Məmmədov N. R.,Aslanov Z. Y.,Seydəliyev İ. M.,Hacızalov M. N.,Dadaşova K. S

Elektrolitik  çeviricilər.  Elektrolitik  çeviricilərin  iş 

prinsipi  elektrolit  məhlulunun  elektrik  müqavimətinin 

məhlulun  sıxlığından  asılı  olmasına  əsaslanır.  Əksər 

hallarda  məhlulların  sıxlığını  ölçmək  üçün  istifadə  olunsa 

da,  bu  çeviricilərlə  yerdəyişməni,  sürəti,  mexaniki 

deformasiyaları,  temperaturu  və  bəzi  başqa  fiziki 

kəmiyyətləri də ölçmək mümkündür.  

 

Elektrolitik  çeviricilər  içinə  tədqiq  olunan  məhlul 

yerləşdirilən  qabdan  və  iki  elektroddan  ibarətdir.  Bəzi 

hallarda  bir  elektroddan  istifadə  olunur  və  ikinci  elektrod 

rolunu qabın metal divarları oynayır.  

388 

 

 

Elektrolitik  çeviricidəki  məhlulun  h  hündürlüklü,  S 

en  kəsikli  və  ρ  xüsusi  müqavimət  əmsallı    sütununun 

müqaviməti  R  =  ρh  /  S  =  k  /  γ  bərabərliyi  ilə  hesablanır 

(çeviricinin  həndəsi  ölçülərindən  asılı  olan  əmsalı  γ  

elektrolitin xüsusi keçiriciliyini göstərir: γ = 1/ ρ).  

 

Müqavimət  adətən  dəyişən  cərəyan  (700  ....  1  000 

Hz) verilməklə ölçülür ki, elektroliz hadisəsi baş verməsin. 

Elektrodla  məhlul  arasında  elektrik  yüklərinin  ikiqat 

təbəqəsinin  formalaşması,  eləcə  də  həmin  yüklərin  bir  – 

birinə  nəzərən  yerdəyişməsi  nəticəsində  meydana  gələn 

tutum  müqavimətinin  təsirini  azaltmaq  üçün  çeviricinin 

müqaviməti 500 .... 1 000 Om diapazonunda olmalıdır.  

 

Məhlulun  elektrik  ötürücülüyü  temperaturdan  çox 

asılıdır. Bu asılılığı təxmini olaraq γ = γ

0 

(1 + βt) bərabərliyi 

ilə göstərmək olar (γ

0 

 t

0 

başlanğıc temperaturundakı elektrik 

ötürücülüyünü,  β  elektrik  ötürücülüyünün  temperatur 

ə

msalını (turşuların, duzların və qələvilərin məhlullarında β 

=  0.016  ....  0.024  K

-1

)  göstərir.  Temperaturun  təsirini 

azaltmaq  üçün    soyuducu  (qızdırıcı)  vasitəsi  ilə  temperatur 

stabilləşdirilir və ya mis müqavimətlər qoşulmuş temperatur 

kompensasiyası dövrələrindən istifadə edilir (mislə elektrolit 

məhlulunun  temperatur  əmsalları  bir  –  birinə  əks  işarəli 

olmalıdır. Belə cihazın sxemi şəkil 11.6 – da verilmişdir.  

389 

 

EÖÇ 

 

 

Şə

k. 11.6. Termorezistor vasitəsi ilə temperatur kompensasiyasına 

nümunə:R

x

 – elektrodların müqaviməti; R

k

 – misin 

kompensasiyaedici müqaviməti; R – manqanin müqavimət 

(temperaturdan asılı deyil); EÖÇ – elektron ölçü çeviricisi. 

 

Şə

k. 11.7 İnduktiv çeviricinin  sadələşdirilmiş sxemi: 

1– mütəhərrik ürəkcik; 2 – hərəkətsiz metal lövhə 

(özək); 3 – maqnit materialdan olmayan lövhə; 

 w

1

, w

2 

– müvafiq olaraq birinci  və ikinci sarğıdakı dolaqların sayı. 

 

 

İ

nduktiv  çeviricilər.  İnduktiv  çeviricilərin  iş 

prinsipi  sarğıların  induktivliyinin  və  ya  qarşılıqlı 

induktivliyinin  maqnit  dövrəsinin  elementlərinin  yerindən, 

390 

 

həndəsi  ölçülərindən  və  maqnit  vəziyyətindən  asılılığına 

ə

saslanır.  

Şə

k. 11.7.-də induktiv çeviricinin sadələşdirilmiş 

sxemi verilmişdir. 

Ürəkciyə dolanmış sarğıdakı induktivlik L

i

 =  w

i

2

 / Z

m

 

 

 

təşkil  edir.  Burada  Z

m

  ürəkciyin  maqnit  müqavimətini 

göstərir:  Z

m 

= 

2

2

m

m

X

R +

  .    Bu  bərabərlikdə  R

m

  və  X

m 

 

maqnit  müqavimətinin  aktiv  və  qeyri  –  aktiv  toplananıdır. 

Aktiv  toplanan 

∑

=

+

=

n

i

i

i

i

m

S

S

l

R

1

0

0

µ

δ

µ

µ

  bərabərliyinin 

köməyi  ilə  hesablanır.  Burada,

i

µ

, 

i

l

, 

i

S

  müvafiq  olaraq 

ürəkciyin i hissəsinin nisbi maqnit nüfuzluğunu, uzunluğunu 

və en kəsiyinin sahəsini, 

0

µ

 maqnit əmsalını, 

δ

 mütəhərrik 

maqnit  ürəkciklə  hərəkətsiz  metal  lövhə  (  maqnit  özəyi) 

arasındakı  boşluğun  uzunluğunu,  S  özəyin  sarğı  ilə  əhatə  

olunmayan hissəsinin en kəsiyinin sahəsini göstərir. Reaktiv 

toplanan Xm = P / ωΦ

2

 

düsturu ilə hesablanır. Burada P – 

özəkdəki  burağan  cərəyanlar  və  histerezis  nəticəsində 

meydana gələn güc itkisini,  ω- bucaq tezliyini, Φ-özəkdəki 

maqnit selini göstərir. Sarğıların qarşılıqlı induktivliyi M = 

w

1

w

2 

/ Z

m 

 

düsturu ilə hesablanır.  

 

Yuxarıda  verilən  bərabərliklər  göstərir  ki, 

δ

  və  S 

kəmiyyətlərinin  qiymətini  dəyişməklə  ürəkcikdəki  güc 

itkisini dəyişdirərək induktivliyi və qarşılıqlı induktivliyi də 

dəyişmək  mümkündür.  Buradan  aydın  olur  ki,  induktiv 

çeviricilərin  köməyi  ilə  maqnit  sisteminin  bu  və  ya  digər 

kəmiyyətlərinə  təsir  edən  müxtəlif  qeyri  –  elektrik 

kəmiyyətləri  ölçmək  olar.  Məsələn,  maqnit  ürəkciyi  şəkil 

11.7-də  göstərilən  oxlar  istiqamətində  hərəkət  etdirərək 

çeviricidən  yerdəyişmənin  və  ya  təzyiqin  ölçülməsində 

istifadə etmək mümkündür.  

391 

 

 

İ

nduktiv  çeviricilərin  hansı  quruluşa  malik  olması 

ölçülən yerdəyişmənin hansı diapazona daxil olmasından və 

çıxış siqnalının tələb olunan gücündən asılıdır.  

 

İ

nduktiv  çeviricilər  qoşulmuş  ölçü  dövrələri  olaraq 

ə

ksər hallarda müvazinətli və müvazinətsiz körpü sxemləri, 

eləcə  də  diferensial  transformator  çeviricilər  üçün  nəzərdə 

tutulmuş  kompensasiya  sxemləri  (avtomatik  cihazlarda) 

tətbiq edilir.  

 

İ

nduktiv  vericilərin  əsasında  çox  növdə  ölçü 

cihazları  istehsal  olunur  (məsələn,  induktiv  mikrometr, 

induktiv qalınlıqölçən, induktiv manometr və s.).  

 

Yerdəyişməni  ölçən  digər  çeviricilərlə  müqayisədə 

induktiv  çeviricilərin  üstün  cəhətləri  çıxış  siqnalının  güclü 

olması,  istehsalının  asan  olması  və  etibarlı  olması,  zəif 

cəhətləri  isə  çeviricinin  tədqiq  olunan  obyektə  əks    -  təsiri 

(elektromaqnitin  lövbərə  təsiri),  cərəyan  mənbəyinin 

gərginlik 

və 

tezliyindəki 

dəyişikliklərin 

ölçmənin 

nəticələrinə təsiri, lövbərin ətalətliliyidir.  

 

Tutum çeviriciləri. Tutum çeviricilərinin iş prinsipi 

kondensatorun  elektrik  tutumunun  kondensatorun  lövhələri 

arasındakı  mühitin  dielektrik  nüfuzluğundan,  lövhələrin 

ölçülərindən  və  onların  arasındakı  məsafədən  asılılığına 

ə

saslanır.  

 

Yastı, iki lövhəli kondensatorun elektrik tutumu C = 

ε

0

ε

s  /  δ  bərabərliyi  ilə  müəyyən  olunur  (burada  ε

0 

elektrik 

sabitini,  ε  nisbi  dielektrik  nüfuzluğunu,  s  lövhələrin  aktiv 

səthinin  sahəsini,  δ  isə  lövhələr  arasındakı  məsafəni 

göstərir).  Bu bərabərlikdən  göründüyü kimi, çeviricilərin iş 

prinsipi C = f

1

 (ε), C = f

2

 (s) 

və ya C = f

3

 (δ) 

funksiyalarına 

ə

saslanır.  

392 

 

a 

b 

d 

c 

 

Şə

k. 11.8 Müxtəlif quruluşlu tutum çeviriciləri: 

a – sabit dielektrik nüfuzluğu əmsalı; 

b, c – diferensial çevirici; 

d – dəyişkən dielektrik nüfuzluğu əmsalı 

 

 

Şə

kil 11.8 – də müxtəlif tutum çeviricilərinin quruluş 

sxemi  verilmişdir.  Şəkil  11.8  (a)  –  dakı  çeviricidə  qeyri  – 

elektrik  kəmiyyəti  (x)  ölçülən  obyekt  kondensatorun 

hərəkətsiz  lövhəsinə  nəzərən  hərəkət  edən  mütəhərrik 

lövhəsinin  üzərinə  qoyulmuşdur  (tətbiq  edilmişdir). 

Çevirmənin statik xarakteristikası C = f

3

 (δ) 

qeyri – xəttidir 

və  çeviricinin  həssaslığı  lövhələr  arasındakı  δ  məsafəsi  ilə 

tərs  mütənasibdir.  Belə  tutum  vericiləri  ilə  1  millimetrə 

qədər olan məsafələr ölçülür.  

 

Lövhələr  arasındakı  məsafə  az  olduğuna  görə  ətraf 

mühitin  təsiri  ilə  həmin  məsafənin  dəyişməsi  ölçmənin 

nəticəsini təhrif edə bilər. Çeviricinin tərkib hissələrinin və 

hazırlandığı  materialların  həndəsi  ölçülərini  azaltmaqla 

həmin  xətanı  azaltmaq  mümkündür.  Çeviricinin  xətalı 

ölçmə nəticəsi verməsinə təsir edən bir başqa amil lövhələr 

arasında  yaranan  cazibə  qüvvəsidir: 













=

=

2

2

CU

d

d

d

dW

F

e

δ

δ

 

(burada 

e

W

 elektrik sahəsinin enerjisini, C və U isə müvafiq 

olaraq kondensatorun tutumunu və onun lövhələri arasındakı 

393 

 

gərginliyi  göstərir).  Bu  nöqsan  diferensial  çeviricilərdə 

müşahidə edilmir.  

 

Şə

kil  11.8    (b)  –  dəki  sxematik  quruluşa  malik 

diferensial  çeviricilərdə  qeyri  –  elektrik  kəmiyyəti  (x), 

ölçülən  obyekt  iki  hərəkətsiz  lövhə  arasında  hərəkət  edən 

lövhənin  üzərinə  qoyulmuşdur  (tətbiq  edilmişdir).  Həmin 

lövhənin 

hərəkət 

etməsi 

nəticəsində 

C

1

 

və 

C

2

 

kondensatorlarının  tutumu  dəyişir  və  cazibə  qüvvəsi 

kompensasiya  edilir.  Müvafiq  sxem  üzrə  qoşulduqda  bu 

çeviricilər yüksək həssaslığa malik olur. Şəkil 11.8  (c) – də 

lövhələrin  aktiv  səthinin  sahəsinin  dəyişkən  olduğu 

diferensial  çeviricinin  sxemi  verilmişdir.  Bu  çeviricidən 

xətti  və  dairəvi  trayektoriya  üzrə  nisbətən  böyük 

yerdəyişmələr ölçülür.  

 

C  =  f

1

  (ε) 

asılılığına  əsaslanan  çeviricilərlə  adətən 

mayelərin səviyyəsi, maddələrin nəmlik dərəcəsi, dielektrik 

məmulatların  qalınlığı  və  s.  ölçülür.  Həmin  çeviricilərin 

necə istifadə olunduğu şəkil 11.8 (d) – də göstərilmişdir. Bu 

şə

kil  səviyyəölçənin  ümumiləşdirilmiş  sxemidir.  Qabdakı 

elektrodlar 

arasındakı 

elektrik 

tutumu 

mayenin 

səviyyəsindən  asılıdır,  çünki  mayenin  səviyyəsi  lövhələr 

arasındakı  mühitin  dielektrik  nüfuzluğuna  təsir  edir. 

Lövhələrin konfiqurasiyasında dəyişikliklər apararaq cihazın 

göstərdiyi  qiymətlərin  mayenin  səviyyəsindən  asılılığının 

arzu olunan xarakterini əldə etmək mümkündür.  

 

Tutum  çeviriciləri  qoşulmuş  ölçü  dövrələri  olaraq 

ə

ksər  hallarda  körpü  sxemləri,  eləcə  də  rezonans  dövrələri 

olan sxemlər tətbiq edilir. Rezonans dövrələri olan sxemlər 

ə

sasında  yüksək  həssaslığa  malik,  10

-7 

mm  qədər  kiçik 

yerdəyişmələri ölçə bilən cihazlar istehsal edilir.  

  

Tutum  çeviricilərinin  üstün  cəhətləri  yüksək 

həssaslıq,  quruluşunun sadə olması və az ətalətli olmasıdır. 

Zəif cəhətləri isə xarici elektrik sahələrin, parazit tutumların, 

temperaturun, nəmin  təsirinə həssas olması, yüksək tezlikli 

cərəyan verən xüsusi cərəyan mənbəyi tələb etməsidir.  

394 

 

 

İ

onlaşdırıcı  çeviricilər.  Bu  çeviricilərin  iş  prinsipi 

ionlaşdırıcı  şüanın  təsiri  altında  qazların  ionlaşması  və  ya  

bəzi maddələrin işıq verməsinə əsaslanır.  

 

Daxilində qaz olan kameraya şüa verilərkən elektrik 

dövrəsinə  qoşulmuş  elektrodlar  arasında  cərəyan  yaranır. 

Şə

kil 11.9 – da ionizasiya çeviricisinin sxemi göstərilmişdir. 

Dövrədə  yaranan  həmin  cərəyan  aşağıdakı  amillərdən 

asılıdır: elektroda verilən gərginlik, qazın tərkibi və sıxlığı, 

kameranın  və  elektrodların  həndəsi  ölçüləri,  ionlaşdırıcı 

ş

üanın  özəllikləri  və  s.  Müxtəlif  qeyri  –  elektrik 

kəmiyyətlərin  (qazın  tərkibi  və  sıxlığı,  detalların  həndəsi 

ölçüləri  və  s.)  ionlaşdırıcı  çeviricilər  vasitəsi  ilə  ölçülməsi 

bu asılılıqlara əsaslanır. İonlaşdırıcı şüa olaraq əsasən α-, β- 

və γ – şüalardan, nadir hallarda isə rentgen şüası və neytron 

ş

üalanmasından istifadə edilir.  

 

İ

onlaşdırıcı  çeviricinin  hansı  növünün  seçilməsi 

ə

sasən istifadə olunan ionlaşdırıcı şüanın növündən asılıdır. 

a-şüalar yüksək ionlaşdırma və zəif nüfuzetmə qabiliyyətinə 

malik  olduğu  üçün  onlar  çeviricinin  kamerasının  daxilinə 

yerləşdirilir. β – şüaların mənbəyi çeviricinin həm  daxilinə 

həm  də  xaricinə  yerləşdirilə  bilər,  çünki  bu  şüaların 

nüfuzetmə qabiliyyəti xeyli yüksəkdir.  

 

Şə

k.11.9. – İonlaşdırıcı çeviricinin sxemi 

 

Elektrodların  arasındakı  məsafənin,  elektrodların 

səthinin  sahəsinin,  şüalanma  mənbəyinin  yerinin,  növünün 

dəyişməsi  ionlaşdırıcı  cərəyanın  qiymətinə  təsir  edir. 

395 

 

Deməli,  bu  asılılıqlardan  müxtəlif  mexaniki  və  həndəsi 

kəmiyyətlərin ölçülməsində istifadə edilə bilər.  

 

İ

onlaşdırıcı  şüadan  istifadə  edən  çeviricilərin  üstün 

cəhətləri  uzaqdan  (təmassız)  ölçmə  aparmaq  imkanıdır  ki, 

bu  da  xüsusilə  aqressiv,  yüksək  temperaturlu  və  ya  yüksək 

təzyiq  altında  olan  mühitlərdə  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir. 

Bu cihazların əsas zəifcəhəti şüalanma mənbəyinin aktivliyi 

yüksək  olduğundan  əlavə  təhlükəsizlik  tədbirləri  tələb 

etməsidir.  

 

11.2.2. Generator tipli ölçmə çeviriciləri 

 

 

Termoelektrik  çeviricilər.  Bu  cür  çevricilər  

Termocüt  qoşulan  dövrədə  yaranan  termoelektrik  effektinə 

ə

saslanır.  Şəkil  11.10    bir  termocütün  sxemini  və  ölçü 

cihazına  necə  qoşulduğunu  göstərir.  İki  fərqli  A  və  B 

naqillərinin  birləşdiyi  1  və  2  nöqtələri  arasında  temperatur 

fərqli  olarsa,  termocüt  dövrəsində  elektrik  hərəkət  qüvvəsi 

yaranır. 2 nöqtəsində temperatur sabit qalarsa, termocütdəki 

e.h.q  E

AB

= f (t

1

)- f (t

2

) = f (t

1

) – C 

təşkil edər. Termoelektrik 

çeviricilərlə temperaturun ölçülməsi bu asılılığa əsaslanır.  

 

Termocütdəki e.h.q ya adi millivoltmetrlərlə ya da 

ə

llə və ya avtomatik nizamlanan kompensatorlarla ölçülür. 

Termocütün 1 nöqtəsi “işçi uc”, 2 və 2' nöqtələri isə “sərbəst 

uc” adlandırılır.  

 

Termoelektrik termometrlərin – termocüt əsaslı 

cihazların - bölmələndirilməsi sərbəst ucların temperaturu 

0˚C olduqda aparılsa da, bu cihazlar sərbəst ucların 

temperaturu 0˚C – dən fərqli olduqda işlədilir. Buna görə də 

termoelektrik termometrlərdən istifadə edərkən ölçülən 

temperaturda sərbəst ucların temperaturunu nəzərə alaraq 

düzəliş etmək lazımdır.  

396 

 

 

Şə

k. 11.10. Termocüt (a) və onun ölçü cihazına qoşulma qaydası (b). 

 

                                                                                          Cədvəl 11.1 

Termocüt 

Termocütün elektrodu 

e.h.q 

(mV) 

Ölçülən temperatur 

diapazonunun yuxarı həddi, ˚C 

Uzunmüddətli 

ölçmə 

Qısa ölçmə 

TPP 

Platinrodium (10 % rodium) – platin  

0.64 

1 300 

1 600 

TPR 

Platinrodium (30 % rodium) – 

Platinrodium (6 % rodium) 

13.81 

1 600 

1 800 

TXA 

Xromel (90 % Ni + 10% Cr) – 

alumel (94.83% Ni + 2% Al + 2% 

Mn + 1% Si + 0.17% Fe) 

4.10 

1 000 

1 300 

TX 

Xromel – kopel (56% Cu + 44% Ni) 

6.90 

600 

800 

TVR 

Volframrenium (5% renium) – 

volframrenium (20% renium) 

1.33 

2 200 

2 500 

 

Termocütlərin  istehsalında  nəcib  və  oksidləşən 

metallardan  hazırlanan  xəlitələrdən  istifadə  edilir.  Cədvəl 

11.1–də  bəzi  geniş  istifadə  olunan  termocütlərin 

xarakteristikaları göstərilmişdir.  

 

Termocütlərdə temperatur fərqindən yaranan e.h.q. – 

lərin qiyməti işçi ucun temperaturunun t

1

 = 100 ˚C

, sərbəst 

ucların  temperaturlarının  isə  t

2

  =  0  ˚C 

olduğu  hallar  üçün 

verilmişdir.  1100˚C  –  dən  az  temperaturları  ölçmək  üçün 

oksidləşən  metal  xəlitələrindən,  1100˚C  ....  1600˚C–dən 

yüksək  temperaturlarda  isə  nəcib  metal  xəlitələrindən 

istifadə edilir.  

397 

 

 

Kənar 

amillərin 

təsirindən 

qorumaq 

üçün 

termocütlərin  elektrodları  termorezistorların  yuvasına 

bənzər qoruyucu yuvaya qoyulur.  

 

Sərbəst  ucların  temperaturunu  sabit  saxlamaq  üçün 

bəzən  termocütlər  uzatma  məftillər  adlandırılan  məftillər 

vasitəsi  ilə  uzadılır.  Bu  məftillər  müvafiq  termoelektrod 

materiallarından  və  ya  xüsusi,  daha  ucuz  və  termocütün 

elektrodları  ilə  0  ...  100˚C  diapazonda  eyni  termoelektrik 

xassələrə  malik  materiallardan  istifadə  edilir,  yəni  uzatma 

məftillərində  verilən  temperatur  diapazonunda  termocütün 

özündəki kimi e.h.q. yaranmalıdır.  

 

Termocütlərin  dinamik  xassələri  istilik  ətaləti 

göstəricisi  (istilik  ətaləti  göstəricisi–sabit  temperaturlu 

mühitə  qoyulduqdan  sonra  termocütün  istənilən  nöqtəsi  ilə 

mühit  arasındakı  temperatur  fərqinin,  termocütlə  mühit 

arasında  temperatur  tarazlığı  yarananda  formalaşan 

temperaturun  0.37

0

  –  sinə  bərabər  olmasına  qədər  keçən 

müddət)  ilə  xarakterizə  olunur.  İstilik  ətaləti  5  ...  20  san. 

olan termocüt az ətalətli hesab olunur. Adi termocütlərdə bu 

göstərici bir neçə dəqiqəyə çatır.  

 

Şə

k.11.11. Amplitud, sürət və təcilin ölçülməsində istifadə 

edilən induksiya çeviricisi: 

1-silindrik makara; 2-maqnit özəyi; 3-sabit maqnit 

 

 

İ

nduksiya  çeviriciləri.  Bu  cihazın  iş  prinsipi 

makaraya  ilişən  maqnit  selində  baş  verən  dəyişiklik 

398 

 

nəticəsində  makarada  e.h.q 

yaranmasına  əsaslanır. 

İ

nduksiyalanmış  e.h.q. 

dt

d

w

e

Φ

−

=

  bərabərliyi  ilə  təyin 

olunur. Burada 

dt

dΦ

 makaraya ilişən maqnit selinin dəyişmə 

sürətidir.  

İ

nduksiya  çeviriciləri  ilə  xətti  və  bucaq  üzrə 

yerdəyişmələr  ölçülür.  Əgər  növbəti  ölçü  dövrəsində 

çeviricinin  çıxış  siqnallarını  zamana  görə  inteqrallayan  və 

ya  diferensiallaşdıran  xüsusi  qurğulardan  istifadə  olunarsa, 

induksiya 

çeviricisindən 

xətti 

və 

bucaq 

üzrə 

yerdəyişmələrin, eləcə də təcilin ölçülməsində istifadə edilə 

bilər.  İnduksiya  çeviricilərindən  ən  çox  bucaq  sürətini 

(taxometrlər)  və  titrəyiş  parametrlərini  ölçən  cihazlarda 

istifadə olunur.  

Taxometrlərə quraşdırılan çeviricilər kiçik ölçülü, adətən 

sabit  maqnit  tərəfindən  aktivləşdirilən  (həyəcanlanan)  rotoru 

tədqiq edilən valla mexaniki olaraq əlaqələndirilmiş sabit və 

ya  dəyişən  cərəyan  (1  .....  100  vatt)  generatorlarıdır.  Sabit 

cərəyan  generatorundan  istifadə  edilərsə,  ölçülən  bucaq 

sürəti  haqqında  generatorun  e.h.q  –  si,  dəyişən  cərəyan 

generatorundan  istifadə  edilən  hallarda  isə  e.h.q    və  ya 

cərəyanın tezliyi haqqında fikir yürüdülür.  

 

Şə

kil  11.11  –  də  amplituda,  sürət  və  təcilin 

ölçülməsində  istifadə  olunan  induksiya  çeviricisinin  sxemi 

verilmişdir.  Silindrik  sabit  maqnit  (3)  maqnit  özəyinin  (2) 

dairəvi  boşluğunda  sabit  maqnit  sahəsi  yaradır.  Silindrik 

makaraya  (1)  tətbiq  edilən  kənar  qüvvə  makaranın 

yerdəyişməsinə  və  onun  qüvvə  xətlərinin  maqnit  sahəsinin 

xətləri  ilə  kəsişməsinə  səbəb  olur.  Makarada  onun 

yerdəyişmə sürəti ilə düz mütənasib e.h.q. yaranır.  

 

İ

nduksiya  çeviricilərinin  əsas  üstünlükləri  yüksək 

həssaslığa malik olması, nisbətən sadə quruluşda olması və 

399 

 

etibarlılığı,  zəif  cəhəti  isə  ölçülən  kəmiyyətlərin  tezlik 

diapazonlarının məhdud olmasıdır.