Mehdiyeva səADƏt faziL qızı “Abşeron yarımadasında sənaye tullantıları ilə çirklənmiş torpaqların ekoloji vəziyyəti və onların yaxşılaşdırılması

          Cədvəl 3.3 

 

Çirklənmə dərəcəsi 

Çirklənmə dərəcəsinə daxil olan torpaqların və 

texnogen pozulmuş yerlərin adı və indeksi 

Çirklən- 

mə də-

rinliyi, 

sm 

Neftin 

miq-

darı 

Hu-

mus, 

% 

pH 

Qranulometrik 

tərkib (mm) 

Bonitet balları 

Məhsul-

darlığa 

görə bal 



0,01 



0,00

1 

Humus 

N/NH

4

+ 

N/NO

3 

P

2

O

5 

K

2

O 

Torpaq xassə- 

lərinə görə 

orta bal 

 

Qalın boz-qonur (etalon) 

- 

- 

2,10 

7,3-8,0 

9,10 

35,40 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

Çirklənməmiş 

torpaqlar 

Binəqədi NQÇİ 

Tam inkişaf etməmiş boz-qonur (BQ

ti

) 

- 

- 

1,74 

7,5-8,0 

6,00 

27,80 

44 

40 

55 

50 

47 

43 

Çox zəif çirklənmiş 

Ətrafı bitumlu köhnə neft yataqları (Q-1-3) 

10 



5 

1,70 

7,5-8,5 

5,60 

24,00 

42 

38 

41 

40 

39 

33 

Zəif çirklənmiş 

Öz-özünə zəif bitkilənən orta qalınlıqlı 

bitumlaşmış (A-III-10) torpaqlar 

20 

5-10 

1,24 

8,0-8,5 

5,30 

22,60 

31 

14 

19 

24 

24 

29 

Aşağı çirklənmiş  

Orta qalınlıqlı mazutlaşmış yerlər (A-1-2) 

40 

10-15 

1,00 

8,0-8,5 

4,18 

14,20 

25 

6 

16 

20 

20 

28 

Orta çirklənmiş  

Dövri nəmlənən qalın bitumlaşmış (A-II-8) 

80 

15-25 

0,92 

8,5-9,0 

4,12 

14,00 

23 

4 

15 

16 

16 

12 

Yüksək çirklənmiş 

Neft mədəni suları ilə basdırılmış keçilə bilməyən 

yerlər (V-II-3) 

100 

25-35 

0,72 

8,5-9,0 

4,00 

12,60 

16 

4 

12 

10 

10 

0 

Çirklənməmiş  tor-

paqlar 

Balaxanı NQÇİ  

Tam inkişaf etməmiş boz-qonur (BQ

ti

) 

- 

- 

1,76 

7,0-7,5 

6,60 

28,00 

45 

42 

55 

52 

48 

44 

Çox  zəif  çirklənmiş 

torpaqlar 

Öz-özünə bitkilənən bitumlaşmış yerlər 

 (A-III-9) 

10 



5 

1,72 

7,5-8,0 

5,80 

24,40 

44 

40 

42 

40 

41 

34 

Zəif çirklənmiş 

Bitkilənmədən zəif keçilən buruq suları ilə 

basdırılmış yerlər (V-I-2) 

20 

5-10 

1,26 

8,0-8,2 

4,20 

22,00 

32 

14 

20 

25 

25 

30 

Aşağı çirklənmiş  

Dövri nəmlənən orta qalınlıqlı bitumlaşmış yerlər 

(A-II-7)  

40 

10-15 

1,02 

8,4-8,6 

4,20 

16,00 

26 

5 

16 

23 

20 

12 

Orta çirklənmiş 

Nəmlənən qalın bitumlaşmış yerlər (A-II-8). 

Qalın mazutlaşmış yerlər (A-1-3) 

80 

15-25 

0,90 

8,5-9,0 

4,14 

15,00 

23 

4 

14 

18 

17 

9 

Çirklənməmiş  tor-

paqlar 

Suraxanı NQÇİ 

Tam inkişaf etməmiş boz-qonur torpaqlar (BQ

ti

) 

- 

- 

1,72 

4,0-7,5 

6,12 

28,00 

43 

40 

56 

50 

47 

44 

Çox zəif çirklənmiş  

Öz-özünə bitkilənən yuxa bitumlaşmış yerlər (A-

III-9) 

10 



5 

1,70 

7,5-7,8 

5,50 

26,00 

42 

37 

44 

42 

41 

36 

Orta çirklənmiş 

Dövri nəmlənən qalın bitumlaşmış yerlər 

(A-II-8).Açma üsulu ilə yaranmış daxili töküntülü 

karxana (Q-I-I) 

80 

15-25 

1,12 

7,8-8.5 

4,10 

16,00 

28 

5 

14 

17 

18 

8 

Yüksək çirklənmiş 

Qalın mazutlaşmış yerlər (A-I-4). 

Dövri nəmlənən qalın bitumlaşmış yerlər (A-II-

8), neft mədəni suları ilə basdırılmış keçilə 

bilməyən (V-II-3), səthə çıxmış əhəng süxurları, 

daşlı, çınqıllı sahələr (D-2) 

 

100 

25-35 

1,00 

8,5-9,0 

4,00 

11,00 

25 

4 

12 

11 

13 

0 

---

 

 

55 

Qanşirəli  böyürtkən.  Həmişəyaşıl  tikanlı  kol  bitkisi  olub  quraqlığa  davamlı, 

torpağa və suya az tələbkardır.  

Sərv.  Tez  böyüyən,  uzunömürlü,  həmişəyaşıl,  torpağa  az  tələbkar,  küləyin 

təsirinə dözümlü, tarla qoruyucu və dekorativ bitkidir.  

Yem bitkiləri:  

Pürən yovşan. Quraqlığa və duza davamlı çoxillik yarım kol bitkisidir. Qumlu-

qumsal torpaqlarda yaxşı bitir. Rekultivasiya olunmuş sahələrdə yaxşı inkişaf edir və 

sıx örtük əmələ gətirir. Bioloji rekultivasiya mərhələsində fitomeliorativ xassəli bitki 

hesab olunub torpaqda aqronomik cəhətdən əlverişli struktur yarada bilər.  

Tüksüz  biyan.  Güclü    kök  sisteminə  malik,  paxlalılar  fəsiləsinin  çoxillik  ot 

bitkisi  olub  neft  məhsulları  ilə  zəif  çirklənmiş  torpaqlarda  və  qrunt  suyunun  səthə 

yaxın  olan  sahələrində  yaxşı  inkişaf  edir.  Fitomeliorativ  bitki  olub,  rekultivasiya 

olunmuş yerlərdə yaxşı inkişaf edir.  

Əkin  qara  yoncası.  Bioloji  rekultivasiya  mərhələsində  torpaqların 

məhsuldarlığının bərpası üçün əlverişli bitkidir. Rekultivasiya olunmuş yerlərdə yaxşi 

bitir.  Bir  vegetasiya  dövründə  suvarma  şəraitində  4-5  dəfə  məhsul  verir.  Abşeron 

şəraitində torpaqlarda yaxşı inkişaf edir. 

Sərt  quramat. Efemer bitki olub yovşanla fitosenoloji qruplaşma  əmələ gətirir. 

Neftlə çirklənmiş torpaqların rekultivasiya zamanı yaxşı inkişaf edən taxıl bitkisidir.  

Sahil tonqal otu. Çim əmələ gətirən ot bitkisi olub quraqlığa davamlıdır. Yaxşı 

fitomeliorativ  xüsusiyyətlərə  malik  olub  Abşeron  şəraitində  neftlə  çirklənmiş 

torpaqlarda yaxşı inkişaf edir. 

Bozqır  pişikquyruğu.  Quraqlığa  davamlı  çoxillik  ot  bitkisidir.  Yüksək 

məhsuldalığı ilə seçilir, torpağa az tələbkardır. 

Barmaqvari çayır. Həmişəyaşıl taxıllar fəsiləsinin çoxillik ot bitkisidir. Duza və 

quraqlığa  davamlı,  torpağa  az  tələbkar  olub  güclü  kök  sisteminə  malikdir. 

Fitomeliorativ göstəricilərə malik olub, rekultivasiyanın bioloji mərhələsində yüksək 

bioloji məhsuldar ot bitkisidir.  

Tərəvəz bitkiləri.  

Pomidor. Birillik yarım kol bitkisidir. Neftlə çirklənmiş torpaqlarda Volqaqrad -

---

 

 

56 

322  növü  yaxşı  inkişaf  edir.  Abşeron  şəraitində  yüksək  məhsuldarlığa  malikdir. 

Çirklənmənin tipindən, növündən, dərəcəsindən asılı olaraq pomidor əkini sahələrinə 

üzvi  gübrələrdən  30-70  t/ha  peyin  verilir.  Pomidorun    məhsuldrlığı  bioloji 

rekultivasiyanın  ikinci  mərhələsində  daha  yüksək  göstəriciyə  malik  olur  (Mirzəyev 

A.B., Şıxəliyev F.B., 2012) [19]. 

Badımcan. İstilik sevən birillik tərəvəz bitkisidir. Abşeronda və respublikamızın 

əkinçilik  rayonlarında  geniş  yayılmışdır.  Neftlə  çirklənmiş  torpaqlarda  yaxşı 

becərilir,  işığa,  istiliyə  və  rütubətə  tələbkardır.  Badımcan  üçün  növbəli  əkin  sistemi 

bitkisi yoncadır. 

Kök. Kökümeyvəli tərəvəz bitkisidir. Rekultivasiya olunmuş torpaqlarda növbəli 

əkin dövriyyəsində çoxillik yem otlarından sonra becərildikdə yaxşı inkişaf edir.  

Soğan.  Yaz  və  payız  mövsümündə  suvarma  şəraitində  texnogen  torpaqlarda 

yaxşı fermentasiya edildikd