Mehman ağayev

BÖYRƏK  POLİKİSTOZU 
Polikistoz xəstəliyi böyrək toxumasının çoxlu miqdarda müxtəlif 
kistalarla  əvəz olunması ilə xarakterizə olunan, böyrəklərin  ən ağır  
inkişaf anomaliyalarından sayılan, ikitərəfli, irsi xarakter daşıyan 
xəstəlikdir. 
Etiologiya və patogenez. Böyrək polikistozunun baş verməsi haqqın-
da bir çox mülahizələr vardır. Son zamanlar xəstəliyin böyrəyin emb-
rional inkişafının pozulması nəticəsində baş verməsi qəbul olunur. Bu 
mülahizəyə əsasən embrional inkişaf dövründə nefronun formalaşması-
nın pozulması nəticəsində bəzi düz və əyri kanalcıqların tam və düzgün 
birləşməməsi nəticəsində  xəstəlik  əmələ  gəlir. Sekretor və ekskretor 
aparatın belə qeyri-düz birləşməsi nəticəsində ilkin sidiyin nefronun 
proksimal hissəsindən xaric olması çətinləşir. Bu zaman əvvəl kanalcı-
ğın genişlənməsi baş verir, sonra isə kista əmələ gəlir. Əgər kanalcıqlar  
bir-biri ilə heç birləşməmişsə, onda çox böyük kista əmələ gəlir. Odur 
ki, bir böyrəkdə xırda kistalarla yanaşı böyük kistalar da müşahidə olu-
nur. Bununla yanaşı böyrəklərdə normal nefronlar da müşahidə olunur. 
Sonradan böyrəklərdə xronik pielonefritin inkişafı ilə əlaqədar ara toxu-
manın inkişafı baş verir və bu da həmin normal vəziyyətdə olan nefron-
ların da kistoz dəyişikliyə  uğramasına gətirib çıxara bilər və getdikcə 
böyrəklərdə normal fəaliyyət göstərən nefronların sayı azaldığı üçün 
xroniki böyrək çatışmazlığı inkişaf edir. 
Xəstəliyin baş verməsində irsi faktorun rolunu qeyd etməklə ya-
naşı, həmişə xəstəlik tapılan şəxsin bütün ailə üzvlərinin yoxlanılma-
sının böyük praktiki əhəmiyyəti vardır. 
Patoloji anatomiya. Polikistoz böyrəyin xarici görünüşü müxtəlif 
olur. Belə böyrəyin səthində müxtəlif ölçüdə (diametri 1-3 sm-dən 6-
8 sm-ə qədər) daxili müxtəlif rəngdə maye ilə dolu olan kistalar gö-
rünür (şəkil 19). Bu kistaların arasında normal nefronlar tədricən 
sıxılaraq birləşdirici toxuma ilə  əvəz olunur. Kasacıq-ləyən sistemi 
kistalar tərəfindən sıxıldığı üçün onlar deformasiyaya uğrayırlar. 
 

---

 
 
Şəkil 19. Böyrək polikistozu. 
Kistaların daxili səthi kubvari, bəzən yastı epiteli ilə örtülmüş olur. 
Bəzən kistaların irinləməsi müşahidə edilir, ara toxumada pielonefrit 
inkişaf edir. Kistaların böyrək qapısı nahiyəsində böyrək arteriyası  və 
venasına təsir edib sıxdığı üçün hemodinamik dəyişikliklər baş verir. 
Bəzən dəyişilmiş böyrəyin ümumi çəkisi 1-2 kq-a çatır. 
Klinika.  Xəstəlik ümumi və yerli əlamətlərlə özünü göstərir.  İlk 
vaxtlar xəstəliyin heç bir əlamətləri olmur. Ümumi əlamətlərdən yor-
ğunluq, qan təzyiqinin artması, ürək nahiyəsində ağrılar, epiqastral na-
hiyədə ağrılar, bəzən hərarətin yüksəlməsi, susuzluq, yerli əlamətlərdən 
bel nahiyəsində  ağrılar, qarın boşluğunda  şişin  əllənməsi dizurik əla-
mətləri göstərmək olar. Ümumi zəiflik, yorğunluq, iş qabiliyyətinin 
azalması əsasən pielonefritlə və böyrək çatışmazlığı ilə əlaqədar olur. 
 
259

---

 
260
Arterial qan təzyiqi ilk vaxtlar az artmış olur, amma xəstəlik inki-
şaf etdikcə arterial təzyiq çox yüksək hədlərə qədər (220/120 mm ci-
və sütunu) artmış olur. Ürək-damar sistemi tərəfindən baş verən də-
yişikliklər çox zaman xəstəliyin ilk və yeganə əlamətlərindən olduğu 
üçün 20% hallarda xəstələr uzun illər arterial hipertenziya ilə əlaqə-
dar hipertoniya xəstəliyi diaqnozu ilə terapevtin, kardioloqun müşa-
hidəsi altında müalicə olunurlar. 
Böyrəklərin sidiyi qatılaşdırma funksiyası pozulduğu üçün xəs-
tələrdə poliuriya və susuzluq çox nəzərə çarpır. Bu əlamətlər böyrək 
çatışmazlığının ilk əlamətləri kimi qəbul olunmalıdır. Qarın boşlu-
ğunda səthi nahamar ikitərəfli şişin olması, bəzən ilk dəfə xəstələrdə 
makrohematuriya da müşahidə oluna bilər. Sidiyin müayinəsi zama-
nı yüngül proteinuriya, mikrohematuriya qeyd olunur. Böyrəklərin 
funksiyası tədricən pozulur, qanda qalıq azot, sidik cövhəri, kreatinin 
artmış olur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, böyrək polikistozunda 
uzun müddət qanyaranma pozulmadığı üçün xəstələrdə anemiya 
müşahidə olunmur. 
Tədricən xroniki böyrək çatışmazlığı inkişaf edir ki, bunun da 
əsas səbəbi pielonefrit olur. 
Ağırlaşmalar. Böyrək polikistozu, pielonefrit, nefrolitilaz, forni-
kal qanaxma, böyrək vərəmi və şişlə ağırlaşa bilər. 
Gedişi.  Xəstəliyin gedişi ortaya çıxmış  ağırlaşmalardan asılıdır. 
Əgər  ağırlaşmalar 40 yaşdan sonra aşkar olunarsa xəstəlik əksər hal-
da yüngül davam edir, xəstələr uzun müddət yaşayırlar və  əksinə 
ağırlaşmalar 40 yaşa qədər meydana çıxırsa, onda xəstəliyin gedişi 
əksər halda ağır olur (xəstələr tez tələf olurlar). 
Diaqnoz və differensial diaqnoz. Hər iki böyrək nahiyəsində səthi 
nahamar törəmənin əllənməsi böyrək polikistozu üçün xarakterikdir. 
Bununla yanaşı diaqnozun qoyulmasında anamnezin, ümumi klinik, 
rentgenoloji, ultrasəs müayinəsinin böyük əhəmiyyəti vardır.  
Ekskretor uroqrafiyada kasacıq-ləyən sisteminin deformasiyası, 
kasacıq boynunun uzanması  və s. müşahidə olunur. Son zamanlar 
ultrasəs müayinəsinin köməyi ilə  nəinki xəstəliyin diaqnozunu 

---

 
261
müəyyənləşdirmək olur, hətta xəstəliyin inkişaf tempi də aşkar edilir. 
Eyni zamanda böyrək polikistozu zamanı tez-tez təsadüf olunan qa-
raciyərin, mədəaltı vəzin, dalağın polikistozu da aşkar edilir. 
Böyrək polikistozunu xronik qlomerulonefrit və xronik pielonefrit, 
böyrək şişi ilə differensasiya etmək lazım gəlir. Bəzən böyrək polikis-
tozu səhvən hepatosplenomeqaliya kimi də qəbul edilir. 
Müalicə. Böyrək polikistozunun gedişində üç mərhələ ayrılır: kom-
pensasiya, subkompensasiya və dekompensasiya mərhələləri. Xəstə-
liyin mərhələsindən asılı olaraq konservativ və operativ müalicə üsul-
ları tətbiq olunur. Konservativ üsullara dietoterapiya, fizioterapiya və 
dərman müalicəsi aiddir. Dərman preparatlara - hipotenziv və antibak-
terial (nitrofuran qrupu və 5-NOK, ftorxinolon qrupu preparatları daha 
effektlidir) və böyrək qan dövranını yaxşılaşdıran preparatlar (trental) 
aiddir. 
Xəstələrdə xroniki böyrək çatışmazlığı inkişaf etdikdə bu istiqa-
mətdə müalicəvi tədbirlər aparılır. 
Operativ müalicə üsulları müəyyən ağırlaşmaları aradan qaldır-
mağa kömək edir. Böyük kistaların möhtəviyyatına punksiya üsulu 
ilə, yaxud operativ yolla (iqnepunktura) və  bəzən də böyük piyliyi 
böyrək üzərinə tikməklə (omentorenvaskulyarizasiya) böyrək qan 
dövranı yaxşılaşdırılır. Son zamanlar kistalar ultrasəs müayinəsinin 
nəzarəti ilə punksiya edilərək boşaldılırlar.