Mehnat va ijtimoiy munosabatlar akademiyasi mustaqil ish fan nomi: xayot faoliyati xavfsizligi

Tavsiya etilgan bo’limlar:
1.Paxta tozalash zavodlarida quyidagi bo’limlar bo’lishi mumkin:
a)xom ashyo va zavod qoshidagi laboratoriyalar;
b)tayyor mahsulot sinash bo’limi;
v)texnologik jarayonlarni nazorat bo’limi;
g)namlikni aniqlash bo’limi;
d)ifloslanganlik darajasini aniqlash bo’limi;
e)kimyoviy laboratoriya;
j)ikkilamchi xom ashyo laboratoriyasi va boshqalar.
Hozirgi zamonda paxta tozalash sohasida tolaning sifatni aniqlashning klasser usuli HVI tizimi yordamida aniqlash yo’lga qo’yilgan.
2.Yigirish korxonalari laboratoriyalari:
a)xom ashyoni sinash bo’limi;
b)yarim mahsulotlarni sinash bo’limi;
v)tayyor mahsulotni sinash bo’limi;
g)namlikni aniqlash sinash bo’limi;
d)iflosligini aniqlash bo’limi;
e)agar ilmiy tekshirishlar rejalashtirilgan bo’lsa, geometrik xossalarni
aniqlash bo’limi;
j)fizik-mexanik xususiyatlarini aniqlash bo’limi;
z)notekisligini baholash bo’limi.
3.To’quvchilik korxonalari laboratoriyalari:
a)xom ashyoni sinash bo’limi;
b)tayyor mahsulot bo’limi;
v)texnologik jarayonlarni nazorat bo’limi;
g)oxorlarni sinash bo’limi;
d)namlikni aniqlash bo’limi;
e)texnikaviy nazorat bo’limi.
4.Ipak korxonalari laboratoriyalari.
a)xom ashyoni sinash bo’limi;
b)fizik-mexanik xossalarii sinash bo’limi;
v)seriplan xonasi;
g)qayta o’rash qobiliyatini sinash bo’limi;
d)namlikni aniqlash bo’limi;
e)kimyoviy laboratoriya;
Bu bo’limlarni odatda muhandislar boshqaradi. Аsosiy bo’limlardan tashqari quyidagi yordamchi bo’limlarni nazarda tutish kerak: 1.Namunalarni va saqlash bo’limi;
2.Tarozilar xonasi.
3.Hisoblash xonasi.
4.Ta`mirlash ustaxonasi;
5.Rasm kabinetlar;
6.Laboratoriya mudiri xonasi.
Laboratoriyalarning turlari bo’yicha, har bir ishlovchiga lozim bo’lgan maydon (m²) dagi va xonaning hajmi (m³).
Ishlab chiqarish korxonalari laboratoriyalariga 5m², hajmi 15 m³ bo’lgan laboratoriyalar.

2. 
   tip ilmiy tekshirish laboratoriyalari uchun 9 m², 21-27 m³.
   
3. 
   tip - o’quv laboratoriyalarga 5 m², 15 m³.
   

Bu xonalar 4 burchak shaklda bo’lishi kerak. Ular alohida xonalar bo’lishi kerak. Stullar oralig’i har xil, ya`ni 6x6 yoki 12x6, 12x12, 12x18 bo’lishi mukin. Ko’proq 6x6 moduldan foydalaniladi.
Sanitar me`yorlari va qoidalar bo’yicha xonalarning eniga jadvalda chegaralar belgilangan:
jadvalda

Eni	o’lchov, m
	min	max
o’tish joyi	1,0	-
Yo`lak	1,4	-
Eshik	0,8	2,4
Zinapoya maydoni	1,15	2,4

Ish joyidan chiqish masofasi 30-75 m, ko’p qavatli binolarda 25-50 m bo’lishi kerak.
Jihozlarni joylashtirish:
GPI-1 ning loyihasi bo’yicha 7 ming tonna paxta qayta ishlanadigan 6 ming tonna T=19 teks ip ishlab chiqaradigan korxonasi laboratoriyasi loyihalangan (10 000 yigirish urchug’i).

13.1-rasm. Yigirish korxonasi sinov laboratoriyasi loyihasi sxemasi.
1.Ipni sinash bo’limi 47,5 m²;
2.Yarim mahsulotlar bo’limi (xom ashyo ham) 28 kv.m;
3.Mexanik ta`mirlash bo’limi. 13,5 kv.m;
4.Ilmiy tekshirish bo’limi 18 m²;
5.Namunalarni saqlash va namlikni aniqlash. 13 m²;
6.Laboratoriya mudiri kabineti. 11 m²; 1-bo’limda joylashgan anjomlar:

7. 
   Yakka iplarni mustahkamligini aniqlash. RM-3M asbobi;
   
8. 
   RM-3M da ishlovchi laborantlarni stoli;
   
9. 
   Kalava ipni mustahkamligini aniqlovchi RP-100 pribori;
   
10. 
    Motovillo MPА-1M, kvadrant KV-4;
    
11. 
    Krutkomer KU-500;
    
12. 
    Ipning tozaligini aniqlovchi PPN pribori;
    
13. 
    Ini sinash bo’limining katta laborant stoli;14. Shkaf;
    

2-bo’lim anjomlari:

15. 
    Hisoblovchi laboratoriya stoli;
    
16. 
    Tolani mustahkamligini aniqlanadi FO1-S pribori;
    
17. 
    Shtapel` tolalarni mustahkamligini aniqlaydigan DShА-3M;
    
18. 
    Namunaviy pilik tayyorlash stoli;
    
19. 
    Tolani uzunligini pishganligi, chiziqiy zichligini aniqlaydigan stol;
    
20. 
    Toladagi nuqsonlarni aniqlaydigan stol;
    
21. 
    АR-30 markali pilta va piliklarni avtomatik kesish qurilmasi, BT-200 tarozi.
    
22. 
    Xom ashyo bo’limining katta laborant stoli;
    
23. 
    KV-4, KV-15 kvadrantlari;24. АM-53 avtomatik motovillasi; 3-bo’lim anjomlari:
    

25. 
    АX-2 pribori;
    
26. 
    Qisqichli stol;
    
27. 
    Mexanikning stoli;28. Elektrikning stoli; 4-bo’lim anjomlari:
    

29. 
    Pul`sator PK-5;
    
30. 
    Mahsulotning notekisligini aniqlovchi Uster pribori;
    
31. 
    RM-5 relaksometri;
    
32. 
    Ilmiy tekshirish bo’limi katta laborant stoli;
    
33. 
    Ilmiy tekshirish bo’limi laborant stoli;
    
34. 
    Yakka ipning mustahkamligini aniqlovchi T-4, RM-3;35. PLV ipning eshilishga chidamliligini aniqlaydigan pribor; 5-bo’lim anjomlari:
    

36. 
    Konditsion apparat АK-2;
    
37. 
    АK-2 da ishlaydigan laborant stoli;
    
38. 
    Klimatik kameralar;39. Laborant stoli;
    

6-bo’lim anjomlari:
40. Laboratoriya mudiri stoli.
XULOSA
Korxonalarning atroflarida minimal ravishda tashkil qilingan "yashil zona" kutilgan natijalarni bermaѐtir. Bu zonadagi o’simliklar havodagi changni ushlab qolish bilan chegaralanadi. Havo quruq bo’lib, shamol bo’lgan paytlarda daraxtlarda to’plangan changlar yana havoga ko’tarilib, boshqa joylarga tarqaydi.
Korxonalar atroflarida tashkil qilingan yashil zonalarni o’ylab va yaxshilab tashkil qilish zarur, qaysiki u maksimal darajada atrof-muxitni sof holatga keltirsin. Ta’kidlanishicha bir gektar joydagi daraxtlar. qaysiki ularning ѐshi 20-30 yilga teng bo’lsa, ular butun vegetasiya davrida 18000 kg gacha sanoat changini ushlab qolar ekan. Metallurgiya korxonalaridan chiqadigan eng zaxarli gazlardan biri oltingugurt (sernistiy gaz) gazi xisoblanadi. Ushbu gazni konsentrasiyasi va ta’sir doirasiga ko’ra zavod va unga yaqin bo’lgan maydonlar 3 zonaga bo’linadi:

1. 
   Gaz konsentrasiyasi eng yuqori bo’lgan hududlar, bu xududlar asosan marten va domen pechlari yaqinlarini tashkil qiladi. Bu zonada oltingugurt gazining havodagi konsentrasiyasi 3 mg/m³ dan yuqori. Havodagi zaxarli gazlarning yuqori darajada bo’lishligi tufayli o’simliklarning barglari tezda qurib keladi.
   
2. 
   Yuqori konsentrasiyada gazli havo vaqti-vaqti bilan takrorlanib turadi. Bu zonada oltingugurt oksidi gazining miqdori 3 mg/m³ gacha bo’ladi, o’rtacha sutkalik ko’rsatkich 1 mg/m' gacha. Demak, ushbu zonada yuqori darajadagi gazli havo vaqti-vaqti bilan xarakterlanadi. Bu zona uchui baland bo’yli, qalin shox-shabbali daraxtlar tanlanadi. Daraxtlarni oralari 2.5-3.0 m, butalarni oralari 1 m dan bo’lishi kerak.
   

Bu zona uchun ham sanoat ingdrientlariga bardoshli, hamda gaz-changni ko’proq ushlab qoluvchi hamda manzarali daraxtlar bo’lishi talab qilinadi.
Shuni ta’kidlash joizki, yuqoridagidek zonalar tashkil qilib, sanitargigiena zonalarni ko’paytirish bilan atrof-muxitni antropogen ifloslanishidan saqlab bo’lmaydi. Buning uchun kompleks tadbirlar amalga oshirilishi yaxshi bo’lar edi, ya’ni texnik va texnologiyalarni yaxshilash yo’llari bilan.
Quyida biz O’zbekiston uchun ekilishi mumkin bo’lgan daraxtlar va butalarni tavsiya qilamiz (Jadval).