Mehdiyeva səADƏt faziL qızı “Abşeron yarımadasında sənaye tullantıları ilə çirklənmiş torpaqların ekoloji vəziyyəti və onların yaxşılaşdırılması

2.2. Abşeron yarımadasında mövcud olan sənaye müəssisələri və onların 

tullantılarının ətraf mühitə təsiri 

 

Məlumdur  ki,  Abşeron  yarımadası  ölkəmizin  iqtisadiyyatında  aparıcı  mövqe 

tutmaqla,  sənaye  istehsalının  miqyasına  görə  ən  iri  region  olduğundan  onun  ekoloji 

vəziyyəti  böhranlı  xarakterə  malikdir.  Ərazidə  uzun  illər  formalaşan  ekoloji 

problemlərin  yaranmasında,  xüsusilə  müstəqillik  illərinin  urbanizasiya  prosesi, 

---

 

 

25 

əhalinin sayının artması, sənayenin və nəqliyyatın inkişafının böyük rolu vardır. 

Abşeron  iqtisadi-coğrafi  rayonu  ölkənin  şərqində  yerləşərək,  şimal-qərbdən 

Quba-Xaçmaz,  qərbdən  Dağlıq  Şirvan,  cənub-qərbdən  Aran  iqtisadi  rayonu  ilə 

həmsərhəddir. Şimal, şərq və  cənubdan isə  Xəzər dənizi ilə  320  km  məsafədə əhatə 

olunmuşdur  ki,  bu  da,  intensiv  nəqliyyat  əlaqələrinin  yaradılmasına  imkan  verir. 

Azərbaycanın  ən  mühüm  dəmir  yolu,  avtomobil,  su  və  hava  xətləri  bu  rayonun 

ərazisindən keçir [2]. 

Abşeron  iqtisadi-coğrafi  rayonunun  tərkibinə  Bakı  və  Sumqayıt  şəhərləri  ərazi 

dairəsi  Abşeron  və  Xızı  rayonları  aiddir.  2014-ci  ildə  iqtisadi-coğrafi  rayonun 

urbanizasiya  səviyyəsi  98,4%,  ölkənin  bütün  şəhər  əhalisinə  görə  payı  isə  53,2% 

olmuşdur. 1999-2013-cü illərdə hər km

2

-də əhalinin sıxlığı 395 nəfərdən 490 nəfərə, 

Bakıda 840 nəfərdən 1000 nəfərə, Sumqayıtda 3940 nəfərdən 4065 nəfərə, Abşeron 

rayonunda 60 nəfərdən 145 nəfərə, Xızı rayonunda 7 nəfərdən 8 nəfərə yüksəlmişdir.  

Müasir  dövrdə  urbanizasiyanın  ərazi  strukturunun  tədqiqi  göstərir  ki,  Bakı 

aqlomerasiyasında  suburbanizasiya  prosesi  gedir  və  bu  proses  1980-cı  illərdə 

başlamışdır.  Bakı  şəhəri  ilə  müqayisədə  şəhərətrafı  qəsəbələrdə  iş  yerlərinin  və 

əhalinin daha sürətlə artımı baş verir. İqtisadi-coğrafi rayonda şəhərətrafı qəsəbələrin 

əhalisinin  sürətli  artımı  şəhər  əhalisi  arasında  Bakının  xüsusi  çəkisinin  azalmasına 

səbəb olmuşdur.  

İqtisadi-coğrafi  rayonun  əhalisinin  artım  dinamikası  həm  sovet,  həm  də 

müstəqillik dövründə yüksəliş prosesi ilə fərqlənmişdir. Müstəqillik dövrünün birinci 

mərhələsi  (1991-2000-ci  illər)  ölkədə  olan  müharibə  və  iqtisadi  böhran,  sosial-

iqtisadi  vəziyyətin  kəskinləşməsi  əhalinin  təbii  artımına  mənfi  təsir  etmişdir.  2001-

2012-ci  illərdə,  yəni  ikinci  mərhələdə  davamlı  iqtisadi  yüksəliş  demoqrafik 

vəziyyətin tamamilə yaxşılaşmasına səbəb olduğu üçün əhalinin sayı 497,3 min nəfər 

artmışdır.  İqtisadi-coğrafi  rayonda  əhalinin  ən  böyük  artım  sürəti  2006-2012-ci 

illərdə,  yəni  ikinci  mərhələdə  davamlı  iqtisadi  yüksəliş  demoqrafik  vəziyyətin 

tamamilə yaxşılaşmasına səbəb olduğu üçün əhalinin sayı 497,3 min nəfər artmışdır. 

İqtisadi-coğrafi rayonda əhalinin ən böyük artım sürəti 2006-2012-ci illərdə olmuş və 

bu  ikinci  mərhələdə  olan  bütün  artımın  70,9%-ni  təşkil  etmişdir.  Bu  illərdə  artım 

---

 

 

26 

əsasən  Böyük  Bakı  (269  min  nəfər)  və  Abşeron  rayonunda  (102,3  min  nəfər) 

müşahidə  edilmişdir  ki,  onun  da  45,7%-i  təbii  artım,  qalan  hissəsi  isə  miqrasiya 

hesabına baş vermişdir [2].  

Statistik  məlumatlara  görə  Abşeron  iqtisadi-coğrafi  rayonu  Azərbaycanın 

məhsuldar qüvvələrinin həddən artıq cəmləşdiyi, iqtisadi cəhətdən ən yüksək inkişaf 

etmiş  ərazi-istehsal  kompleksi  olması  ilə  fərqlənir.  Dövlət  müstəqilliyinin  əldə 

olunması  ərafəsində  iqtisadi-coğrafi  rayonun  payına  ölkədə  istehsal  olunan  ümumi 

sənaye  məhsulunun  58%-i  düşdüyü  halda,  sonralar  daha  sürətli  iqtisadi  yüksəliş 

hesabına, bu göstərici 2012-ci ildə 90,8%-dək artmışdır (Cədvəl 2.1.) [2].