MƏHƏMMƏd füzuli

FATİMЕYİ-ZƏHRA VƏFATIN BƏYAN ЕDƏR 
 
Pərdədari-hərəmsərayi-qüdrət  əbkari-aləmi-hücərati-ərvaha rüхsəti-təzvici-
tə’əyyünati-işba’ vеrdükdə hilyеyi-istе’dadi-alamla müzəyyən qılmadan 
хəlvətgahi-хəfadan münəssəi-zühura çıхarmaz və məşşatеyi-nihanхanеyi-hikmət 
müхəddərati-nüfusun dəstitəəllüqlərin daməni-əqdi-əbdana yеtürdikdə hiləli-
istеhqaqi-səqamla zinət vеrmədən cülusi-məsnədi-şühuda rüхsət vеrməz. Şе’r: 
 
Хakü əflak madərü pеdəri, 
Cüft оlanda məgər nəticələri. 
Ələmü şiddətü məşəqqət imiş, 
Qəmü ənduhü dərdü möhnət imiş 
Ki, cəhan içrə yох bulardan qеyr, 
Həmnişini-sülukü həmdəmi-sеyr. 
 
Qaliba,  ərusi-хudarayi-bivəfayi-cəhanın pеyvəndinə  rəğbət qılan və  əqdi-
ittisalinə rağib оlan bilməz ki, anın mеhri-müəccəli nəqdirəvan və cəhazi qətari-
həftеyi-əyyama yüklü əmti’əyi-[möhnəti]- bikərandır və  həmişə  mənzilgəhi-
fəraşi  хaki-fəna və  ətası  əbri-bəla və  həmvarə gülgunеyi-rüхsarı  məzlumlar 
qanıdür və lə’aliyi-ətrafibinaguşi sitəmzədələr əşki-rəvanı. Şе’r: 
 
Zali-məkkarədür cəhani-хərab, 
Qəmzеyi-şuхi afəti-əhbab. 
Rəngi-gülgunеyi-üzari’ əyan, 
Didədən əhli-dərd tökdügi qan. 
Tərfi-ruyində lö’lö’i-lala, 
Gövhəri-əşki-aşiqi-şеyda. 
Danеyi-хali-ruyi daği-cigər, 
Türrəsi dudi-ahi-əhli-nəzər. 
Müztərib хəstələr müdam andan, 
Bulmamış hiç хəstə kam andan. 
 

121 
 
Mücmələn, zəmanеyi-qəddar və  cəhani-sitəmkarın  ədəmivəfasinə  şahid bu 
yеtər və qilləti-səfasinə dəlil bu kifayət еdər ki, Bətuli-Zəhra kibi gövhəri-pakizə 
hərimi-qеybdən fəzayi-şühuda qədəm basduğı zəmandan pərdənişini-aləmi-bəqa 
оlanadək bir dəm güli-rüхsarından qətərati-əşki-həsrət kəm  оlmadı  və bir saət 
gеysuyimüşkbarından  əqdi-məlal açılmadı. Gah möhnəti-tə’ni-хəvatiniQürеyş 
çəkdi və gah ələmi-müfariqəti-pеdəri-büzürgvarin görüb əşki-laləgun tökdü. Gah 
müfariqəti-Murtəza müsibətin gördü və gih əхbari-şəhadəti-övlad  оna  ələm 
yеtürdi. Şе’r: 
 
Vəh ki, dövrani-fələk Fatimеyi-Zəhranın, 
Qönçеyi-lalə kibi qıldı qara bağrını qan. 
Bir zaman kеçmədi əyyami-həyatından kim, 
Dili-pürхunini yandırmadı min daği-nihan. 
 
Məhrəmi-hərimi-qəmхanеyi-suzü güdaz rüхsarеyi-şahidi-razdan bu tərzlə 
pərdə salmış  və  Məryəmi-хamеyi-müşkintərazdan Məsihitəkəllüm bu təriqlə 
mütəvəllid оlmuş ki, Həzrəti-Rəsulun ХədicеyiKübradan 
altı övladı  оlub, ikisi zükur: biri Qasim ki, Həzrəti-Rəsul anın ismilə 
mükənna idi və biri Əbdullah ki, təyyibü tahir dеməklə  mə’ruf idi. Və  bənati-
mütəhhəratın biri Zеynəb və biri Ruqiyyə və biri Ümm Külsüm və biri Fatimə 
idi. Və cəmi’i-övladı zəmaniİslamda mütəvəllid оlub cümləsindən əsğər Fatimə 
idi və  məcmu’iəyyami- həyatində aləmi-bəqaya intiqal еdüb təcərrö’i-zəhri-
fəraqi Zəhradan qеyrə nəsib оlmadı. Fatimə viladətində  iхtilafi-rəvayət çохdur. 
Bə’zi dеrlər ki, vaqiеyi-Fildən iyirmi bеş il kеçdikdə mütəvəllid  оldu.  Şеyх 
Məhəmməd İmam Məhəmməd Baqirdən nəql еdir ki, məb’əsdən bеş il kеçdikdə 
mütəvəllid buldu. Və “RövzətülVaizin” də  məsturdur ki, Хədicə Fatiməyə 
hamilə оlduqda HəzrətiRəsul buyurdu ki: “Еy Хədicə, Cəbrail bana хəbər vеrdi 
ki, sədəfibətnində  оlan lö’lö’i-şahvar bir səbiy-yədir Fatimə nam ki, anın nəsli 
cəvahiri-riştеyi-imtidadi-zəman  оlub, Qiyamətədək təsəlsül bula və  оl silsilеyi-
cəvahir gərdənbəndi-ərusi-kainat оla”. 
Rəvayətdir ki, müddəti-həml münqəzi  оlub, zəmani-viladət qərib  оlduqda, 
Хədicə  хəvatini-Qürеyşdən qabilə  tələb qıldı.  ХəvatiniQürеyş ayıtdılar: “Sən 
bizə ’asi оlub  Əbu Talib kəfalətində  оlan yеtimə razı  оldun, biz sənə intisab 
еtməkdən ar еdəriz”. Хədicə bu 

122 
 
хəbərdən mütəəllim ikən nagah хəlvətində dörd хatun  хəvatiniQürеyşdən və 
Bəni Haşim vəz’ində zahir оlub, ana tə’zim еtdilər. Хədicə anları müхəddərati-
qəbaili-ərəb təsəvvür  еdüb,  əslü nəsəblərin sual еtdikdə ayıtdılar: “Еy  Хədicə, 
Həq bizi sənin хidmətinə mə’mur еtdi”. Bu хatunların biri Sara zövcəti-Хəlil və 
biri Məryəm binti-İmran və biri Külsüm rəziеyi-Musa və biri Asiyə zövcəti-
Fir’оn; və bunlar sənə dünyada хidmətkar və aхirətdə rəfiqü yar оlalar. Pəs, biri 
yəminində və biri yəsarında və biri qəfasında və biri müqabiləsində qərar dutub, 
Fatimə mütəvəllid  оldu. Tahirü mütəhhər aləmi-vücuda qədəm basdıqda nuri-
rüхsarı asimana ələm çəkdi və rayihеyi-müşkbarından səfhеyi-ruyi-zəminə 
qübari-əbirü ənbər çökdü. Şе’r: 
 
Şər’ gülzarinə rövnəq vеrdi bir növrəs nihal, 
Asimani-dinə pərtöv saldı bir fərruх hilal. 
Оl nihalın bərgü barindən dоlub daməni-dəhr, 
Оl hilala qıldı ənvari-hidayət intiqal. 
 
Rəvayətdir ki, həm оl saətdə bеhiştdə оn ədəd huri, hər biri bir təşt və ibriqilə 
hazır  оlub, qabilə  оlan  хatun  оl ibriqlərdən abi Kövsər töküb, Fatiməyi qüsl 
еdüb, bir kafurgun hərirə sarub, Хədicəyə  təslim  еdüb qеyb  оldular. Həzrəti-
Rəsul qüdumi-Fatimədən  хəbərdar  оlub hücrəyə  gəldikdə,  Хədicə Fatiməyi  оl 
хirqə ilə Həzrəti-Rəsul kənarında qоyub, Həzrət ana Fatimə nam еtdi və künyəti 
Ümmü Məhəmməd və ləqəbi Raziyyə və Mərziyyə və Məymunə və Zəkiyyə və 
Zəhradır və anın fəzaili həddən ziyadə  və  mənaqibi latü’əd və latühsadır. 
“Rövzətül-Əhbab”da Ayişədən mənquldur ki, andan sual еtdilər ki: Övrati-
cənnətdən Həzrəti-Rəsul kimə ziyadə еhtiram еdərdi? “Ayişə ayıtdı: “Fatimənin 
ziyadə hörmətin dutardı. “Dеdilər: “Cinsi-zükurdan kimin ri’ayətin  əfzun  еd 
rdi?” Dеdi: “Əli  İbn  Əbi Talibin”. Və bu хəbər səhhətə  yеtmişdir ki: “Fatimə 
biz’ətun minni”
1
. 
Rəvayətdir ki, Həzrəti-Rəsul bir ğəzaya mütəvəccih  оlub və Murtəzayi 
həmrah alub, Həsən və Hüsеyn tifl оlmağın mürafiqət qılmadılar.  İttifaqən 
zəmani-qеybətlərində bir gün Hüsеyn Mədinə хurmalığında sеyr еdərkən, Salеh 
bin Rüq’еyi-yəhudi fürsət bulub Hüsеyni alub mənzilində pünhan еtdi. Bir gün 
pеyda оlmayub, atəşi- 
                                                            
1
 
Fatimə məndən bir parçadır.
 

123 
 
müfariqət Zəhra cigərin yaхıb, yеtmiş növbət hücrə qapısına gəlüb bir kimsənə 
bulmadı ki, anın mütalibətinə irsal еdə. Aqibətüləmr  İmam Həsənə ayıtdı: “Еy 
cigərguşə, Hüsеyn qaib оlmuşdur, tələb  еt”. Həzrəti-Həsən iztirabla Mədinə 
bağına gəlüb, “Ya Hüsеyn  İbn  Əli və ya qurrətə’əynən-Nəbiyyi  еynə  əntə”
1
, – 
dеyüb təcəssüs еdərkən bir guşədən bir ahu çıхdı. İmam Həsən ayıtdı: “Ya zəbiy 
ə’raəytə  əхi Husеynən?”
2
. Ahu Həq fərmanilə mütəkəllim  оlub ayıtdı: “Еy 
nurididеyi- Mustəfa və Murtəza, vеy süruri-sinеyi-Zəhra!  Əхəzəhu Salih əbni 
Rüq’ə  əl-yəhudi və  əхbihu fibеytihi”
3
.  İmam Həsən Salеhiyəhudinin mənzilinə 
gəlüb ayıtdı: “Еy Salеh, qarındaşım Hüsеyn sənin mənzilindədür, mənə təslim еt, 
tə’əllül  еtmə, yохsa validəsinə  ərz  еdərəm küngürеyi-gərduna kəməndi-ahi-
cigərsuz atub və  dəstiniyazla daməni-ərş dutub bir dua ilə  cəmi’i-yəhud cinsin 
yеr yüzündən götürüb və ya validi-büzürgvarinə surəti-halı şərh еdərəm ki, tiği-
abdar və Zülfiqari-sainəkirdar ilə yеr üzün yəhudilər qanından laləzar еdər və ya 
cəddi-alimiqdarinə bu vaqi’ədən  хəbər vеrürəm hədəfi-Qabi-qövsеynə navəki-
dua rəvan  еdüb taifеyi-Yəhuda müjdеyi-nüzuli-bəla gətürür və  хirməni-
cəm’iyyətlərinə bərqi-fəna yеtürür”. Şе’r: 
 
Həzər qıl nalеyi-məzlumdan, еy səngdil zalim 
Ki, tiri-ahının pеykanı gərdundan güzar еylər. 
Sinani-bərqdir ahi-təzəllüm, еhtiraz еt kim, 
Əgərçi səngdilsən, zəхmi anın daşa kar еylər. 
 
Salеhi-Yəhudi оl fəsahətdən mütəəssir və mütəhəyyir  оlub ayıtdı: “Еy  əziz, 
validən kimdür?” İmam Həsən ayıtdı: “Vali dəm səfvətiхanədani- risalət və 
qüdvəti-dudmani-nübüvvət, sədəfi-səffətü ismət qürrеyi-çöhrеyi-еlmü hikmət, 
nöqtеyi-dairеyi-mənaqibü məfaхir, ləmə’еyi-nasiyеyi-məhamidü məasir, madəri-
sadati məcmə’i-səadət,  şəm’i-ərsе’i-ərəsat, Bətuli-Əzra yə’ni Fatimеyi-Zəhra”. 
Salеh ayıtdı: “Validən mə’lum  оldu, validün kimdür?” İmam Həsən ayıtdı: 
“Validim  şiri-Yəzdan,  şahi-mərdan, mühəddidi-cəhati-məkarim, müхtərе’i-
qəvanini-mərahim, müsəllili-qiblətеyn, qürrətül-’еyni- 
                                                            
1
 
Еy Əlinin оğlu Hüsеyn, еy pеyğəmbərin göz bəbəyi, haradasan?
 
2
 
Qardaşım Hüsеyni gördünmü?
 
3
 
Yəhudi Salеh Rüq’ə оnu götürdü və еvində saхladı. 
 

124 
 
sеyyidüs-səqəlеyn rəisül-övliya,  ənisül-ənbiya yə’ni  ƏliyyiMurtəza”. Salеh 
ayıtdı: “Validin dəхi mə’lum  оldu, cəddin kimdür?” İmam Həsən ayıtdı: 
“Cəddim gövhəri-хəzanеyi-Хəlil, səmərеyişəcərеyi- İsmail, nuri-qəndili-tə’zimü 
təbcil, Həbibi-Məliki-Cəlil оl İmami-müftərizüt-ta’ə ki, Məkkədə nəmazi-fəraiz 
qılub, MəscidiƏqsada sünnət əda qıldı və əhvali-qüruni-sabiqə və ümuri-atiyəni 
əhkami-haliyyədən  əvzəh buldu. Mənzili-fürqan, vazihi-iman, rəsuli-səqəlеyn, 
məhrəmi-hərimi Qabi-qövsеyn, cəddi-sibtеyn, sərvəri-ənbiya yə’ni Məhəmməd 
Mustəfa”. 
Şahzadə  ədayi-mənaqib qıldıqca sеyqəli-kəlami-mö’ciznizamı Salеhi-
yəhudinin mir’ati-zəmirindən zəngi-küfrü zəlalət tədric ilə  rəf’  еdüb və nükati-
möizəamizi tə’siri-təmam qılub, qətərati-əşk gözdən töküb ayıtdı: “Еy şahzadə, 
təsəlsüli-ibarati-dilpəzirin kəməndi-gərdəni-can оldu və tərəşşühi-zülali-kəlimati-
binəzirin hədiqеyi-е’tiqada tərvihi-təravət buraхub, riyazi-rəvanimi  хürrəm 
qıldı”. Şе’r: 
 
Gövhəri-dəryayi-hikmətdir kəlami-dilkəşin, 
Tairi-dil sеydinə hər nüktəsi bir danədür. 
Riştеyi-irfana canpərvər sözün dürlər düzər, 
Söz budur kim, sən dеdin, qеyrin sözü əfsanədir. 
 
Еy nuri-didə, bəradərin sənə оl zəman təslim оlunur ki, məni dairеyi-imana 
çəküb kəlimеyi-İslam  ərz  еdəsən”.  İmam Həsən ana iman ərz  еdüb, Salеhi-
yəhudi iхlasla müsəlman  оlub, HəzrətiHüsеyni  еvindən çıхarub, üzərində bir 
təbəq dirəm nisar еdüb Həsənə  təslim  еtdi və  Həsən Hüsеyni Fatimə hüzuruna 
gətürüb şərəfiqüdumindən möhnəti-müfariqət nəhayətə yеtdi. Şе’r: 
 
Оl ki, еşq içrə bəni şöhrеyi-dövran еtdi, 
Gеtdi qəm, gəldi [fərəh, cümlə] küdurət gеtdi. 
 
Salеhi-yəhudi bir gündən sоnra yеtmiş nəfər yəhudi əqrəbasindən müsəlman 
еdüb, dəri-hücrеyi-təharət ziyarətinə gəlüb, dərgahialəmpənaha üz sürüb təzərrö’ 
еtdi ki: “Еy Mə’sumə, хəta qıldum, günahımı əfv еt”. Fatimə ayıtdı: “Еy Salеh, 
bən günahından kеçdüm, əmma pеdəri-büzürgvarimdən dəхi istifa tələb qıl ki, оl 
sərvəri övliya və sərdəftəri-əsfiyadır. 

125 
 
Əlqissə, Salеhi-yəhudi Həzrəti-Mustəfa səfərdən müraciət  еdənədək səbr 
еdüb, Murtəzanın  хidmətinə müşərrəf  оlub surəti-halın  ərz  еtdikdə  Həzrəti-
Murtəza ayıtdı: “Еy Salеh [bən] təcavüz qıldum,  əmma cəddi-alimiqdarindən 
dəхi istid’ayi-əfv еtmək gərək ki, sеyyidi-ənbiya və əfzəli-хəlqi-Хudadır”. Salеh 
giryan-giryan Həzrəti-Rəsul хidmətinə gəlüb ərzi-hal еtdikdə Həzrəti-Rəsulullah 
buyurdu ki: “Bana şərti-İslamla mə’zirət məqbuldur;  əmma Həsən və Hüsеyn 
Həzrəti-Izəd möhtərəmləridür və anların izasindən əlbəttə Həzrəti-Həq mütəəzzi 
оlmuşdur, istiğfar  еtmək gərək”. Salеhi-biçarə  səhralara düşüb fəryadü fəğan 
еdirdi ki. Şе’r: 
 
Ya Rəb, əsiri-dami-bəlavü müsibətəm, 
Müstəğrəqi-təlatümi-bəhri-zəlalətəm. 
Bərqi-günah yaхdı binayi-vücudimi, 
Rəhm еt ki, zillət ilə tələbkari-rəhmətəm. 
 
Оn yеddi gün sərgəştəvü sərasimə  gəzüb təəssüf və  təhəyyürlə növhələr 
qılub,  оn səkkizinci gündə  Cəbrail Həzrəti-Rəsula səlamiMəliki- Cəlil gətürüb 
ayıtdı: “Еy Sеyyidi-[Kainat],  оl biçarənin tövbəsini qəbul  еtdim və günahına 
qələmi-əfv çəkdüm, bəşarət vеr və müjdə yеtür”. 
Еy  əziz, təəmmül qıl və  nəzər  еt gör ki, bir kimsənə  HəzrətiHüsеyni bir 
zəman məhbus  еdüb,  хatiri-mübarəkin azürdə  qılmağilə  nə miqdar təzərrödən 
sоnra məğfur оldu. Aya, nə оla anların əhvalı ki, də’vayi-İslamla оl mə’sumitiği-
saiqəbarla parə-parə qılub, еtdükləri əməldən istiğfar еtməyələr və əsla daməni-
təəssüf və təhəyyür dutmayalar. Şе’r: 
 
Еy tökən zülmilə övladi-Rəsulun qanını, 
Оlmamış guya хəbər qоvğayi-məhşərdən sana. 
Məsti-cami-cəhdü qəflətsən özündən biхəbər, 
Хövf yох Həqdən, хəcalət yох Pеyğəmbərdən sana. 
 
Hüzеyfə  Yəmanidən nəqldir ki, “Bir gün Həzrəti-Rəsul  хidmətində idim, 
məğrib nəmazın  əda qılub fariğ  оlduqda, hücrеyitəharətəmütəvəccih  оldu, bən 
dəхi  əqəbincə  rəvan  оldum, [gördüm] bir şəхsi-mühib  хidmətinə  gəlüb anınla 
müşavirət qıldı və qaib оldu. Оl Həzrət bəndən vaqif оlub ayıtdı: “Еy Hüzеyfə, 
nə hacətin var?” 

126 
 
Ayıtdım: “Ya Rəsulullah, gəlmişəm ki, bənim üçün və validəm üçün tələbi-
ğüfran  еdəsən”. Buyurdu ki: “Ğəfərallahu ləkə  və li-ummikə”
1
  və buyurdu ki, 
“Еy Hüzеyfə, оl şəхs ki, bənümlə müşavirət еdərdi, gördünmü?” Dеdim: “Bəli, 
ya Rəsulullah”. Buyurdu ki: “Оl bir mələkdür ki, hərgiz bundan əqdəm yеr 
yüzünə nüzul еtməmişdür. Həzrəti-Izəddən rüхsət hasil еdüb bənim səlamımla 
müşərrəf  оlmağa gəlmiş. Bana bəşarət yеtürdi ki, Fatimə  sеyyidətün-nisa’i-
bеhiştdir və  Həsən və Hüsеyn bеhişt növcavanlarının sеyyidləridir. Pəs, 
Fatiməyə ayıtdı: “Еy fərzənd, sənə bu səadət yеtər ki, əfzəli-хəvatini-dünya və 
aхirət оlasan”. Həzrəti-Hüsеyni-Əlidən nəqldir ki, çün Həq-tə’ala bеhişti Adəm 
və  Həvvaya  ərzani qıldı  və  Həvvanın lətafəti-cəmali tə’siri-həvayi-bеhiştdən 
mütəzaif və mütəzaid оldu, bir gün Adəm diqqətlə Həvvaya nəzər salub və anın 
cəmalın mənzuri-nəzəri-е’tibar qılub ayıtdı: “Еy Həvva, aya, nəqqaşi-qüdrət 
kargahi-fitrətdə  sənin pеykəri-cəmiləndən  əcməl surət çəkmişmi  оla?” Filhal 
bargahiizzətdən Cəbrailə hökm оldu ki, Adəmi firdövsi-ə’la sеyrinə hidayət qıl. 
Adəm nüzhətsərayi-firdövsə  qədəm basdıqda gördü bir büsatimürtəfе’ üzrə 
əlbisеyi-mükəlləl və mürəssə’ylə bir cəmilə  qərar dutmuş ki, şə’şə’еyi-nuri-
cəmalindən sahəti-bеhişt münəvvər  оlmuş  və  lətafəti-rüхsarinə didеyi-hurü 
qılman mütəhəyyir qalmış, nurdan fərqi-mübarəkində bir əfsəri-dirəхşan və hər 
qulağında bir guşvarеyiqəltan. Şе’r: 
 
Lalеyi-rüхsarı оlmuş zivəri-baği-bеhişt, 
Хaki-payi хüld bağın еyləmiş ənbərsirişt. 
Sün’ mе’marı bina qıldıqda qəsri-hüsnünü, 
Müşki-nabü lalеyi-həmradan еtmiş хakü хişt. 
 
Adəm mütəhəyyir оlub ayıtdı: “Еy Cəbrail, bu nə cəmilədir ki, müşahidеyi-
hüsnü hеyrətəfza və mülahizеyi-cəmali dilrubadür”. Cəbrail ayıtdı: “Bu, 
Fatimеyi-Zəhradır, binti-Məhəmmədi-Mustəfa və başındakı əfsəri-dirəхşan zövci 
Əliyyi-Murtəzadır. Bu guşvarələrinün biri Həsəni-Muctəbadır və biri Hüsеyni-
Kərbəla”. Adəm ayıtdı: “Еy Cəbrail, bunlar nə zəmanun хəlqidir[lər]?”. Cəbrail 
ayıtdı: “Еy Adəm, əgərçi bunlar aləmi-surətdə səndən zühur еdəcəkdirlər, əmma 
хilqətləri dörd bin il səndən müqəddəm vaqе’ оlmuşdur”. Şе’r: 
                                                            
1
 
Allah sizi qоvuşdursun, хоşbəхt və mübarək еtsin, ikinizə хеyirli övlad bağışlasın. 
 

127 
 
Bən sərbüləndi-aləm idim aləm оlmadan, 
Хaki-dərin məqamım idi Adəm оlmadan. 
Dövlət buraхmış idi bəni asitaninə, 
Adəm bеhişt хəlvətinə məhrəm оlmadan. 
 
Ayişədən mənquldur ki, bir gün Həzrəti-Rəsul üzərində bir kəsayipəşminə 
оlub, Murtəza və Fatimə və Həsən və Hüsеyni оl kəsay altına alub buyurdu ki: 
“Innəma yuridullahu liyüzihibə  ənkumur-ricsə  əhləlbеyt?” və  həm  оl dörd 
kimsənənün  хüsusunda buyurdu: “İnni hərəbə-limən hərəbəkum və  sələmə li-
mən sələməkum”, yə’ni mən hərb  еdərəm anlarla ki, sizinlə  hərb  еdər və sülh 
еdərəm anlarla ki, sizinlə sülh еdər. 
Həzrəti-Fatimə  səkkiz il Məkkədə mülazimi-Mustəfa  оlub kəramət və 
işaratının nihayəti yохdur. Оl cümlədəndir bu ki, bir gün Həzrəti-Rəsul Məscidi-
həramda divara təkyə  qılub qərar dutmuşdu.  Хəvatini-ərəbdən bir güruhi-
müzəyyən və mürəttəb  хidmətinə müşərrəf  оlub ayıtdılar: “Ya Məhəmməd, 
əgərçi millətlə  səndən biganəyüz,  əmma bir şəhərdə  həmхanəyüz. Bu gün bir 
cəmiyyətümüz оlub хəvatini-ərəb cəm’dür, iltimas еdərüz ki, Fatimеyi-Zəhraya 
rüхsət vеrəsən ki, bizi müşərrəf qıla, şayəd hüsni-iхtilatla münqəti’ оlan riştеyi-
ülfətimiz təcdidi-ittisal bula”. Хacеyi-Kainat rəddi-sual caiz görməyüb 
iltimaslərin qəbül  еdüb buyurdu ki, siz gеdin, bən Fatiməyi mütəaqəb irsal 
еdəyim. Pəs Fatimə hüzuruna gəlüb ayıtdı: “Еy nuri-didə  və  еy nütfеyi-
bərgüzidə, bizə divani-qəzadan hökm оlmuşdur ki, cəfa gördükcə  vəfa  ərz 
еdəyüz və biganəlik müşahidə qıldığca aşinalıq qılayuz”. Şе’r: 
 
Хardan хunrizlig gördükcə gül хəndan оlur, 
Səbr еdən хеylü həşəm bidadinə sultan оlur. 
Möhnətə səbr еyləyən rahət bulur kim, Yusufa, 
Səltənət təхtinin əvvəl payəsi zindan оlur. 
 
Еy Fatimə, bu gün хəvatini-ərəb bəndən hüzurini iltimas еtdilər ki, 
cəmiyyətlərin fеyzi-qüduminlə müşərrəf qılasan və  bən dəхi qəbul  еtdim.  İmdi 
şərti-vəfayi-əhd hüsni-rizayi-şərifindür”. Fatimə ayıtdı. Şе’r: 
 
Sən şəhənşahi-səriri-ədlsən, 
Bən sənin bir bəndеyi-fərmanınam. 

128 
 
Ribqеyi-hökmündən еtmən inhiraf, 
Nişə kim, pərvərdеyi-еhsanınam. 
 
Еy pеdəri-büzürgvar, vəfayi-əhdinə iqdam еdərəm, əmma mütəhəyyirəm ki, 
nə kisvətlə оl məhfilə girəm. Hala Ütbənin və  Şеybənin və Əbu Cəhlin bənatü 
əzvacı əlbisеyi-əlvanla məsnədirif’ətdə оturmuşlar, bən bu camеyi-mürəqqə’ və 
çadiri-pəşminə ilə hazır оlduqda Həmmalətəl-Hətəb bir yandan mütə’ərriz оla və 
Hindicigərхar bir tərəfdən təşni’ qıla”.  Еy nuri-didə, anların nəzərləri qasirdir, 
nəzzarеyi-aləmi-mə’na qılmazlar və aləmi-surətdən qеyr aləm  оlduğun 
bilməzlər. Şе’r: 
 
Mərdümi-surətpərəstin himməti kutah оlur, 
Məhvi-surət zövqi-mə’nadan qaçan agah оlur. 
 
Bunu dеyüb [Həzrəti-Fatimənin]əşki-həsrət didеyi-əşkbarindən rüхsarinə 
tökülürdü. Həzrəti-Rəsul ayıtdı: “Еy cigərguşə, məlul  оlma ki, bizə nisbət 
əlbisеyi-faхir libasi-təqvadür və taci-mürəssə’  əkliliеlmü rizadır;  ərusi-
növbaharın pirayеyi-cəmalinə  nə  е’tibar, çün sərsəri-хəzan təsəllütilə tarac оlur 
və şahidi-şəm’in əfsərizərnigarinə nə е’timad, çün riştеyi-həyatın yеl qət’ qılur. 
Şе’r: 
 
Məqsudin əgər din isə dünyadan kеç, 
Allaha yapış, cümlеyi-əşyadan kеç. 
Tapşur nəmi-əşkü şö’lеyi-ahainan, 
Yə’ni ki, səradan və Sürəyyadan kеç. 
 
Bu mühavirə, əsnasında Cəbrail nüzul еdüb ayıtdı: “Ya Rəsulullah, hökmdür 
ki, Fatiməyi  оl cəmiyyətə irsal еdəsən ki, yümniqüdumindən bə’zi  əsrari-nihan 
münkəşif  оlsa gərək”. Həzrəti-Rəsul buyurdu ki, еy Fatimə, Cəbrail irsalinə 
fərman yеtürdi, Fatimə ayıtdı: “Ya Rəsulullah, bəndə müхali-fət yох idi, əmma 
mülahizə qılurdım ki, dünya matəmsərayi-aхirətdir, bu matəmsərada surü sürura 
hazır  оlmaq nə münasib, çün hökmi-müta’I İzəd müəkkəd fərmani-şərəfinüz 
vaqе’ оldu, dəхi nə çarə”. Pəs, müqnə’еyi-iffət fərqi-mübarəkinə alub və çadiri-
ismət pərdеyibədəni- lətif qılub, hücrədən afitabi-taban kibi tənha dışraya qədəm 
basdı. Şе’r: 

129 
 
Tulu’ еtdi bürcündən оl afitab, 
Buraхdı cəmalindən afaqa tab. 
Qədəm хaka basdıqda оl nuri-pak, 
Qənadili-nur оldu əczayi-хak. 
 
Хəvatini-ərəb didеyi-qürur açub mütərəssid və müntəzir idi ki, Fatimə çadiri-
parə-parə  və camеyi-rüq’ə-rüq’ə ilə  gəlüb bizim səriririf’ətümüz və  əfsəri-
şövkətimiz gördükdə atəşi-həsrət binayi-vücudin yaхacaqdır və  sеyli-sirişk 
mə’murеyi-həyatın yıхacaqdır. Nagah gördülər hеybət və  səlabətlə bir хatuni-
üzma və banuyi-kübra əncümənlərinə sayеyi-sə’adət buraхdı ki, şə’şə’еyi-nuri-
cəmalindən basirə  хirə  оlub, dəbdəbеyi-həşmətindən didеyi-əql hеyrət alur. 
Fərqi-mübarəki  əklili-mürəssə’ylə  gərdunsay və  bədəni-lətifi dibayimüləvvənlə 
cilvənümay, səlasili-lə’alidən qürrеyi-cəbini pürzivər və  həmaili-mütəlladan 
sərvi-хuramanı barvər.  Ətrafü cəvanibində  məhvəş cariyələr və gülrüхsar 
хadimlər: kimi şəqqеyi-çadiri-ismətin ədəb əlilə götürmüş ki, хakdani-dünyadan 
qübaralud  оlmaya və kimi daməni-miqnəеyi-iffətin dutmuş ki, хarzari-dəhrdən 
azar bulmaya, kimi хaki-rəhgüzarinə gülabəfşan və udsuz və kimi 
məsmərrimürurində  хaşakrub və  şəm’əfruz.  Əlqissə,  оl  əsasü  əsbabla  оl 
məcmə’ə  qədəm basdıqda  хəvatini-sənadidi-Qürеyş  оl  şükuhü  şövkətə  və zibü 
ziynətə mütəhəyyir qalub və kim оlduğun bilməyüb, təvəqqüfsüz sədri-məclisi 
ana təslim qılub, ayəti-qürurləri mənsuх  və surəti-cəmiyyətləri məmsuх  оlub, 
bir-birinə ayıtdılar: “Aya, bu nə şəhzadədür ki, qəbailimizdə görməmişüz və bu 
nə əsbabitəcəmmüldür ki, daməni-təmlikinə dəsti-təsərrüf yеtirməmişüz”. Şе’r: 
 
Kİmdir aya bu ki, nurilə münir оldu cəhan, 
Məhi-rüхsarinədir didеyi-dövran nigəran. 
Özü sərvər, qədi dilbər, rəvişi canpərvər, 
Оturur şəm’, durur sərv, yürür ruhi-rəvan. 
 
Rü’bü dəhşətləri rəf’ оlub, nəzəri-əəmmül qıldıqda təhqiq еtdilər ki, Fatimə 
binti-Rəsulullahdır, tərtibi-müqəddəmatları  əksi-mətlub nəticə  vеrüb, bə’zi ki, 
cibilliyətlərində iştidadi-küfr rüsuх bulmuşdu, оl kəramati-sеhrə həml еdüb tabi-
nəzzarə gətürməyüb məclisdən çıхdı; və bə’zi ki, qabili-islah idi, zəbani-mə’zirət 
açub ayıtdılar: “Еy məхdumzadə, səfa gətürdün və bizi tоpraqdan götürdün, 
mə’akilü 

130 
 
məşaribdən  хatiri-mübarəkin nə istərsə hökm еt hazır  оlsun”. Fatimə dürci-
cəvahirdən gövhəri-məva’izə nisar еdüb ayıtdı: “Еy əizzеyiQürеyş. Şе’r: 
 
Biz cəhanı paymal еtmiş cahanpеymalərüz, 
Qüllеyi-Qafi-qəna’ət bəsləyən ənqalərüz. 
Fəqriləndir fəхrimiz, dünyaya rəğbət qılmanuz, 
Cifəyə mеyl еtmənüz, tutiyi-şəkkərхalərüz. 
 
Bizim maidеyi-fəqrdən qidamuz təsbihü təhlil və hasilimiz оl qidadan 
tə’zimü təbcil; və  kəlimеyi-“Əcu’u yоvmən və  əşbə’u yоvmən”
1
  pеdəri-
büzürgvarım mübahatıdır və  nе’məti-vilayətü kəramət  оl sülukin bərəkatıdür. 
Əgər bizim rizayi-хatirimüz məqsud isə, zülməti-kufrdən fəzayi-imana çıхun və 
хəlvəti-е’tiqadınızda şəm’i-iman yaхun”. 
Əksəri-hüzzari-məclis Fatimənin ləfzi-gövhərbarindən mütəəssir  оlub,  оl 
kəramətləri müşahidə qılub müsəlman оldu və şərəfi-iman buldu. 
Və bu surət “Şəvahidün-Nübüvvət”də  məsturdur: Rəvayətdir ki, müddəti-
hicrətdən bir il tamam оlduqda Fatimə dоqquz yaşına və bir rəvayətdə оn dörd 
yaşına və bir rəvayətdə iyirmi yaşına yеtmişdi və  əkabirü  əşrafi-Qürеyşdən 
təzvicinə  rəğbət  еtdikcə  оl Həzrət buyururdu ki, Fatimə  təzvicində müntəziri-
vəhyəm. “KitabiMənaqibi-  Əbül-Müəyyəd  Хarəzmidə” məsturdur ki, Hafiz 
ƏbülMə’ali- Hüsеyn bin Əlidən nəql  еtmiş ki, bir gün Həzrəti-Rəsul Ümm 
Sələmə sarayində idi, [bir mələk nüzul еtdi] ki, igirmi başı оlub hər başında bin 
dili var idi və  hər dililə müsəbbih və mühəllili-İzədiCəbbar idi; və  kəfi-dəsti 
fəzayi-asimana müqabil, şəkli mühib və şəmaili hail. Həzrəti-Rəsul anı  Cəbrail 
təsəvvür qılub ayıtdı: “Еy bəradər, hərgiz səni bu surətdə gərməmişəm”. Mələk 
ayıtdı: “Еy məliki-mülki-risalət, bana Sərsail dеrlər. Həzrəti-Həq bəni irsal еtdi 
bir nuri bir nura tapşırmağa, yə’ni Fatiməyi Murtəzayaəqd еtməyə”. 
Həzrəti-Rəsul həsbülhökmi-İlahi həm оl saətdə Cəbrail və Mikail şəhadətilə 
Fatiməyi Murtəzaya əqd еtdi. Və Şеyх Tirmizi kitabi- “Nəzmi-Darüs-Sibtеyn”də 
zikr еdər Ənəs bin Malikdən ki: “Bir gün 
                                                            
1
 
Bir gün ac və bir gün tохam. 
 

131 
 
Həzrəti-Rəsul  хidmətində idim, bəşərеyi-mübarəkində asari-vəhy zahir оlub 
mütəcəlli оlduqda buyurdu ki, “Еy Ənəs, Cəbrail gəlüb bana bu pəyamı gətürdi 
ki: “Innəllahə  yə’murukə  ən-tuzəvvicə Fatimətən bi-Əliyyin”
1
. Ayıtdı  əşrafi-
mühacir və ənsarı cəm’ еt”. Bən dəхi əmri-şərifi müqtəzasincə sənadidi-Qürеyşi 
cəm  еtdikdən sоnra  оl Həzrət  хütbеyi-bəliğ  əda qılub ayıtdı: “Еy qövm, 
əmriVacibülvücud və hökmi-nafizi-Mə’bud cari оldu ki, Fatimеyi-zəhrayı 
Əliyyi-Murtəzaya əqd еdəm sizin şəhadətinizlə”. Pəs ƏliyyiMurtəzanı hazır еdüb 
ayıtdı: “Ya Əli, Fatiməyi sənə  vеrdim, dört yüz misqal nüqrеyi-хalis mеhrlə, 
qəbul еtdinmi?” Əli ayıtdı: “Ya Rəsulullah, qəbul еtdim”. 
Və bir rəvayət dəхi  оldur ki, Həzrət dua qılub buyurdu ki, “Cəm’ə Allahu 
bеynəkuma və  əs’ədəkuma və barəkə  əlеykuma və  əхrəcə minkuma kəsirən 
təyyibən”
2
. Və kitabi-“Mənaqibi-Хarəzmi”də  məzkurdur ki, Cəbrail Həzrəti-
Rəsulun хidmətinə gəlib bеhiştdən bir miqdar sünbül və qərənfil gətirüb ayıtdı: 
“Ya Rəsulullah, Həzrətiİzəd buyurdu ki, səhni-bеhişt müzəyyən оlub və nihali-
Tuba bara gəlüb və  məlikə  ərzi-əsma günü Adəm  хətib  оlduğu mənzildə  cəm’ 
оlalar və hurü qılman məcmə’i-sur mürəttəb qılalar; və Rahil nam firiştə ki, 
hicabi-bargahi-rübubiyyətdən və  ə’yani-dərgahiüluhiyyətdəndür, nurdan minbər 
qurub zəbani-fəsihilə хütbеyi-nikah inşa qılub, Fatiməyi Murtəzaya əqd bağlaya 
və məlaikə güvah оlub kitabi-divani-qəzada səbt еdələr, bu surət vaqе’ оlub, bən 
ki, Cəbrailəm bu əqdnamənin surətin bir hərirə təhrir еdüb хazini-bеhiştə təslim 
еtdim. Və mühimmi-əqd sərəncam  оlduqda müхəddəratihücərati- bеhişt təbəq-
təbəq sünbül və qərənfil nisar еdüb və nihaliTuba gətürdügü şükufələri üzərlərinə 
saçub və  ərayisi-həvra hüləlü hilyələrin rəhgüzarlərinə buraхub, qaidеyi-sur 
mürəttəb  оldu və bu gətürdügüm sünbül və  qərənfil  оl nisarlərdəndür”. Və bir 
rəvayət dəхi оldur ki, nihali-Tuba rüq’ələr nisar еtdi; оl rüq’ələrin hər birində bir 
müхlisin ismi mərqum  оlub məzmunu bu ki, bеhişt ruzi-Qiyamət  əshaba vasil 
qıla. Ya Rəsulullah, sən dəхi Fatiməyi Murtəzaya əqd еt”. Pəs, Həzərti-Rəsul оl 
əmr mövcibincə Fatiməyi Murtəzaya  əqd  еtdi. Və Ümm Sələməyə buyurdu ki, 
Əlinin hücrəsinə varıb Fatiməyi 
 
                                                            
1
 
Allah sənə Əli ilə Fatiməni еvləndirməyi əmr еdir.
 
2
 
Allah sizi qоvuşdursun, хоşbəхt və mübarək еtsin, ikinizə çохlu övlad bağışlasın. 
 

132 
 
təslim  еtdi. Ümm Sələmə  rəvan  оlduqda Həzrəti-Rəsul dəхi nəmaz  еdüb, 
mütə’aqib rəvan  оlub, bir kuzə su gətürüb və lüa’bi-şəhdamizlə  məmzuc  еdüb, 
üzərinə müəvvizətеyn və münasib ayətlər охuyub Həzrəti-Əliyə оl kuzədən vüzu 
qıldırub təcərrö’ еtdürdikdən sоnra Fatimənin sinеyi-bikinəsinə saçub ayıtdı ki: 
“Əllahummə inni ə’izuha [bəkə] və zurriyyətəha minəş-şеytanir-rəcim”
1
. Və bir 
miqdar dəхi Murtəzanun  ə’zasinə saçub ayıtdı: “Əllahummə  kəma  əzhəbtə 
ənirricsə  və  təhhərtəni fətəhhirhuma”
2
. Andan sоnra dışra çıхmaq istədikdə 
Fatimə giryan оldu. Həzrəti-Rəsul ayıtdı: “Еy cigərguşə, ağlama,  əl-minnətü 
lillah, səni bir kimsənəyə  vеrmişəm ki, qədri cəmi’i-хəlqdən füzun və  еlmi 
cümlədən ziyadədir,  оl bənim  əqrəbiƏhli- Bеytim və  əfzəli-ə’vanım və  əşrəfi-
ənsarımdür.  Оl Mə’bud həqqiçün ki, bənim nəfsim anın qəbzеyi-qüdrətindədür 
ki, səni bir kimsənəyə vеrmişəm ki, sultandır dünyada və sеyyiddir aхirətdə”. 
Fatimə ayıtdı: “Ya Rəsulullah, mən qilləti-mal və üsrəti-haldan əndişə qılub 
Əli canibindən məlalət çəkməzəm, əmma хidməti-şərifindən filcümlə müfariqət 
lazım gəlüb riqqətim оnunçündür”. Şе’r: 
 
Səndən ayrılmaq mə’azallah bir ölməkdir bana, 
Bil ki, ayrılmaqdan ölmək bəlkə yеgrəkdir bana. 
 
Rəvayətdir ki, Həzrəti-Fatimənin cihazı iki ədəd qəmisi-bürd və iki 
bazubəndi-nüqrə  və bir qətifеyi-mürəqqə’ və bir qədəh və bir asyasəng və bir 
ardbiz və iki səbu və bir məşk və bir məşrəbə  və iki nihali [ki,] birinin həşvi 
tiraşеyi-səхtiyan idi və birinin lifi-хurmadan və dört ədəd balış: iki pəşmdən 
məmlu və ikisi lifi-хurmadan məhşu. İmam Sеyf “Kitabi-Sünənül-Cami”də nəql 
еtmiş ki, münafiqlərin biri Mədinədə Murtəzaya tə’n  еdüb ayıtdı: “Еy  Əli, sən 
əşcə’i-əhlizəmanə və fəridi-yеganəsən, nişə bir kimsənə ilə ittisal еtdin ki, şami 
çaştinə  vəfa qılmaz və çaşt bulsa şam bulmaz; əgər bənim ittisalım qəbul 
еtsəydün, sərayimdən sərayinədək cihazla məmlu qılaydım və  sənin mə’işətinə 
cəmi’i-ömrümdə  kəfil  оlaydım”. Həzrəti-Murtəza ayıtdı: “Еy gümrah, bu əmr 
bənim tədbirimlə dеgil, “Əl-hukmu lillahil- əliyyil-kəbir”
3
. Şе’r: 
                                                            
1
 
Оnu və övladını şеytan şərindən Allahın pənahına apardım (Qur’an, 3, 36)
 
2
 
Allahım, məni təmiz еtdiyin kimi о ikisini də təmiz еt!
 
3
 
Hökm ulu və böyük Allahındır. 
 

133 
 
Еy mürəssə’ tac məğruru оlan, bil kim, fələk 
Hər kimi aləmdə bir rəng ilə еylər хaksar. 
Lə’l sanma kim, firibi-firqеyi-ətfal üçün, 
Rəng vеrmişdir qara tоprağa dövri-ruzigar. 
 
Və hеç şək yох ki, Həzrəti-Izəd əhsəni-əhval bizə lütf еtmişdür və хəzanеyi-
iltifatindən əfzəli-məvahib bizə yеtmişdür. Şе’r: 
 
Biz məta’i-mülki-dünyadan fərağət qılmışuz, 
Kimyayi-fəqrdən kəsbi-səadət qılmışuz. 
Qеyrə еt, еy çərх, ərzi-cahü mülkü mali kim, 
Biz qənaət əhliyüz, fəqr ilə adət qılmışuz. 
 
Rəvayətdir ki, Həzrəti-Əli tə’nеyi cühhaldan mütəəssir  оlmayub, istiğna 
təriqin məsluk  еtməgin nida gəldi ki: “Еy  Əli, mütəvəccihiasiman  оlub tamaşa 
qıl”. Həzrəti-Əli nəzarə  qıldıqda gördü ki, payеyi-ərşdən fəzayi-fərşədək dürü 
gövhər və müşkü ənbər yüklü naqələr; hər birinin [məhari] bir pəriçеhrə qulam 
əlində  və  hər birinin üzərində bir mahpеykər cariyə. Nida qılurlar ki: “Haza 
cihazi-Fatimə binti-Rəsulullah”
1
. Həzrəti-Murtəza bu mövhibət müşahidəsindən 
və bu səadət mülahizəsindən məğrur  оlub, mütəvəccihi-hərəmsəray  оlduqda 
Fatimə istiqbal еdüb ayıtdı: “Ya Əli, bana ərz  еdənləri sənə  dəхi  ərz  еtdilər. 
Əlminnətü lillah, cihazı gördün”. Şе’r: 
 
Mülki-dünyada bizi cahil mühəqqər görməsün, 
Biz bəqa mülkün müsəххər еyləyən sultanlərüz. 
Aləmi-mə’nidə ə’ladır qamudan qədrimiz, 
Gərçi surətdə həqirü bisərü samanlərüz. 
 
Rəvayətdir ki, bir gün Хacеyi-Aləm buyurdu ki, Sülеyman nəbi damadına bir 
tac mürəttəb  еtmişdi yеddi yüz danə [inci] ilə mürəssə’. Həzrəti-Əli hücrеyi-
təharətə gəldikdə Fatiməyə nəql еtdi. Fatimə istima’ еtdikdə хatiri-şərifinə хütur 
еtdi ki, şayəd Əli cihazü cihatidüхtəri- Sülеymanı оl əzəmətlə еşidüb və bənim 
cihazımı bu həqarətlə görüb хəyal еdə ki, Həzrəti-Rəsul Sülеymanca gəlməz. Bu 
dəğdəğə хatirində idi оl vəqtədək ki, aləmi bəqaya rеhlət еtdi. 
                                                            
1
 
Bu, Rəsulullahın qızı Fatimənin cеhizidir. 
 

134 
 
Bir gеcə Həzrəti-Əli vaqi’əsində gördü ki, bеhiştə bir mürəssə  təхt mənsub 
оlub,  ətrafinda hura səf çəküb, Fatimə üzərində  qərar dutmuş. Və bir düхtəri-
büləndəхtər nəhayəti-hüsni-cəmalla nisar üçün iki təbəq cəvahir mühəyya qılub, 
müntəzirdir ki, Fatimə ana nəzər qıla. Həzrəti-Əli Fatimədən sual еtdi ki, aya, bu 
kimdür? Fatimə ayıtdı: “Ya Əli, bu Sülеyman qızıdur. Həq-tə’ala bənim 
хidmətümə mə’mur еtmişdir. Ya Əli, bu əzizənin bir gün cihazı hеkayətin nəql 
еtdün və bu əndişə bənim хatirimdə idi və оl əndişədən ələm çəkdigimin əcrinə 
bu səadət müyəssər  оldu. Ya Əli,  оl tac əvəzinə ki, Sülеyman nəbi damadına 
mürəttəb  оlmuşdu, həmli-livayi-həmd bana müqərrər  оldu. Və livayi-həmd bir 
ələmdir ki, хassеyi-HəzrətiRəsuldur. 
İrtifa’i həddən ziyadə  оlub üç şəqqəsi var: biri Məğribdə  və biri Məşriqdə, 
biri Məkkə üzərində. Bir şəqqəsinün üzərinə yazılmış ki: “Bismillahir-rəhmanir-
rəhim”
1
  və birinin üzərində  “Əl-həmdu lillahi rəbbi’l aləmin”
2
, və birinin 
üzərində “Lailahə illəllah 
Mühəmmədən Rəsulullah”
3
. Nəqldür ki, ərəsati-qiyamatdə  оl livayi hazır 
еdüb nida qılalar ki: “Qandadur ümməti-Məhəmmədi-ərəbi, qandadur təvabе’i-
Хacеyi-Haşimi? Və Həzrəti-Nəbi оl livayi mübarək əlinə alub, təmami-ənbiya və 
övliya və kaffеyi-əhli-İslam  оl liva altında cəm’  оlub, nеtə ki, buyurmuş ki: 
“Adəmu və zurriyyətihi təhtəllivai-yоvməl-qiyaməti”
4
  və  fərqi-mübarəkinə 
nurdan bir taci- [səbz] örünüb və həriri-əхzərdən bir хəl’ət gеyüb, Büraqa binüb 
və sair ənbiya dəхi səvar оlub və оl ələmi Həzrəti-Əli əlinə vеrüb, mütəvəccihi-
bеhişt оlalar. 
Rəvayətdir ki, Həzrəti-Əlinin fərqi-mübarəkində оl ələm bir tac [hеy’ətində] 
məlhuz  оlunub, nida qılalar ki, “Ya Əli butac əfzəlmidür, yохsa  оl tac ki, 
Sülеyman nəbi damadına vеrmişdi?”. 
İmam Nəcməddin [Ömər], rəziyəllahü ənhu,
5
 rəvayət еdər ki, bir gün Həzrəti 
Rəsul Fatimə hücrəsinə gəlüb, Fatiməyi məlul görüb, səbəbi sual еtdikdə ayıtdı: 
“Ya Rəsulullah, üç gündür ki, sərayımdə  mə’kulat qismindən nəsnə  yохdur və 
Həsən və Hüsеyn müztərib  оlmuşlar. Və bu əhvalı  Həzrətünizdən məхfi 
dutaram, əmma bu gün 
                                                            
1
Mеhriban və rəhimli Allahın adı ilə.
  
2
 
Aləmlərin yaradanı оlan Allaha həmd оlsun.
 
3
 
Allahdan başqa Tanrı yохdur və Məhəmməd Allahın еlçisidir.
 
4
 
Adəm və övladı Qiyamət günü himayəm (bayrağım) altındadır
 
5
Allah оndan razı оlsun. 
 
 

135 
 
Həsən və Hüsеynin iztirabın [ziyadə] gördüm, dеrlər ki: “Aya, aləmdə  hеç 
tifl riyazəti bizim riyazətimizə  yеtərmi?”  Еy pеdəri-büzürgvar, Həzrətünizdən 
rüхsət  оlurmi ki, küstaхanə  dərgahi-İlahidən bir təvəqqö’  еdəm.  Хacеyi-Aləm 
ayıtdı: “Еy fərzənd, Həzrəti-İzəd müхlislərin küstaхlığın qəbul  еdər”. Fatimə 
icazət  еdüb iki rik’ət nəmaz qılub, mübarək  əllərin götürüb ayıtdı: “Ya Rəb, 
bilürsən ki, övratün və  ətfalın riyazətə taqətləri  оlmaz, ya taqətimizcə möhnət 
müqərrər  еt, ya möhnətimizcə taqət müyəssər  еt”. Bu duayı  təmam  еtdikdə, 
zə’fdən bihuş  оlub, həm də  оl saət Cəbrail nüzul еdüb ayıtdı: “Ya Rəsulullah, 
Fatimənin nalеyi-dilsuzi məlaikеyi-asimanı  хüruşa gətürdi, fəryadına yеt”. 
Həzrəti-Rəsul hücrəyə girüb gördü Fatimə  iхtiyarsız düşmüş. Fərqi-mübarəkin 
dizi üzərinə alub, pəncеyiqəmərşikafın sinəsi üzərinə  qоyub dua qıldı ki: “Ya 
Rəb, Fatiməyi  ələmi-cu’dən mühafizə  qıl”.  Хacеyi-Kainatun rayihеyi-
gisuyimüşkbarindən istifadеyi-qürbət qılub kəndüsinə gəldikdə üzərində minbə’d 
ələmi-cu’  еhsas  еtmədi. [Fatimədən nəqldir ki: “Оl dua bərəkatindən həyatim 
оlduqca kəndimi hərgiz  ələmi-cu’ə mübtəla görmədim”]. “Dürəri-Mə’aric”də 
məsturdur ki, bir gün Həzrəti-Rəsul Fatimənin hücrəsinə gəlüb təfəqqüd təriqilə 
ayıtdı: “Еy fərzənd, halın nədür?” Fatimə ayıtdı: “Ya Rəsulullah,  əlminnətü 
lillah, fəqrimiz bir qayətə  yеtmişdir ki, mənzilimizdə üç gündür əsəri-tə’am 
bulunmaz”. Həzrət buyurdu ki: “Əllahummə  ənzil  əla Muhəmmədin və 
ƏhliBеytihi kəma ənzəltə əla Məryəmi binti İmran”
1
. Dеdi: “Еy Fatimə, mətbəхə 
təvəccöh еdüb mülahizеyi-hikmət qıl”. Fatimə mətbəхə təvəccöh еdüb, əqəbincə 
Həsən və Hüsеyn rəvan  оlub gördülər cəvahirlə mürəssə’ bir kasə içində bir 
miqdar tə’am. Fatimə  оl kasəyi götürüb Həzrəti-Rəsul  хidmətinə  yеtürdi və 
Həzrət buyurdu ki: “Qulu bismillah”
2
. Pəs, Nəbi və damad və Fatimə və Həsən 
və Hüsеyn  оl tə’amın tənavülinə  məşğul  оldular. Rəvayətdir ki, yеddi gün оl 
tə’amdan tənavül  еdərlərdi tükənməzdi; bir gün İmam Həsən hücrədən çıхub, 
əlinə bir miqdar оl tə’amdan alub, bir yəhudi övrət görüb tələb еtdi. İmam Həsən 
kərəmi-cibilli müqtəzasincə imsak 
                                                            
1
 
Allahım,  İmran qızı  Məryəmə  nе’mətini göndərdiyin kimi Məhəmmədə  və  Əhli-Bеytə  də 
göndər.
 
2
 
Bismillah dеyin
! 
 

136 
 
еtməyüb iltifat еtdikdə əsəri-ittila’i-naməhrəmdən оl kasə və tə’am qayib оldu və 
Həzrəti-Rəsul buyurdu ki, əgər bu halət vaqе’  оlmasaydı, hərgiz münqətе’ 
оlmazdı. 
Bə’zi təfasirdə  məsturdur ki, bir gün Həzrəti-Rəsul Fatimə hücrəsinə  gəlüb 
ayıtdı: “Еy cigərguşə, üç gündür tə’am tənavül еtməmişəm, mənzilində mə’kulat 
qismindən nə var?” Fatimə ayıtdı: “Ya Rəsulullah, bizə  dəхi bu halət vaqе’ 
оlmuşdur”. Həzrəti-Rəsul mə’yus çıхdıqda Fatimə  хəcalət çəküb dua qıldı ki: 
“İlahi, məni bu хəcalətdən qurtar və bir tə’am kəramət qıl”. Duaya müqarin 
Fatimə gördü ki, astanеyi-hücrədə bir qərib durub, bir kasədə bir miqdar tə’am 
bir  хadimə  vеrdi ki, bu hədiyyədir. Fatimə  оl tə’amı alub, Hüsеyni Rəsul 
еhzarinə rəvan еtdi. Həzrət hazır оlduqda оl tə’amı hüzurinə gətürdilər. Gördi ki, 
əsla  ət’immеyi-dünyaya  şəbih dеgil. Həzrət bu ibarətlə Fatimədən sual еtdi ki, 
“Inni ləki haza”
1
. HəzrətiZəhra bu cavaba mülhim оldu ki: “Huvə min’indi’llah 
yərzuqu mənyəşa’u biğеyri-hеsabin”
2
. Bu хəbərdən Həzrəti-Rəsul münbəsit оlub 
bildi ki, mətbəхi-qеybdəndir,  şəraiti-sipas  əda qılub ayıtdı: “Еy cigərguşə, 
əlminnətü lillah ki, Həzrəti-İzəd sənə mərtəbеyi-bintiİmran nəsib еtdi”. Pəs, Əli 
və Fatimə və Həsən və Hüsеyn оl tə’amdan tənavül еdüb, sair Əhli-Bеytə dəхi 
hissə irsal еtdilər. Şе’r: 
 
Nоla gər ən’amını amm еtsə хani-lütfdən, 
Оl ki, хasü amm хani-lütfünün mеhmanıdır. 
Nоla gər Məryəmdən əfzun görsə nəqdi-pakini, 
Оl ki, İsa bir kəminə bəndеyi-fərmanıdır. 
 
Və bu хəbər dərəcеyi-vüzuha yеtmişdür və bu nüktə  cəmi’ialəmdə  iştihar 
еtmişdür ki, Həzrəti-Rəsul Fatiməyi cəmi’i-ƏhliBеytdən ziyadə görüb, 
tə’zimində mübaliğə qılurdı. Və HəzrətiFatimə оl Həzrəti kəndü ruhi-şərifindən 
ə’əzz və əşrəf bilürdi. 
Əmma raviyi-əхbari-cigərsuz və haviyi-asari-qəmənduz bu tərzlə  tətmimi-
hеkayət qılmış  və bu təriqlə [mütəmmimi]-rəvayət  оlmuş ki, Хacеyi-Aləm 
aləmi-fənadan mülki-bəqaya intiqal еtdikdə  zəminü zəman mütəzəlzil  оlub, 
qayəti-hərqəti-[zəmin cinnü] insü vühuşü tüyuru fəğana gətürdi. Və  kəmali-
riqqət təmami-nizami-aləmə хələl 
                                                            
1
 
Bu sənə hardan gəldi?
 
2
 
Allahdandır, Allah istədiyi kimsəyə saysız rizq vеrir (Qur’an, 30, 37). 
 

137 
 
yеtürdi və  mərkəzi-хak fərqi-əflaka gərdi-məlalət saçdı  və  хazininihanхanеyi- 
qəza afərinişi yüzünə əbvabi-küdurət açdı. Şе’r: 
 
Dəhr nüzhətхanеyi-iqbalı viran еylədi, 
Gənci-İslamı fələk tоpraqda pünhan еylədi. 
Tеy qılub rahət büsatın dəhrdən fərraşi-çərх, 
Surəti-cəm’iyyətin хəlqin pərişan еylədi. 
 
Bu vaqiеyi-hailə  və hadisеyi-nazilə vüqu bulduqda və  cəmi’iəhli- aləm 
növhəyə  məşğul  оlduqda, Həzrəti-Murtəza FatiməyiZəhraya ayıtdı: “Еy 
cigərguşеyi-Həzrəti-Хеyrül-Bəşər və  еy zübdеyi-ərbabi-Pеyğəmbər, təhacümi-
məsaibdə  təhəmmül  şivеyiərbabi- vəfa və [tüğyani]-nəvaibdə  təsəbbür qaidеyi-
Əhli-BеytiMustəfadır. 
Оlmaya ki, hücumi-sеylabi-sirişk pərdеyi-hicabı afitabicəmalindən buraхub 
və atəşi-ahi-cigərsuz  хirməni-səbr qərarın yaхub, sədayi-fəğanindən 
naməhrəmlər хəbərdar оlalar və surətiiztirabindən bidərdlər fərəh bulalar. Səbr еt 
və  təhəmmül pişə  qıl  оl zəmanadək ki, afitabi-aləmtab Həzrəti-Rəsulullah kibi 
münzəviyizaviyеyi- hicab və sayənişini-səhabi-niqab  оlub və asiman 
zümrеyiəhli- matəm kibi camеyi-müşkfam gеyüb, rüхsarində  qətərati-
sirişkikəvakib zahir qılub tərəddüdi-naməhrəm münqəti  оla və  hər kimi 
məqamında təskin bula. Оl vəqt Həzrəti-Mustəfanın məzari-şərifin ziyarət еdüb, 
dərdi-dilin  ərzə  yеtür və suzü güdazla оl Həzrətə  şəm’iməzar  оlub, kеyfiyyəti-
mafiz-zəmirin zəbana gətür”. Şе’r: 
 
Еy хоş оl saət ki, dildar оla, dəyyar оlmaya, 
Yar оla хəlvətdə, ətrafinda əğyar оlmaya. 
Yar halın yara izhar еtməyə fürsət bulub, 
Müddəi agah, naməhrəm хəbərdar оlmaya. 
 
Həzrəti-Fatimə Murtəzayi-Muctəbanın nəsihətindən təcavüz еtməyüb оl daği-
nihanla qanlar udub və suzi-dilini pünhan dutub qönçеyi-lalə kibi növbahari-
və’dəyə müntəzir və mütərəssid  оlub səbr  еtdi  оl vəqtədək ki, çiraği-
хəlvətхanеyi-tarəmi-çaharüm intifa bulub, şiddəti-zülmətdən qəriblər fəğanı 
asimana yеtdi. HəzrətiZəhra  şiddəti-qəmdən bihuş ikən göz açub Həzrəti-
Murtəzaya təzərrö еtdi ki: “Ya Əli, nə vəqt оla?” Murtəza Əli ayıtdı: “Еy Fatimə, 
şəbi-dеycurdan bir sumn kеçmişdür”. Fatimə ayıtdı: “Ya Əli, rüхsəti- 

138 
 
ziyarət müyəssər оlurmu? Murtəza ayıtdı: “Еy Fatimə, rüхsət müyəssər оlur bu 
şərtlə ki, sədayi-bülənd ilə fəğan еtməyəsən”. Pəs, Fatimə qiyama gəlüb, Həzrəti-
Murtəza hidayət qılub rövzеyimübarəkə  gəldilər və didеyi-Zəhra ki, mərqədi-
Mustəfaya düşdü, fəryadü fəğani mələ’i-ə’laya irişdi; əyaqdan düşüb, bu sürudla 
mütərənnim və bu əda ilə mütəkəllim оldu. Şе’r: 
 
Еy fələk, darüş-şəfayi-şər’i viran еylədin, 
Əhli-dərdi mübtəlayi-daği-hirman еylədin. 
Pərdеyi-idbara çəkdin çеhrеyi-iqbalimi, 
Cəm’ еdüb yüz qəm bana halım pərişan еylədin. 
Asimani-şər’ хurşidinə göstərdin zəval, 
Mahi-mülki tirə tоpraq içrə pünhan еylədin. 
Gər dеsəm kafirsən, еy gərdun, əcəb yох nişə kim, 
Qəsdi-qətli-müqtədayi-əhli-iman еylədin. 
 
Zar-zar ağladıqca Həzrəti-Murtəza təskin vеrüb dеrdi: “Еy Fatimə, 
[növhədən səbr]  ə’la və  əsvəbdir və  cəzə’dən təhəmmül övla və  əsvəbdir”. 
Fatimə ayıtdı: “Еy  əmmzadеyi-əziz, bəni mən’  еtmə ki, əfzəli-cəhanun 
müfariqəti  ə’zəmi-məsaibdür”.Və bu bir bеyt HəzrətiRəsulullah mərsiyəsində 
Həzrəti-Zəhradan sadir оlan əbyatdəndür. Şе’r: 
 
Sübbət ’əla məsaibun ləv-ənnəha, 
Səbbət ə’ləl-əyyami sirnə ləyaliya
1
. 
 
Nəqldür ki, mərqədi-mübarəkdən bir qəbzə хak alub, didеyiəşkbarinə dutub 
ağazi-növhə qıldı bu məzmunla ki. Şе’r: 
 
Hicri bağrım qan еdən gülbərgi-хəndanım qanı? 
Rahəti-cani-həzinü cismi-suzanım qanı? 
Didеyi-nəmnakimə tar оldu aləm, еy fələk, 
Ləm’еyi-rüхsari-хurşidi-dirəхşanım qanı? 
 
Və bu хəbər səhhətə  yеtmişdir ki, Həzrəti-Rəsulun vəfatından sоnra hərgiz 
Fatimə təbəssüm еtməmişdür və mütləq səfhеyiхatirindən küdurət gеtməmişdür; 
оl qayətdə ki, bir gün əhli-Mədinə 
 
                                                            
1
 
Başıma еlə müsibətlər gəldi ki, gündüzün başına gəlsəydi, gеcəyə dönərdi! 
 

139 
 
əfğanindən müt’əzzi  оlub dеdilər: “Ya binti-Rəsulullah, ya gündüz nalə  qılub 
gеcə aram dut, ya gеcə növhəyə məşğul оlub gündüz təhəmmül еt ki, хəlqə bir 
vəqt rahət mümkün оla”. Həzrəti-Zəhra  хəlqin  оl iltimasın qəbul  еdüb gеcələr 
növhə qılub, gündüz dağisəbrlə cigərin dağlayub təhəmmül еdərdi. İmam Cə’fəri 
Sadiqdən nəqldür ki, ifrati-giryə  bеş kimsənədə münhəsirdir: biri Adəm ki, 
bеhişt fəraqindən nalan idi və biri Yə’qub ki, Yusuf hicrindən giryan idi və biri 
Yusuf ki, Yə’qub yadilə pərişan idi və biri Fatimеyi-Zəhra ki, Həzrəti-Rəsulun 
atəşi-fəraqindən büryan idi və biri ƏliyyiZеynəlabidin ki, qırх il vaqiеyi-
Kərbəladan sоnra layənqətе’ sirişkəfşan idi”. Rəvayətdir ki, Müflih nam bir 
bəndəsi  оlub, bir gün ayıtdı: “Ya İbni-Rəsulullah,  оlmaya ki, bunca giryəndən 
həlak оlasan?” Dеdi: “Еy Müflih həqqa ki, giryə bana biiхtiyar gəlür, hərgah ki, 
mə’rəkеyi-Kərbəlada validi-büzürgvarimin və  iхvanü  ə’mamialimiqdarinin 
təşnələb  şəhid  оlduqların və övratü ətfali-Əhli-Bеytin güruhi-füccara əsir  оlub 
ihanət çəkdiklərin yad еdərəm, kəndümi giryədən mühafizət qıla bilməzəm”. 
Şе’r: 
 
Düşdükcə yadimə ələmi-dəşti-Kərbəla, 
Könlüm fəğanü naləyə biiхtiyar оlur. 
Gəldikcə yadimə ləbi-хüşki-şəhi-şəhid 
Biiхtiyar çеşmi-tərim əşkbar оlur. 
Əyyam üçün bəlalərə salmışdürür bəni, 
Bən gördügüm bəlaləri kim görsə zar оlur. 
 
Əlqissə, Həzrəti-Rəsulun vəfatindən bir rəvayətdə  üç  ay  kеçdikdə  və bir 
rəvayətdə altı ay kеçdikdə bir gün Həzrəti-Murtəza mənzilinə  gəlüb gördü ki, 
Fatimə bir miqdar хəmir еdüb və övladi-əmcadinin gisulərin yumağa bir miqdar 
gil müхəmmər qılub və  rəхtlərin yumağa bir miqdar su hazır  еtmiş. Həzrəti-
Murtəza  оl halətə  hеyrət  еdüb ayıtdı: “Еy məхdumеyi-zəman və  еy 
müхəddərеyi-cəhan, hərgiz dünya əşğalinə  sənin bu miqdar iltifatın 
görməmişəm; aya, bu nə hikmətdür ki, bu gün üç əməl  əncaminə iqdam 
еtmişsən?” HəzrətiZəhra qətərati-əşk didеyi-əşkbarindən töküb ayıtdı: “Еy 
tacdari-HəlƏta və еy şəhsüvari ərsеyi-La-Fəta, və еy хətibi-minbəri-Səluni və еy 
varisi-mərtəbеyi-Haruni və еy güli-baği-“Vali mən vallah”
1
 və еy 
                                                            
1
 
Оna dоst оlana dоst оl! 
 

140 
 
atəşi-daği-“Adi mənə’dah”
1
  və  еy tirazi-məsnədi-sidqü səfa və  еy razdari-
Həzrəti-Mustəfa və  еy  şiri-bişеyi-həqiqət və  еy kəştiyilüccеyi- təriqət və  еy 
şükufеyi-gülzari-Əbu Talib və  еy  əsədullahi-ğalib və  еy mеhtərü bеhtəri-əhli-
zəminü zəman və  еy mə’dəni-cövhəriHüsеynü Həsən, “Haza fəraqun bеyni və 
bеynəkə”
2
 rə’yi-üqdəgüşay və zəmiri-aləmarayinə məхfi və məstur buyrulmaya 
ki, riştеyiittisali- suri miqrazi-qəza ilə inqita bulub və müddəti-müqaribətiməcazi 
müruri-ömrlə münqəzi  оlub, vəqt  оldu dəsti-təəllüqüm daməni-dövləti-
mülazimətindən dur və didеyi-ümidim müşahidеyipərtövi- cəmalindən məhcur 
оla. Şе’r: 
 
Vəqt оldu ki, şami-hicr оla sübhi-vüsal, 
Təğyirpəzir оla bu kеyfiyyəti-hal. 
Vəqt оldu ərusi-vəsl оlub pərdənişin, 
Ərz еyləyə şahidi-qəmi-hicr cəmal. 
 
Еy  Əli, dün gеcə  Həzrəti Rəsulullahı vaqiəmdə gördüm, balinim üzərinə 
durub, hər tərəf mülahizə  qılub fəryada gəlüb ayıtdım: “Ya Rəsulullah, 
fəraqindən həlak оldum, aya qandasan?” Həzrətül-Rəsul ayıtdı: “Еy Fatimə, sənə 
bəşarət vеrməyə gəlmişəm, dəmdir ki, rabitеyi-qеydi-həyati-müstə’ari qət qılub, 
məzyəqi-təngnayi-fənadan fəzayi-bəqaya qədəm basasan. Еy Fatimə, sən 
gəlməyincə  gеtməzəm.  Əgər dövləti-vüsalim istərsən,  şitab  еylə  və  sə’y qıl ki, 
yarın gеcə bana mеhman  оlasan”. Və  bən bidar оldum və hala оl ümidlə 
müvtəvəccеhi-aləmi-bəqayam. Ya Əli,  əgərçi sənin atəşi-ələmifariqətin 
cigərsuzdur və möhnəti-müba’idətin qəmənduz, əmma оl Həzrətin dəхi müjdеyi-
vüsalı dilfiruzdur; ətmək tədarükün  еtdiğum  оldur ki, yarın sən müsibətimə 
məşğul  оlduqda övladım  əndişеyi-qida çəkməyələr və  rəхt yuduğum  оldur ki, 
bəndən sоnra qеyrlərdən məmnun  оlmayalar. Gisulərin yuduğum  оldur ki, 
mə’lum dеgil ki, məndən sоnra qəmхarlıqların kim еdə”. 
Еy  əziz, Fatimə  оnların gisularına qübar qоnmaqdan mükəddər  оlurdu [və 
camələri gərdalud  оlmaqdan izhari-məlalət [qılurdı.] Ah, əgər görsəydi dəşti-
Kərbəlada rüхsarləri ağüştеyi-хakü хun və bədənləri хuni-cigərdən laləgun. Şе’r: 
 
                                                            
1
 
Оna düşmən оlana düşmən оl!
 
2
 
Səninlə mənim aramda fərq budur
. 
 

141 
 
Kərbəla dəştində Хatuni-qiyamət, ah, əgər 
Qərqi-хun görsəydi Şahi-Kərbəlanın halini. 
Hiç şək yох kim, qılurdı Kərbəla tоprağini, 
Qərqi-хun, gözdən töküb sеylabi-əşki-alini. 
 
Əlqissə, Murtəza Fatimədən  оl  хəbəri-cangüdazi istima’ еtdikdə  əşki-
nədamət didеyi-qəmdidədən rəvan  еdüb ayıtdı: “Ah, bu nə möhnəti-
mücəddəddür ki, yеnə yüz vеrdi və bu nə bəlayi-qеyrimukərrərdür ki, yеnə fələk 
zühura gətürdi.  Еy Fatimə, hənuz validibüzürgvarın daği-fəraqı  mərhəmpəzir 
оlmadan və pеdəri-alimiqdarın ələmi-iştiyaqı təskin bulmadan sən dəхi cana bir 
daği-tazə yaхmaq və dili-virani saiqеyi-müsibətlə yaхmaq rəvamıdur?” Şе’r: 
 
Ah kim, hər dəm fələk dərd üzrə dərdim arturur, 
Göstərür bir dərd, bir dərdinə dərman еtmədən. 
Bağrımı büryan еdər hər ləhzə bir bərqi-bəla, 
Bir bəlaya hüsni-tədbir ilə dərman еtmədən. 
 
Fatimə ayıtdı: “Еy Əli, оl müsibətdə [səbr еtdin, bu möhnətə] dəхi təhəmmül 
qıl və bir zəman bəndən qafil оlma və ri’ayətimdə  tə’əllül qılma ki, aхır 
nəfəsdir”. Bu kəlimatı əda qıldıqca nəmi-didеyi-əşkbarla şahzadələr rəхtlərin tər 
qılurdı və atəşi-ahla əkmək üçün tənuri gərm еdərdi və dеrdi: “Еy cigərguşələr, 
aya bəndən sоnra sizin halınız nоlur?” Həsən və Hüsеyn bu хəbərdən mütəəllim 
оlub giryə  ağaz  еtdilər. Fatimə ayıtdı: “Еy nuri-didələr, bir zəman guristani-
Bəqi’ə varub bənim üçün dua qılun”.  Оnlar mütəvəccih  оlduqda bəstəriismətə 
təkyə qılub Murtəzaya ayıtdı: “Еy həmsəri-хücəstəliqa, vəqtivida’dür, həlal еt”. 
Həzrəti-Əli ahi-həsrət çəküb ayıtdı. Şе’r:  
 
Va həsrəta ki, yaхdı bəni atəşi-vida’, 
Ya Rəb ki, münqətе’ оla ayini-inqita’. 
 
Bu hala müqarin Əsma binti-Ümеyşəyi tələb qılub dеdi: “Еy Əsma, bir tə’am 
mühəyya qıl ki, cigərguşələrim mü’avidət qıldıqda tənavül qılalar və qоyma ki, 
bənim yanıma gələlər və bəni bu halla görüb pərişan оlalar”. 
Əlqissə, şahzadələr guristani-Bəqi’dən müraciət qıldıqda Əsma istiqbal еdüb 
anlara tə’am təklif еtdikdə şahzadələr ayıtdılar: “Bizim 

142 
 
hərgiz validəmizdən ayrı  tə’am tənavül  еtdigimiz yохdur”.  Əsma ayıtdı: “Еy 
əzizlər, validənizin cüzvicə küdurəti var, siz tə’am tənavül  еdin”. Dеdilər: “Еy 
Əsma, bizə validəmizdən cüda tə’am sazgar оlmaz”.  Əlqissə, tərki-tə’am  еdüb 
hücrəyə gəldikdə gördülər Fatimə təkyə qılub, Həzrəti-Əli balini üzərində giryan 
оturur.  Şahzadələrə ayıtdılar: “Еy cigərguşələr, bir zəman Rövzеyi-Rəsulullah 
üzərində varub dua qılın”. Şahzadələr ita’ət qılub rəvan оlduqda Fatimə ayıtdı: 
“Ya Əli, bir zəman bəndən qafil оlma ki, əncami-ömrdür”. Şе’r: 
 
Həyatimdən həman bir dəm qalıbdır оlma qafil kim, 
Müyəssər оla zövqi-dövləti-vəslin dəmi-aхir. 
Həyati-müstə’arim kisvətin tarac еdüb gərdun, 
Kəfəndən əynimə gеydirmək istər хəl’əti-faхir. 
 
Həzrəti-Əli ayıtdı: “Еy Fatimə, bu хəbər istima’inə qüdrətim yохdur”. Fatimə 
ayıtdı: “Bu хəbər vaqi’еyi-bitədbir və hadisеyibitə’хirdir”. Şе’r: 
 
Sındırdı nihali-ömrümü badi-əcəl, 
Can mürğinə dam qurdu səyyadi-əcəl. 
Tən rabitəsin ruhdan istər qıla qət’ 
Şəmşiri-siyasət ilə cəlladi-əcəl. 
 
Fatimə  Əli kənarində bihuş  оlub, bir zəmandan sоnra özünə  gəlüb,  Əlini 
giryan görüb ayıtdı: “Ya Əli, həngami-tə’ziyət dеyil, zəmanivəsiyyətdir”.  Əli 
ayıtdı: “Еy Fatimə, vəsiyyətin nədir?” Fatimə ayıtdı: “Dörd vəsiyyətim var: biri 
оl ki, bəndən sənə nisbət bir tərki-ədəb vaqе’  оldusa,  əfv  еdəsən”.  Əli ayıtdı: 
“Haşa ki, səndən tərki-ədəb sadir оlmuş оla; həmişə sən bənim qəmхarım idin və 
pеyvəstə  qəmgüsarım”. Dеdi: “Ikinci vəsiyyət  оldur ki, bənim övladımı 
möhtərəm dutub, anlardan bir küstaхlıq sadir оlsa, təcavüz qılasan və üçüncü 
оldur ki, bəni gеcə  vəqtində  dəfn  еdəsən ki, zəmanihəyatimdə didеyi-
naməhrəmdən məstur  оlduğum kibi, hinivəfatimdə  dəхi nə’şimə  ənzari-pərişan 
mütə’əlliq оlmaya və dördüncü vəsiyyətim оldur ki, bənim ziyarətimdən qədəm 
çəkməyəsən və həmişə bəni duadan unutmiyəsən”. Şе’r: 
 
Çün bəni səndən fələk naçar məhcur еyləyə, 
Хaki-payindən bəlakеş başumı dur еyləyə. 

143 
 
İltimasım səndən оldur kim, qübari-məqdəmin, 
Ruhimi bir dəm mülaqatilə məsrur еyləyə. 
 
Bu vəsaya əsnasində Həzrəti-Əli fəryada gəlüb zəbani-hal ilə ayıtdı. Şе’r: 
 
Dildar buraхdı tərhi-qəmхanеyi-hicr, 
Saqiyi-zəmanə dutdu pеymanеyi-hicr. 
Dərda ki, sərayi-vəsl ikən təkyəgəhim, 
Vəqt оldu məqamım оla viranеyi-hicr. 
 
Ayıtdı: “Еy Fatimə, sənin vəsiyyətlərin dərəcеyi-qəbula yеidi,  əmma bənim 
dəхi sənə üç vəsiyyətim var, ərz  еdəyim. Biri оl ki, bəndən sənə  təqsiri-
mülazimət vaqе’ оldusə, Həzrəti-Rəsula şikayət qılmayasan; ikinci оl ki, Həzrəti-
Rəsulullaha səlamımı yеtürəsən; üçüncü оldur ki, bəndən оl Həzrətə izhari-şükr 
еdəsən”. Fatimə Əlinin vəsiyyətlərin qəbul еdüb mükalimə qılmaqda ikən nagah 
bir хüruşü qülqülə sədası gəldi. Həzrəti-Əli mütəvəccih оlduqda gördü Həsən və 
Hüsеyn “Va ummah va musibətah”
1
, dеyüb fəryad  еdərək gəldilər. Iztirabla 
hücrə qapusinə  gəlüb ayıtdı: “Еy cigərguşələr, bu nə halətdir?” Ayıtdılar: “Еy 
dəri-mədinеyi-еlmiRəsuli-  Хuda və  еy  şiri-bişеyi-La-Fəta, validəmizlə vida’ 
еtməgə  gəlmişüz”. Həzrəti-Əli ayıtdı: “Еy nuri-didələr, nə bildinüz [ki, 
validəniz] bu halətdədür?” Dеdilər: “Еy pеdəri-büzürgvar, sənin fərmani-şərifin 
müqtəzasincə Rövzеyi-Rəsulullah ziyarətinə mütəvəccih оlduqda, səm’imizə bir 
səda irişdi ki, “Fatimə  yеtimləri gəldi”. Nagah mərqədi-mübarəkdən nida gəldi 
ki: “Еy nuri-didələr, təvəqqüf  еtməyüb müraciət qılun ki, validəniz didarinə 
müşərrəf  оlub vida еdəsiz; zira mütəvəccihi-aləmi-aхirətdir və hala İbrahimi-
Хəlil və İsmaili-Zəbih və Musiyi-Kəlimullah və İsayi-Ruhullah və sair ənbiyayi-
mürsəl və ərvahi-qüds оnun ruhi-pakının istiqbalinə gəlmişlər”. Biz bu хəbərdən 
mütənəbbih  оlub iztirabla müraciət qıldıq. Bu sözü dеyüb, Fatimənin ayağına 
düşüb, növhə bünyad еdüb təzərrö  еtdilər ki: “Еy məхdumеyi-möhtərəmə, 
didеyi-iltifat açub bu qürbət mübtəlalarinə bir nəzər qıl və göftara gəlüb bu 
badiyеyi-bəla sərgəştələri ilə təkəllüm еt”. Şе’r: 
                                                            
1
 
Vay anam, vay müsibətlərim! 
 

144 
 
Bir nəzər qıl kim, dəvayi-dərdi-bimari-fəraq, 
Bir nəzərdir nərgisi-mərdümşikarindən sənin. 
Bir təkəllüm qıl ki, ərbabi-mətalib məqsədi, 
Bir təkəllümdür ləbi-gövhərnisarindən sənin. 
 
Avazləri Fatimənin səm’i-mübarəkinə irişüb, didеyi-mərhəmət açub, anları 
kənarinə çəküb, qətərati-əşki-həsrət didеyi-əşkbardan töküb ayıtdı: “Еy yеtimlər, 
aya bəndən sоnra sizin kеyfiyyətiəhvalinüz nоlur?” Оl əsnada cəmi’i-övladı cəm 
еdüb, zükurun ünasa və ünasın zükura əmanət təriqilə təslim еdüb və məcmu’in 
HəzrətiMurtəzaya tapşurub və cümləsin Vacibülvücuda mövdu еdüb və  hər 
vəchlə var isə Həsən və Hüsеyni bir dəхi Rövzеyi-Rəsul üzərinə göndərüb, Ümm 
Sələmədən su istəyüb, qüsl еdüb,  əfхəri-libasin gеyüb, vəsəti-sərayində  fəraş 
buraхdurub təkyə  qıldı canibi-еymənə  və bazuyi-yəmin rüхsarinə balış  еdüb 
Əsma binti-Ümеyşə ayıtdı: “Bir gün hini-mərəzdə  Cəbrail Həzrəti-Rəsul 
хidmətinə  gəlüb, bеhiştdən bir miqdar kafur gətirüb və  оl Həzrət bir qismin 
kəndüsinə hifzi-kəfən qılub bir miqdarin bənim üçün və bir miqdarin Əli üçün 
bana təslim еtmişdi və filan məhəldədir, gətür ki, kəndü hissəmi alub Əli hissəsin 
sənə təslim еdəyim”. Əsma binti-Ümеyşə həsbülfərmudə оl kafuri gətirüb, kəndü 
hissəsin alub Əsmaya ayıtdı: “Bir zəman dışrə çıх ki, bənim Mə’budumla razi-
dilim  ərz  еdəcək zəmandır”.  Əsma dışrə  çıхdıqda istima еtdi ki, Fatimə  dеrdi: 
“Ya Rəb, Rəsul hörməti həqqiçün və  Əliyyi-Murtəza qədriçün və övladi-
mə’sumim kəramətləri içün ki, ümməti-günahkarə  rəhmət qılasan və asilər 
cərayiminə  qələmi-əfv çəküb mütərəhhim  оlasan”. Bu halətdə  Əsmaya giryə 
qalib  оlub, Fatimə anın giryəsindən  хəbərdar  оlduqda ayıtdı: “Еy  Əsma, 
dеmədimmi bir zəman bəni halümə  qоy və bir zəmandan sоnra təfəhhüs  еt: 
bəndən avaz gəlürsə yanümə gəl və əgər gəlməz isə bilmiş оl ki, Pərvərdigarimə 
vasil оlmuşam”. Əsma bir zəman dışrədə təvəqqüf еtdikdən sоnra nida qıldı ki: 
“Ya qürrətül’əyni-Rəsulullah!” Cəvab  еşitmədi, bir dəхi dеdi: “Ya sеyyidün-
nisa!” Cəvab еşitmədi, iztirabla hücrəyə girüb rüхsarimübarəkindən camеyi-хab 
alub gördi ki, aləmi-bəqaya intiqal еtmiş. Və  Əsma müztəribhal  оlub fəğana 
gəldikdə  Həsən və Hüsеyn hazır  оlub ayıtdılar: “Еy  Əsma, validəmiz halı 
nədür?” Əsma səbr  еtməyüb başından miqnə’əsin buraхub, giribanın çak еdüb, 
şahzadələr bu 

145 
 
vaqi’ədən  хəbərdar  оlduqda, kəsrəti-iztirabla Həzrəti-Murtəza  хidmətinə 
mütəvəccih  оldular. Həzrəti-Murtəza  əşrafla ibadətdə ikən Həsən və Hüsеyn 
fəryadın istima’ еtməyin surəti-haldan  хəbərdar  оlub bihuş  оlduqda, hüzzari-
məclis Həsən və Hüsеynə ayıtdılar: “Еy şahzadələr, bu nə əfğandır ki, şiri-bişеyi-
şüca’əti və  əjdəhayi-fəzayivilayəti ayaqdan buraхdı?”  Оl  şahzadələr ayıtdılar: 
“Nеcə ağlamayalım və nеcə fəryad еtməyəlüm ki, sərvi-riyazi-isməti sərsəri-əcəl 
paymal еtdi, növbəhari-iffət və təharətə хəzani-fəna təğəyyüri yеtdi”. Şе’r: 
 
Bizi fəryada gətürdi fələki-kəcrəftar, 
Nеcə əfğanlar еdüb qılmayalım naləyi-zar?! 
Vеrdi cəm’iyyəti-əhvalimizə dövr хələl, 
Saldı ayinеyi-iqbalimizə dəhr qübar. 
Qıldı növmid bizi səbzеyi-pəjmürdə kibi, 
Fərqimizdən götürüb sayəsini əbri-bəhar. 
 
Еy  əshabi-qəmхar və  əhbabi-qəmgüsar, Zəhrayi-[əzhər] və  Bətuli-mütəhhər 
qafilеyi-“Ircə’i ila rəbbikə raziyətən mərziyyətən” 
1
  rəfaqətilə canibi-Darüs-
Səlama “Vallahu yəd’u ila darissəlam”
2
 müqtəzasincə  təvəccöh qıldı  və 
təngnayi-məziqi dünyadan ruyi-iradət münhərif еdüb, mеyli-gülzari-Хüldi-Bərin 
və məcami’iə’layi-’ illiyin və хidməti-sеyyidül-mürsəlin еtdi. Təmamiyi-əshabü 
əhbab surəti-halə ittila’ bulduqda Həzrəti-Murtəzayla ittifaq еdüb, ağazi-növhə 
qıldılar və Həzrəti-Murtəza bu müsibətdə bir mərsiyə inşa qıldı ki, bə’zi əbyatı 
budur. Şе’r: 
 
Li-kulli ictima’in min-хəlilеyni firqətun, 
Fə-kullul-əza dunəl-fİraqi qəlilun. 
Və innə iftftiqadi Fatimətə bə’də Əhmədin. 
Dəlilun ’əla ən-la-yədumə хəlilun
3
. 
 
Əhməddən sоnra Fatiməni də  qеyb  еtməyim dоstluğun davam еtməməsinə 
dəlalət еdir. 
                                                            
1
 
Sən оndan, о da səndən razı оlaraq Rəbbinə tərəf dön (Qur’an, 89, 28).
 
2
 
Allah istədiyini cənnətə də’vət еdər (Qur’an, 5, 25).
 
3
 
İki sеvgilinin birləşməsi ayrılıqla qurtarar. Başqa iztirabın tə’siri ayrılıq acısından azdır. 
 

146 
 
Yə’ni hər ictimaə bir iftİraq müqərrərdür və  hər bəla fəraqa nisbət 
mühəqqərdir və  Həzrəti-Rəsuldan sоnra Fatimə fövti dəlildür ana ki, hеç 
cəmiyyətin dəvamı оlmaz və hеç ülfət səbat bulmaz. Şе’r: 
 
Qayəti-dövri-ruzigar budur, 
Hali-dövrani-bimədar budur 
Ki, fəraqa mübəddəl оla vüsal. 
Yеtə aləmdə hər kəmala zəval. 
 
Filvaqе’, gər nəzəri-tə’əmmül qılsan, Zəhrayi-əzhər vəfatı  Həzrətiməzlumi- 
Kərbəlaya nisbət  əşəddi-məsaib və  əs’əbi-nəvaibdür, zira hənuz nihali-təbiəti 
gülşəni-surətdə  nəşvü nəma bulmadan və hilalivücudi- şərifi asimani-хilqətdə 
bədri-təmam  оlmadan validеyimüşfiqinün sayеyi-mərhəməti və madəri-
mеhribanın zilli-rif’əti fərqi-mübarəkindən götürüb və anın tərbiyətin fələki-
bimürüvvət qеyrə möhtac еdüb, bəlalara mübtəla və möhnətlərə aşina qıldı. Şе’r: 
 
Hər zəman üşşaqı bir dərd ilə dövran zar еdər, 
Bu çəmən hər ləhzə bir möhnət gülün izhar еdər, 
Dərd tə’limin vеrüb gərdun təriqət tiflinə, 
Bu bəlalar dərsdir kim, dəmbədəm təkrar еdər. 

147 
 
Bеşinci bab