MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA

M
əgər sən deyildin həmin «dostunun» 
Ayağından çəkən, başından basan. 

---

          
 
 
73 
Bacarsan 
qanını içərdin onun 
Ey h
ər gün haqqında anonim yazan, 
Dabbaqda gönünl
ə bizə bəllisən, 
Gözünl
ə sözündən əsər görünmür. 
İlandan betərsən, haçadillisən, 
Ür
əyin bir cürdür, dilin başqa cür. 
Hamını dişinə vurubdur bu xalq 
Gizl
ənə bilməzsən, könlünü sıxma. 
Xeyirxah roluna gir
ən bədəxlaq, 
Girm
əkdə mahirsən... eləcə çıxma (95, 149). 
 
Estetik 
mük
əmməllik  frazeoloji  birləşmələrin  məna 
cövh
ərindədir.  Poeziyanın  bədi  məna  cəhətdən  məzmunlu  və 
z
əngin  olmasında,  ğəsvir  və  tərənnüm  obyektinin  ölçülü-biçili 
boyalarla  r
əsm  edilməsində  frazeologiya  fəal  hərəkət  sferasına 
sahib  olur.  Onun 
yaratdığı  bədii  ovqat  bəzən  bütövlükdə  şeirin 
leksik 
materialının  seçimini  müəyyənləşdirir.  Frazeoloji  birləş-
m
ələrin  məna  cazibəsinə  düşən  söz  qrupu  nəticə  etibarilə 
semantik  ch
ətdən  genişlənir  və  bununla  yanaşı,  sözün  müsbət 
m
ənasında  şeiri  deyim  sadəliyinə  gətirib  çıxardır.  Predmet  və 
hadis
ələrin cövhərini üzə çıxarmaqda bu sadəlik poetik ləyaqət 
s
əvyyəsi  kəsb  edir.  Çünki  bu  cür  sadəlik  bəsitlik  deyil,  qaynin 
anla
şıqlılığına, sözün bədii-estetik və poetik təkamülünə aparan 
vasit
ədir.  Frazeoloji  materialların  yaratdığı  sadə  deyim  tərzi 
anlaşıqlı  olduğu  qədər  də  dayazlıqdan  uzaqdır.  Bu  cür  poetik 
keyfiyy
ətləri  özündə  əks  etdirən  şeir  mətni  daha  çox  bədii 
m
əntiqi  ilə  düşündürücüdür.  Deməli,  mətnin  frazeoloji 
materiallar 
hesabına  sadələşməsi  şeirin  bütün  səviyyələrdə 
anlaşıqlı  şəklə  düşməsidir.  Poeziya  dilini  sadəliyi  onda  ifadə 
olunan  d
ərinliklə, müdrikliklə qovuşanda onun daha tapıntılı və 
tutarlı görüntüsü meydana çıxır. 
 
Qardaşım yoxdur, neçə 
Qardaş kimilərim var. 

---

          
 
 
74 
B
əlkə belə yaxşıdır 
M
əndən kiçik olsaydı, 
Əlimdən dad çəkərdi. 
M
əndən böyük olsaydı, 
Başımda turp əkərdi (96, V, 9). 
 
Qeyr
ətin qoruna yad baxışlardan, 
M
ənim də diləyim yerdə qalmaya. 
Kaş ki, qarğadığım bu qarğışlardan 
Başımın bir tükü əskik olmaya (83, 107). 
 
Şeir bədii təfəkkürün ən mükəmməl ifadə formalarındandır 
v
ə onun pafosu, həyati estetikası 1960-cı illərdən öz yaradıcılıq 
ç
ərçivəsini genişləndirməyə meylli idi. Janrın potensialına uyğun 
g
əlmə  naminə  hər  bir  dil  vahidi  özünün  poetik-üslubi 
hüdudlarını genişləndirməyə səy göstərirdi. Şeirin mövcud este-
tik  t
əcrübəsinə  fəal  və  yaradıcı  münasibət  dil  materiallarının 
poetik  k
əşflər  yoluna  yönəldilməsinə,  yeni  üslubi  misraya 
salınmasına  stimul  verirdi.  Xalq  danışıq  frazeologiyasının  şeir 
m
ətnində  poetik  cəhətdən  mənalılığı  və  və  üslubi  baxımdan 
tutumlulu
ğu da, bir sözlə, sənətkarlıq və yüksək bədii keyfiyyət 
uğrunda mübarizə məsələsi ilə bağlı idi. 
Oxucunun x
əyalında tərənnüm obyektinin obrazlı cizgilərini 
canldandırmaq üçün söz sənətkarları frazeoloji tərkibləri poetik 
s
ənətin  böyük  ölçülərinə  uyğunlaşdırır,  onlar  digər  ifadə 
vasit
ələri  ilə  qaynayıb-qarışması  sayəsində  süni  dil 
quruluğundan  yayınma  imkanı  qazanırlar.  Şeir  mətni  frazeoloji 
birl
əşmələri həqiqi poeziya sənətinin məhək daşına çəkmək üçün 
t
əbii  və  etibarlı  zəmin  rolunu  oynayır,  sözün  vasitəsilə, 
frazeologiyanın  imkanları  ilə  təsvir  olunan  predmet  və 
hadis
ələrin  cövhərini  üzə  çıxarır,  şeirlərdəki  frazeoloji 
birl
əşmələrin  yaratdığı  poetik  ovqatın  özünəməxsusluğu 
oxucuya 
xoş əhval-ruhiyyə və təsir bağışlayır.