Böyrək arterial hipertenziyası
Böyrək arterial hipertenziyası böyrəklərin və onların damarlarının
xəstəlikləri nəticəsində baş verir, ikincili, simptomatik hipertoniyalar
qrupuna aiddir. Böyrək hipertoniyası iki qrupa ayrılır: böyrəklərin
diffuz xəstəlikləri (renoparenxim) və böyrək damarlarının dəyişiklik-
ləri (renovaskulyar) nəticəsində baş verən hipertoniyalar.
Renoparenxim arterial hipertenziya
Hazırda bütün arterial hipertoniyaların 15%-ə qədərinin böyrək
mənşəli olduğu müəyyən olunmuşdur.
95
Patogenez. Böyrək hipertoniyasının patogenezi üç əsas mexa-
nizmlə əlaqələndirilir:
1)
natrium və suyun bədəndə saxlanması;
2)
pressor sistemin (renin-angiotenzin, simpato-adrenal) aktivl-
əşməsi;
3)
böyrəklərin depressor sisteminin fəaliyyətinin zəifləməsi
(böyrək prostaqlandinləri və kallikrein-kinin sistemi).
Böyrəklərin diffuz xəstəliklərində natrium və suyun bədəndə sax-
lanması böyrək qan dövranının zəifləməsi, yumaqcıq filtrasiyasının
azalması və natriumun reabsorbsiyasının artması ilə əlaqədardır.
Böyrəklərdə natriumun sekresiyasının azalması hipervolemiyaya,
dövran edən qanın həcminin artması, damar divarında natriumun art-
ması və damar divarının şişkinləşməsinə səbəb olur. Belə damarlar
angiotenzin və katexolaminlərin pressor təsirinə qarşı çox həssas
olurlar. Bu mexanizm əsasən kəskin və xroniki böyrək catışmazlığı
zamanı, kəskin qlomerulonefritdə müşahidə olunur. Böyrəklərin
xroniki xəstəlikləri zamanı 20%-ə qədər xəstələrdə renin-angiotenzin
sisteminin aktivləşməsi müşahidə olunur. Bunun səbəbi böyrək arte-
riolalarının və payarası arteriyaların daralması nəticəsində böyrək-
lərin perfuziyasının azalmasıdır. Böyrəklərin ifrazetmə fəaliyyətinin
pozulması nəticəsində katexolaminlərin ekskresiyası azalır, onların
bədəndə səviyyəsi artır və bunun nəticəsində simpatiko-adrenal
sistemin aktivliyi artır.
Böyrək parenximasının sıradan çıxması nəticəsində depressor
maddələrin (prostaqlandin və bradikininlər) böyrəkdə əmələ gəlməsi
azalır, böyrəklərin vazopressor maddələrin inaktivasiyasının pozul-
ması ilə yanaşı hipertoniyanın baş verməsinə səbəb olur.
Klinika. Böyrək xəstəliklərində arterial hipertoniyanın klinikası
arterial təzyiqin yüksəlmə səviyyəsindən, ürək və damarların dəyi-
şiklik dərəcəsindən və böyrəklərin vəziyyətindən asılıdır. Böyrəklə-
rin diffuz xəstəliklərində hipertonik sindromun ağırlığı ləbil hiperto-
niyadan bədxassəli hipertonik sindroma qədərdir. Ləbil hipertoniya-
da xəstələr tez yorulmadan, tez qıcıqlanmadan, ürək döyünməsindən
96
və baş ağrılarından şikayət edirlər. Bədxassəli hipertonik sindromda
diastolik arterial təzyiqin yüksək olması, nəzərə çarpan retinopatiya
(görmə diskinin ödemi, ocaqlı qansızmalar, plazmorragiya), bəzən
görmənin zəifləməsi (hətta kor olma dərəcəsinə qədər), hipertonik
ensefalopatiya, ürək çatışmazlığı (əvvəl sol mədəcikdə, sonra böyük
qan dövranında durğunluq) aşkar edilir.
Vazorenal hipertoniya bir qayda olaraq dərman müalicəsinə qarşı
davamlı olmaqla yanaşı çox vaxt bədxassəli hipertonik sindrom kimi
meydana çıxır. Bu zaman xarakter əlamətlərdən böyrək arteriyası
üzərində sistolik küyün eşidilməsidir. Böyrək hipertoniyası zamanı
hipertonik krizlər, insult, ürək infarktı hipertoniya xəstəliyinə
nisbətən az hallarda meydana çıxır.
Müalicə. Xəstəliyin müalicəsində aşağıdakı prinsiplər əsas
götürülməlidir:
1) gündəlik xörək duzunun qəbulunu 4 q-a qədər azaltmaq;
2) dərmanları kiçik dozadan başlamaq;
3) bir neçə dərmanı bir yerdə az dozada təyin etmək;
4) əvvəl bir dərmandan başlamaq, sonra başqalarını bir-bir əlavə
etmək;
5) iki ildən artıq davam edən böyrək hipertoniyasını sonrakı dövr-
də daim müalicə etmək;
6) böyrək çatışmazlığı olduqda arterial qan təzyiqini çox ehtiyatla
aşağı salmaq (böyrəklərin funksiyası pisləşir);
7) hemodinamik varianta görə müalicəni başlamaq. Bunu təxmini
olaraq bazal təzyiqin təyini ilə aşkar etmək olar: - arterial qan təzyiqi
iki dəfə – uzanmış halda və 5 dəqiqədən sonra ayaqüstə ölçülür.
Ölçmələr arasındakı fərq 20-30 ml civə sütunundan çox olduqda
hiperkinetik variantın olması haqda fikirkəşmək lazımdır.
Müalicə əsasən böyrəklərin funksional vəziyyətindən asılıdır.
Yumaqcıq filtrasiyası 40 ml/dəq-dən çox olduqda tiazid sidikqovu-
cusu, β-adrenoblokator və lazım olduqda vazodilatator, yaxud α-
adrenoblokator təyin edilir.
97
Yumaqcıq filtrasiyası 40 ml/dəq.-dən aşağı düşdükdə tiazid-furo-
semidlə əvəz olunur. Ən çox böyrəklərin funksiyasını yaxşılaşdıran
dərmanlar (AÇFİ qrupu preparatları, dopegit, prazozin, hidralazin)
işlədilir. Diazoksid (100-200 mq) və propranololun (160-180 mq)
kombinasiyasının effektivliyini xüsusi qeyd etmək lazımdır.
Böyrəklərlə AH münasibəti qüsurlu dövran şəklini alır, belə ki,
başlanğıcda böyrək xəstəliyi yüksək arterial təzyiqi yaradırsa, sonra
böyrək özü arterial hipertenziyanın zədələdiyi hədəfə çevrilir ki, bu
da XBÇ-nin inkişafına təkan verir. Ona görə böyrək xəstəliyi zamanı
hipertoniyanın müalicəsi labüd şərtlərdən biri olur, hətta arterial
təzyiqin göstəricilərinin 120/80 mm c.süt. səviyyəsinə salmaq tövsi-
yə olunur (B.Brenner, 1997).
Nefroloji xəstələrdə AH müalicəsi ilk növbədə bədənə qida ilə
daxil olan natriumun miqdarını azaltmaq və gündə istifadə olunan
xörək duzunun miqdarını 5 q-a qədər endirmək tövsiyə olunur. İstis-
na olaraq böyrək polikistozu, duz itirən nefrit və XBÇ-nin bəzi
formaları ola bilər. BH zamanı hipotenziv terapiyanı əsas xəstəliyin
patogenetik müalicəsi ilə müştərək aparmaq lazım gəlir. Bu zaman
istifadə olunan preparatların (qlyukokortikoidlər, siklosporin A, he-
parin, dipiridamol, qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar və s.) da
AH-ya təsiri nəzərə alınmılıdır.
Hazırkı dövrdə BH müalicəsində istifadə olunan preparatları aşa-
ğıdakı qruplara bölmək olar:
1.
Sidikqovucu preparatlar;
2.
Angiotenzini çevirən fermentin inhibitoru (AÇFİ);
3.
Kalsium antaqonistləri ;
4.
β - blokatorlar;
5.
α - blokatorlar;
6.
Angiotenzin II reseptorlarının blokatorları.
Dostları ilə paylaş: |