii olaraq zəifləməyə baĢlayır. Bu zəifləmə həddi, qismən də
olsa, insanın 2012-ci ildə bu günün mövzusu ―Sağlamlıq ömrü uzadır‖ devizi altında
yaĢlanma və sağlamlıq məsələlərinə həsr olunub. Burada baĢlıca diqqət ona yönəldilir
ki, sağlamlıq yaĢlı kiĢi və qadınların bütün həyatı boyunca dolğun və səmərəli həyat
sürməsinə yardım edir. YaĢlanma harada yaĢamasından, cavan və ya qoca, kiĢi və ya
qadın, zəngin və ya kasıb olmasından asılı olmayaraq, hər bir insanı düĢündürür.
Ġqtisadiyyatın qloballaĢdığı, texnologiyanın sürətlə inkiĢaf etdiyi, urbanizasiyanın
artdığı, ailə modellərinin dəyiĢdiyi XXI əsrdə ən böyük sosial dəyiĢikliklərdən biri də
əhalinin yaĢlanması məsələsidir. Tezliklə dünyada həm yaĢlı insanların ümumi sayı
bütün həyatı boyu davranıĢları və məruz qaldığı təsirlərlə müəyyən edilir. Buraya onun
qidalanması, fiziki aktivlik səviyyəsi və sağlamlıqla bağlı risklərə məruz qalması,
məsələn, siqaret çəkmək, spirtli içkilərdən sui-istifadə və ya zəhərli maddələrin təsirinə
məruz qalmaq halları da daxildir.
110
7.―Molla Nəsrəddin‖ jurnalının nəşrinin 110 illiyi (07.04.1906)
Molla Nəsrəddin — Azərbaycan dilində satirik, populyar jurnal
Ġlk sayı 1906-cı il aprelin 7-də Tiflisdə iĢıq üzü görüb.‖Molla
Nəsrəddin‖in birinci sayı 1906-ci il aprel ayının 7-də Tiflisdə
çapdan
çıxıb. 1906-1918-ci
illərdə
Tiflisdə, 1921-ci
ildə Təbrizdə, 1922-1931-ci
illərdə Bakıda nəĢr
edilib.
Redaktoru və müəllifi Cəlil Məmmədquluzadə olub. 25 il
ərzində 748 nömrəsi çıxıb. ‖Molla Nəsrəddin‖ Azərbaycan
xalqının mütərəqqi qüvvələrini, demokratik düĢüncəli
insanlarını öz ətrafında toplaya bilib. ―Molla Nəsrəddin‖
jurnalının həyat səhnəsinə qədəm qoyması və onun baĢında
C.Məmmədquluzadə kimi açıq fikirli bir ziyalının durması
azadlıq dostlarını ürəkdən sevindirmiĢdi. Jurnalda Ömər Faiq
Nemanzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim bəy
Haqverdiyev, Əli Nəzmi, Əliqulu Qəmküsar, Məmməd Səid
Ordubadi və baĢqa Ģair, yazıçı və jurnalistlər, o cümlədən, Oskar ġmerlinq,
Ġ.Rotter, Əzim Əzimzadə kimi rəssamlar fəaliyyət göstərirdilər. Molla Nəsrəddin
jurnalının ilk sayının üz səhifəsində verilən Ģəkildə yuxuya getmiĢ bir dəstə müsəlman
təsvir olunur. ġərqin müdrik ağsaqqallarından hesab olunan Molla Nəsrəddin onları
oyatmağa çalıĢır. ―Molla Nəsrəddin‖i dövrün ən müasir inqilabi məsələləri ilə yanaĢı
Azərbaycan xalqının min illərdən bəri davam edib gələn dərdləri də çox düĢündürürdü.
Bu dərdlər içərisində dini-fanatizm daha dəhĢətli idi.
―Molla Nəsrəddin‖in tarixi mübarizəsinin böyüklüyü onda idi ki, onun XX əsr
Azərbaycan həyatının eybəcərliklərinə qarĢı çevrilmiĢ bu amansız qəzəb və nifrətinin
arxasında vətənə və xalqa böyük məhəbbət dolu bir ürək dayanmıĢdı.
Jurnal Ġran, Türkiyə, Misir, Hindistan, MərakeĢ kimi ölkələrə də yayılaraq oradakı
xalqların sosial-mədəni tərəqqisinə müsbət təsir gostərmiĢdir. Jurnal çar Rusiyasının
bütün müsəlman bölgələrində, Yaxın və Orta ġərq ölkələrində yayılıb, islam dünyasında
demokratik mətbuatın inkiĢafına təsir göstərib. ―Molla Nəsrəddin‖ jurnalının təsiri
altında Azərbaycanda ―Bəhlul‖ (1907), ―Zənbur‖ (1909-1910), ―Mirat‖ (1910), ―An‖
(1910-1911), ―Kəlniyyət‖ (1912- 1913), ―Lək-lək‖ (1914), ―Tuti‖ (1914-1917),
―Məzəli‖ (1914-1915), ―Babayi-Əmir‖ (1915-1916), ―Tartan-Partan‖ (1918), ―ġeypur‖
(1918-1919), ―Zənbur‖ (1919), ―MəĢəl‖ (1919-1920) kimi Azərbaycan dilində nəĢr
olunan satirik jurnallarla yanaĢı, bu dövr Bakıda rus dilində ―Cigit‖ (1907-1918), ―Vay-
vay‖ (1908), ―Bakinskoe qore‖ (1908-1909), ―Biç‖ (1909-1915), ―Adskaya poçta‖
(1909-1910), ―Bakinskiye strelı‖ (1910), ―Baraban‖ (1912-1913) kimi satirik jurnallar
da dərc olunurdu.
111
12. Beynəlxalq Aviasiya və Kosmonavtika günü.
12
aprel
-
―Beynəlxalq Aviasiya və
Kosmonavtika günü‖ kimi qeyd olunur. Bu
bayram, ancaq Rusiyada (əvvəllərsə varisi
olduğu SSRI-də) keçirilirdi. Amma artıq belə
deyil. Belə ki, BMT-nin BaĢ Assambleyasının
65-ci sessiyasında yekdilliklə qəbul edilən
qətnaməyə əsasən, 12 aprel ―Beynəxalq
kosmosa uçuĢ günü" (Space Probe Day) kimi
bütün dünyada qeyd olunur. 1961-ci il aprelin
12-də, SSRI-nin vətəndaĢı Yuri Qaqarin,
―Vostok‖ kosmik gəmisində Yer kürəsinin ətrafında orbital uçuĢ həyata keçirərək,
kosmik uçuĢ dövrünün əsasını qoydu. Cəmi 108 dəqiqə davam edən uçuĢ, kosmosun
tədqiqinin və mənimsənilməsinin baĢlanğıcı oldu. BaĢlanğıcda kosmosun tədqiq
edilməsi, ABġ və SSRI arasında strateji yarıĢ Ģəklini alsa da, sonralar bu əməkdaĢlığa
çevrildi. SSRI dağıldıqdan sonra bunu Rusiya davam etdirir. Ancaq qeyd etmək
lazımdır ki, ABġ kosmonavtlarının Aya uçmasını çıxmaqla, bütün digər ilk addımlar
SSRĠ tərəfindən atılıb. Bu günə qədər kosmosa təqribən 517 insan uçub, onlardan 55-i
qadındır. Təəssüf ki, kosmonavtikanın inkiĢafinda çalıĢanlar arasında həlak olanlar da
olub. Müxtəlif Ģəraitdə 22 kosmonavt həyatını itirib. VətəndaĢları kosmosa uçuĢ keçirən
ölkələr bunlardır: SSRI, Rusiya, ABġ, Çexoslovakiya, PolĢa, Almaniya Demokratik
Respublikasi, Bolqariya, Macarıstan, Vyetnam, Kuba, Monqolustan, Rumıniya, Fransa,
Almaniya Federativ Respublikası, Hindistan, Kanada, Səudiyyə Ərəbistanı, Niderland,
Meksika, Suriya, Əfqanıstan, Yaponiya, Böyük Britaniya, Avstriya, Qazaxıstan,
Belçika, Italiya, Isveçrə, Ukrayna, Ispaniya, Slovakiya, Cənubi Afrika Respublikası,
Izrail, Çin, Braziliya, Isveç, Malaziya, Koreya Respublikası.
112
13.Beynəlxalq solaxaylar günü.
Onlar sol əllə yeyir, sol əllə iĢ görür, elə həmin əllə də
yazırlar. Bu günün araĢdırmaları göstərir ki,
solaxayların bilik və bacarığı, informasiyanı qəbuletmə
və pul qazanma qabiliyyəti normal insanlardan daha
yüksəkdir. Alimlər solaxaylar və normal insanlardan
ibarət iki qrup yığıb, onlara müxtəlif iĢlər tapĢırdılar.
Solaxaylar digər qrupa nisbətən, daha yaxĢı sürücülük
edib, yemək biĢirib, təmir iĢlərini uğurla bitirərək, daha
yaxĢı nəticə göstərdilər. Elə Avstraliya alimlərinin son araĢdırmaları da onu göstərir ki,
dünyanın ən yaxĢı və zəhimli idarəçiləri solaxaydır. Solaxaylıq daha çox kiĢilərdə
müĢahidə olunur. Onların da 53%-i rəssam, idmançı, aktyor, yazıçı və ya musiqiçi
olur. Dünyada 2-8% solaxay yaĢayır. 90-91% insan normal, qalanları isə
ambidekserdir. Bu cür insanlar hər iki əli ilə də normal iĢləyirlər. Solaxaylar adi
insanlara nisbətən, 13-21% daha çox qazanırlar. Solaxay insan qarĢısındakı məsələyə
daha tez cavab tapır. Solaxaylıq genlə gəlir. Adi insanların saçı saat əqrəbi, solaxayların
tükləri isə saat əqrəbinin əksi istiqamətində bitir. ġimpazelərin 2/3 hissəsi, piĢiklərin
çoxu, siçanların 44%-i, ayıların 28%-i solaxaydır. Osminoqun 8 ayağı olmasına
baxmayaraq, o, ovunu bircə sol əli ilə tutur. Onların 92%-i sağ gözünü yumub, sol gözü
ilə baxır. Sol əli ilə döyüĢən idmançı çox zaman qalib gəlir. Son 10 ildə yer üzündə
solaxayların sayı 3-4 dəfə artıb. Britaniyanın Birmingem Universitetinin psixoloqları bu
fenomenin daha yeni bir xüsusiyyətini araĢdırıblar. Ġnsan beyninin sağ yarımkürəsi
konkret olaraq iybilmə, rəng və görmə qabiliyyətinə cavab verir. Sol yarımkürəcik isə
nitq, oxu, fəlsəfi, analitik və riyazi funksiyalarına cavab verir. Beynin sağ yarımkürəciyi
bədənin sol hissəsini, sol yarımkürəciyi isə sağ hissəni idarə edir. Solaxaylarda isə sağ
yarımkürəcik aktiv inkiĢaf etdiyindən onlar həyatı obrazlı Ģəkildə duyurlar. Ona görə
də alimlər belə bir araĢdırma aparıblar: solaxaya Ģəkil göstərəndə, onun beyninin sağ
yarımkürəsinin fəaliyyətini siqnallar vasitəsilə zəiflədəndə, bu zaman solaxay fikrini
Ģəkilə və onun detallarına cəmləyə bilmir. Tam sağ əllə iĢləyən insanlar (bunlar çox
azdır) problemləri analitik, düĢünülmüĢ Ģəkildə, Ģəxsi təcrübəsinə əsaslanaraq həll
edirlər. Ġmzaları isə normaldır. Solaxaylar (bunlar da çox azdır) dünyanı daha aydın,
obrazlı Ģəkildə, hissiyyatla, emosional Ģəkildə dərk edirlər. Problemləri intuisiyalarına
görə həll edir, bunun səbəbini isə heç cür açıqlaya bilmirlər. Ona görə də adi insanlar
solaxaylara etibar etmir, onların hərəkətlərini psixi pozğunluq kimi qiymətləndirirlər.
Solaxayların imzaları isə əhvallarından asılıdır. Solaxaylar tez yorulduqları üçün
yazmağı və oxumağı xoĢlamırlar. Ona görə də kompüter solaxaylar üçün əsl tapıntıdır.
Deyirlər ki, sağ və solu tənzimləmə qabiliyyəti zəif olduğundan solaxaylar hər zaman
qəzalar nəticəsində dünyasını dəyiĢirlər. Ona görə də solaxaylar adi insanlara nisbətən,
daha az ömür sürürlər. ABġ-ın Milli iqtisadi bürosunun alimləri araĢdırıblar ki, solaxay
kiĢilər digər kolleqalarına nisbətən, daha yaxĢı iĢ qabiliyyəti göstərib, 15% daha çox
qazanırlar.
113
15.Ümumdünya Mədəniyyət Günü (15.04.1935)
Mədəniyyət dünyasının bütün sferalarının əhəmiyyətini bir daha qeyd etmək üçün
xüsusi bayram – Beynəlxalq Mədəniyyət Günü (International Day of Culture) təsis
edilmiĢdir. Hər il dünyanın bir çox ölkələrində 15 aprel Beynəlxalq Mədəniyyət Günü
kimi qeyd olunur. O, 1935-ci il aprelin 15-də beynəlxalq hüquq təcrübəsində Rerix
Paktı kimi tanınan, ―Ġncəsənət və elm müəssisələrinin və tarixi abidələrin qorunması
haqqında‖ beynəlxalq müqavilənin qəbul olunmasının Ģərəfinə təsis edilmiĢdir.
Bu Paktın imzalandığı günün Beynəlxalq Mədəniyyət Günü kimi qeyd olunması
təĢəbbüsü ilə 1998-ci ildə, bundan iki il əvvəl Rerix Beynəlxalq Mərkəzi tərəfindən təsis
olunan Beynəlxalq Mədəniyyətin Qorunması Liqası çıxıĢ etmiĢdir. Bu ictimai təĢkilatın
fəaliyyəti mədəniyyət, incəsənət, elm və dinin nailiyyətlərinin qorunması və
artırılmasına yönəlmiĢdir. 2008-ci ildə Rusiya, Ġtaliya, Ġspaniya, Argentina, Meksika,
Kuba, Latviya və Litvanın ictimai təĢkilalarının təĢəbbüsü ilə 15 aprelin Ümumdünya
Mədəniyyət Günü kimi təsdiq edilməsi üçün Beynəlxalq hərəkat yaradılmıĢdır. Hal-
hazırda bu bayram dünyanın müxtəlif ölkələrində qeyd olunur.
114
17.Ümumdünya Hemofiliya Günü (17.04. 1964)
Hazırda dünyanın 102 ölkəsində 47 ildir ki, aprelin 17-si
Ümumdünya Hemofiliya Günü kimi qeyd olunur.
Təbabətdə bu xəstəliyə kral xəstəliyi deyirlər. Belə ki,
Fransada kral Lüdoviklər nəslində əsasən oğlan uĢaqları
bu xəstəlikdən əziyyət çəkirdi. Bu gün isə qan
çatıĢmazlığı dünyada bir problem kimi yaĢanan
hemofiliya xəstəliyinin yaranmasına səbəb olmuĢdur. Ġrsi
qan xəstəliyi olan hemofiliya dünyanın bir çox
ölkələrində əsasən Asiya və Afrika qitəsində, Aralıq
dənizi hövzəsində daha çox yayılmıĢdır. Xəstəliyin əsas
səbəbləri kimi mütəxəssislər yaxın qohumların nigahı,
radiasiyalı ətraf mühit, qida və tütün məmulatlarının təsirini göstərirlər. Ġndi dünyada
400 min hemofiliyalı xəstə var. Azərbaycanda Səhiyyə Nazirliyinin qeydiyyatında minə
qədər talassemiyalı və hemofiliyalı irsi qan xəstəsi var, əhalinin hər 12 nəfərindən biri
talassemiyanın əlamətlərini özündə daĢıyır. Hər il talassemiya xəstəsi olan təqribən 200
uĢaq dünyaya gəlir, bu kiçik bir ölkə üçün böyük göstəricidir. 2005-ci ildə Prezident
Ġlham Əliyev tərəfindən ―Hemofiliya və talassemiyalı irsi qan xəstəliyinə düçar olmuĢ
Ģəxslərə dövlət qayğısı‖ haqqında fərman imzalanmıĢdır. Bununla əlaqədar 2006-cı ilin
yanvarında Nazirlər Kabineti Səhiyyə Nazirliyinin hazırladığı ―Hemofiliyalı və
talassemiya irsi qan xəstəlikləri üzrə Dövlət Proqramı‖nı təsdiq etmiĢdir. Məqsəd
ictimaiyyətin diqqətini hemofiliyalı xəstələrin problemlərinə cəlb etmək və onların
həyat tərzlərinin yaxĢılaĢdırılmasına və ömürlərinin uzadılmasına dəstək olmaqdır.
Proqramda hemofiliya və talassemiyanın fəsadlarından əmələ gələn əlilliyin və ölüm
hallarının azaldılması, bu fəsadların profilaktikasının təĢkili və belə xəstə uĢaqların
doğulmasının qarĢısının alınması sisteminin yaradılması əsas yer almıĢdır. Nəzərdə
tutulan digər tədbirlər hemofiliya və talassemiyalı xəstələrə göstərilən tibbi xidmət
strukturunun təkmilləĢdirilməsi, bu xəstəliyə düçar olan Ģəxslərin qeydiyyatının
aparılması, xəstələrin müalicəsi və profilaktikası üzrə tibb mütəxəssislərinin
hazırlanması, onların ixtisaslarının artırılmasıdır. Dövlət proqramı çərçivəsində
xəstələrin dərman preparatları ilə pulsuz təmin olunması nəzərdə tutulmuĢdur. H.Əliyev
Fondu, fondun prezidenti, YUNESKO və ĠSESKOnun xoĢməramlı səfiri, millət vəkili
Mehriban Əliyevanın talassemiyalı uĢaqlara diqqət və qayğısı isə həmin insanlar üçün
böyük mənəvi dəstəyə çevrilmiĢdir. Fond 2005-ci ildən ―Talassemiyasız həyat naminə‖
layihəsi çərçivəsində bir sıra mühüm iĢlər görüb və görməkdədir. Talassemiyalı xəstələr
üçün Fond tərəfindən paytaxtda 5 mərtəbəli Talassemiya Mərkəzi tikilmiĢdir.
115
18. Tarixi abidələrin mühafizəsi günü
“
Biz öz milli mənəvi dəyərlərimizlə, dini
dəyərlərimizlə, adət ənənələrimizlə fəxr etməliyik.
Əgər hansısa dağ kəndində tarixi abidə varsa,
ona sadəcə qədim tikili kimi yox, milli sərvət kimi
yanaşmalıyıq.”
Ulu öndər Heydər Əliyev
Bu gün YUNESKO-nun abidələrin və diqqətəlayiq yerlərin mühafizəsi məsələləri üzrə
Beynəlxalq ġurasının 1983-cü ildə qəbul edilmiĢ qərarı əsasında qeyd olunur. Məqsəd
dünya ictimaiyyətinin diqqətini maddi-mədəniyyət abidələrinin qorunmasına
yönəltməkdir. Tarixi abidələr - məqbərələr, saraylar, məbədlər, məscidlər,
qəbiristanlıqlar, körpülər, ovdanlar, günbəzlər, minarələr və s. tarixi keçmiĢimizin
maddi yadigarlarıdır. Onlar zamanın sərt sınaqlarına sinə gərərək bu günümüzə gəlib
çatmıĢlar. Hər bir ölkənin tarixinin qədimliyi onun maddi-mədəniyyət yadigarlarının
çoxluğu və qədimliyi ilə ölçülür. Bu sahədə ölkəmizin bəxti gətirmiĢdir. Qobustan,
Gəmiqaya, Ġstisu qayaüstü təsvirləri, Çıraqqala, Oğlanqala, CavanĢir, Gülüstan, Əlincə,
Buğurd, Gələrsən-Görərsən kimi qalalarımız, Möminə xatın, Yusif ibn Küseyr, Olcaytu
Xudabəndə məqbərələrimiz, Göy məscid, ġah Abbas məscidi, Gövhərağa məscidi,
Cümə məscidi, Təzəpir məscidi kimi dini ibadətgahlarımız, HəĢt behiĢt, ġirvanĢahlar,
Ġrəvan sərdar sarayı, ġəki xan sarayı kimi nadir memarlıq abidələrimiz bu
qəbildəndirlər. Hazırda iĢğal altında olan dünya əhəmiyyətli mədəni-tarixi abidələrimiz
- Azıx və Tağlar mağaraları dünyanın ən qədim insan yaĢayan məskənlərindəndir.
YUNESKO-nun siyahısına düĢmüĢ bu mağaralardan tapılmıĢ maddi mədəniyyət
nümunələri hələ 1981-ci ildə Parisin Ġnsan muzeyində ―Avropanın ilk sakinləri‖ adlı
sərgidə nümayiĢ etdirilmiĢdi. Bir çox ölkələrdə tarixi abidələrin qorunması iĢi çox ciddi
təĢkil olunmuĢdur. Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanda tarixi memarlıq
abidələrinə dövlət səviyyəsində laqeyd münasibət olmuĢdur. Bir çox nadir memarlıq
abidələri baxımsızlıq və tamah üzündən sökülüb-dağıdılmıĢ, xeyli memarlıq abidələri,
maddi-mədəniyyət
nümunələri
isə
erməni
saxtakarlığına
məruz
qalaraq
özgəninkiləĢdirilmiĢdir. Beynəlxalq ĠnkiĢaf Assosiasiyası ilə Azərbaycan hökuməti
arasında imzalanmıĢ ―Mədəni irsin qorunmasına yardım haqqında‖ saziĢə uyğun olaraq,
Bakıda ġirvanĢahlar saray-kompleksində, Naxçıvanda Möminə Xatın və Qarabağlar
türbələrində, ġəki xanlarının sarayında bərpa və yenidənqurma iĢləri aparılmıĢdır. 2002-
ci ildə Respublikamız Abidələrin Bərpası və Tədqiqi Beynəlxalq mərkəzinə üzv qəbul
olunmuĢdur. Azərbaycan tarixində ilk dəfə olaraq ġirvanĢahlar saray-kompleksi və Qız
qalası da daxil olmaqla ĠçəriĢəhər Dövlət Tarixi-memarlıq kompleksi YUNESKO-nun
―Dünya mədəniyyəti irsi‖ siyahısına daxil edilmiĢdir.
116
22. Ümumdünya Yer günü
Təbiət bir ahəngdir, ritmlə döyünən həssas bir ürəkdir.
Beynəlxalq Yer Kürəsi Günü və ya ―Ağac Günü‖ — keçirilmə tarixi XIX əsrin 70-ci
illərinə təsadüf edir. Senator Heylord Nelsanın təĢəbbüsü ilə keçirilən bu bayramda
məqsəd insanların diqqətini ətraf mühitin çirkləndirilməsi və canlı aləmin qorunub
saxlanması problemlərinə cəlb etmək idi.
Yer Kürəsi Günü ilk dəfə 1970-ci il aprelin 22-də qeyd olundu. 20 milyona yaxın
amerikalı müxtəlif tədbirlərdə iĢtirak edərək hökuməti ekoloji problemləri həll etməyə
çağırdı. Həmin vaxtdan etibarən baĢlanan kütləvi ekoloji hərəkat təbii ehtiyatların
qorunmasına və sənaye istehsalı üzərində ekoloji nəzarətə istiqamətləndi. Məhz XX
əsrin 70-ci illərindən etibarən Ģirkətlər ətraf aləmin mühafizəsinə nə qədər vəsait
ayırmaları barədə rəsmi məlumat verməyə baĢladılar.
Azərbaycanda Ümumdunya yer günü
2003-cü ildə Azərbaycan Prezidentinin sərəncamı ilə Bakı Ģəhərinin Qaradağ rayonu,
Salyan və Neftçala rayonlarını əhatə edən ġirvan Milli Parkı, Ağcabədi və Beyləqan
rayonlarını əhatə edən Ağ-göl Milli Parkı yaradılmıĢdır.
117
23.İngilis dili günü 23.04.2010.
Ġlk dəfə Ġngilis dili günü, BMT-nin digər rəsmi dilləri
kimi 2010-cu ildə qeyd olunmuĢdur. Belə təkliflə
təĢkilatın ictimaiyyətlə əlaqələr departamenti çıxıĢ
etmiĢdir. Yeni bayramların məqsədi – dünyada
çoxdillilik
ənənələrini
möhkəmləndirməkdir.
BirləĢmiĢ Millətlər TəĢkilatı təqvimdə altı gün – hər
bir rəsmi dil üçün bir gün ayırmıĢdır. Ġngilis dilinin
qeyd olunması böyük ingilis Ģairi, yazıçısı, dünyanın ən məĢhur dramaturqu Vilyam
ġekspirin anadan olduğu günlə bağlıdır. Bu gün ingilis dili ―dünya dili‖ hesab olunur,
bu duildə dünyanın onlarla ölkəsində bir milyarddan çox insan danıĢır. Bu dil yalnız
ingilislərin deyil, həm də ABġ, Ġrlandiya, Kanada, Malta, Avstraliya, Yeni Zelandiya
sakinlərinin dilidir. O, Asiya və Afrikanın bir neçə dövlətinin rəsmi dilidir.
23.Ümumdünya Kitab və Müəllif hüquqları günü
1995-ci ilin bu tarixində Parisdə YUNESKO-nun baĢ
konfransı keçirilib. Konfransda nümayəndələr həmin gün
kitab və müəlliflərə ehtiram göstərilməsini qərara alaraq,
hər kəsi, əsasən də gənc nəsli mütaliədən həzz almağa,
eləcə də bəĢəriyyətin ictimai və mədəni inkiĢafında
böyük rolu olmuĢ insanların zəhmətinə hörmət
bəslənməsinə
çağırdı.
Elə
həmin
konfransda
Ümumdünya Kitab və Müəlliflik hüququ günü, həmçinin
UĢaq və yeniyetmə ədəbiyyatında dözümlülük ideallarının təbliğinə görə YUNESKO
mükafatı təsis edildi. 23 aprel YUNESKO tərəfindən elan edilən və Azərbaycanda artıq
1997-ci ildən baĢlayaraq ənənəvi Ģəkildə qeyd edilən Ümumdünya Kitab və Müəlliflik
Hüququ Günüdür. Müəlliflik hüququnun Kitab ilə təmasda olması, ―Yaradıcıdan –
Kitaba, Müəllifdən – Müəlliflik Hüququna‖ yolu heç də təsadüfi deyil. MəĢhur Volterin
kəlamı ilə desək, ―onlar ocaqlarımızdakı oda bənzəyir: onu qonĢudan götürüb,
özümüzdə yandırıb, digərlərinə veririk və beləliklə, onlar hamıya məxsusdur.‖
Azərbaycan müasir müəllif-hüquq sisteminə malikdir. ―Ümumdünya Kitab və
Müəlliflik Hüququ Günü‖nə həsr olunan tədbirlərin keçirilməsinin məqsədi kitab və
müəlliflik hüququnun mədəni irsimizdə əhəmiyyətini bir daha açıqlamaq, davamlı
iqtisadi inkiĢafda və informasiya cəmiyyətinin formalaĢmasında rolunu diqqətə
çatdırmaq, yaradıcı Ģəxslərə öz hörmət və ehtiramlarımızı bildirmək və mədəni
ənənələrimizin qorunub saxlanmasının vacib olduğunu bir daha təsdiqləməkdir.
Dostları ilə paylaş: |