Məmmədov N. R.,Aslanov Z. Y.,Seydəliyev İ. M.,Hacızalov M. N.,Dadaşova K. S

MÜNDƏRİCAT 

               

səh. 

Giriş............................................................................ 

3 

Bölmə 1 

Metrologiyanın əsasları 

Fəsil I. Metrologiya.Əsas anlayışlar və təriflər....... 

 

5 

1.1.Müasir  metrologiya.............................................. 

5 

1.2. Əsas müddəalar və anlayışlar.............................. 

6 

1.3.Fiziki kəmiyyətlərin vahidləri............................... 

9 

1.4.Etalonlar və nümunəvi ölçmə  vasitələri............... 

16 

1.5.Ölçmələrin vəhdətinin təmin olunması 

sistemi.Fiziki kəmiyyətlərin ölçülərinin ötürülməsi.... 

 

 

24 

Fəsil 2. Fiziki kəmiyyətlərin ölçülmələri haqqında 

ümumi məlumatlar.................................................... 

 

 

29 

 

2.1.Ölçmə obyektləri, giriş siqnalları modelləri, 

maneələr...................................................................... 

 

29 

2.2.Ölçmələrin sinifləşdirilməsi.................................. 

37 

546 

 

2.3.Ölçmə xətalarının sinifləşdirilməsi. Ölçmə 

nəticələrinin təqdim olunma 

formaları...................................................................... 

 

 

44 

2.4.Ölçmə nəticələrinin işlənməsi.Birdəfəli və 

çoxdəfəli ölçmələr....................................................... 

 

54 

Fəsil 3.Ölçmə vasitələri və onların metroloji 

xarakteristikaları....................................................... 

 

73 

3.1.Ölçmə vasitələrinin sinifləşdirilməsi..................... 

73 

3.2. Ölçmə vasitələrinin metroloji 

xarakteristikaları.......................................................... 

 

77 

3.3.Ölçmə vasitələrinin metroloji 

xarakteristikalarının normalaşdırılması ...................... 

 

88 

3.4. Ölçmə informasiya siqnalları............................... 

99 

Bölmə II. 

Elektrik ölçmə vasitələri 

Fəsil 4.Ölçülər, miqyas ölçmə çevriciləri və 

elektromexaniki cihazlar, körpülər və 

kompensatorlar.......................................................... 

 

 

 

 

 

 

109 

4.1.Ölçülər...................................................................  109 

547 

 

4.2.Miqyas ölçmə çevriciləri.......................................  113 

4.3.Elektromexaniki ölçmə çevriciləri........................  120 

4.4.Çevricili elektromexaniki ölçü cihazları...............  128 

4.5.Sabit və dəyişən cərəyan körpüləri........................  135 

4.6.Sabit cərəyan kompensatorları..............................  139 

Fəsil 5.Elektron analoq ölçü cihazları.....................  160 

5.1.Ümumi məlumatlar................................... 

160 

5.2.Elektron voltmetrlər...............................................  161 

5.3. Elektron ommetrlər...............................................  175 

5.4.Elektron-şüa ossilloqrafları...................................  180 

Fəsil 6.Rəqəmsal ölçmə qurğuları............................  192 

6.1.Ümumi məlumatlar................................................  198 

6.2.Rəqəmsal ölçmə qurğularının əsas 

xarakteristikaları.......................................................... 

 

205 

6.3.Tezlik-zaman parametrlərini ölçən rəqəmsal 

ölçmə qurğuları............................................................ 

 

210 

6.4.Rəqəmsal voltmetrlər.............................................  213 

6.5.Analoq-rəqəmsal çevricilər...................................  218 

Fəsil 7.Proqramlaşdırılan ölçmə çevriciləri............  226 

7.1.Ümumi məlumatlar................................................  230 

7.2.Cihaz interfeysləri.................................................  233 

7.3.Proqramlaşdırılan ölçmə qurğularının qurulması..  238 

7.4.Prosessorlu ölçmə vasitələri..................................  240 

548 

 

7.5.Virtual ölçmə vasitələri 

246 

Fəsil 8.İnformasiya ölçmə vasitələri.........................  266 

8.1.Ümumi məlumatlar................................................  266 

8.2.Ölçmə sistemləri....................................................  267 

8.3.Teleölçmə sistemləri..............................................  273 

8.4.Avtomatik nəzarət və texniki diaqnostika 

sistemləri...................................................................... 

 

282 

8.5.Elmi tədqiqatların avtomatlaşdırılmış sistemləri...  287 

Bölmə III. 

Fiziki kəmiyyətlərin ölçülməsi 

Fəsil 9.Elektrik kəmiyyətlərinin ölçülməsi.............. 

 

 

289 

9.1.Cərəyan şiddəti və gərginliyin ölçülməsi.............. 

 

289 

9.2.Gücün, enerjinin və elektrik yükünün miqdarının 

ölçülməsi...................................................................... 

302 

9.3.Tezliyin, fazanın, vaxt intervallarının 

ölçülməsi.Elektrik siqnallarının spektrinin 

analizi.......................................................................... 

 

 

308 

9.4.Sabit və dəyişən cərəyan dövrələrinin 

parametrlərinin ölçülməsi............................................ 

 

319 

Fəsil 10.Maqnit kəmiyyətlərinin ölçülməsi 

 

549 

 

metodları və vasitələri...............................................  332 

10.1.

 Maqnit kəmiyyətlərinin ölçülməsinin ümumi 

məsələləri..................................................................... 

 

332 

10.2.Maqnitölçən çevricilər.........................................  336 

10.3.Maqnit induksiyasının ölçülməsi üsulları və 

vasitələri...................................................................... 

 

353 

10.4.Maqnit selinin ölçülməsi üsulları və vasitələri....  366 

Fəsil 11.Qeyri-elektrik kəmiyyətlərinin ölçülməsi..  374 

11.1.Ümumi məlumatlar..............................................  374 

11.2.Ölçü çevriciləri....................................................  377 

11.2.1.Parametrik ölçü çevriciləri...............................  379 

11.2.2.Generator tipli ölçü çevriciləri..........................  395 

11.3.Temperaturun ölçülməsi......................................  399 

11.4.Havada maddənin miqdarının ölçülməsi.............   404 

11.5.Yerdəyişmənin və mexaniki gərginliyin 

ölçülməsi..................................................................... 

 

413 

Bölmə IV. 

Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırmanın 

ə

sasları 

Fəsil 12. Standartlaşdırma və 

sertifikatlaşdırmanın məqsədləri............................. 

 

 

 

 

418 

Fəsil 13. Standartlaşdırmanın əsasları....................  426 

550 

 

13.1.Ümumi xarakteristika..........................................  426 

13.1.Texniki tənzimləmə.............................................  436 

13.3. Standartlaşdırmanın məqsədləri 

443 

13.4. Standartlaşdırmanın prinsipləri..........................  446 

13.5.Standartlaşdırma sahəsində sənədlər...................  450 

13.6.Rusiya Federasiyasının standartlaşdırma üzrə 

milli orqanı.................................................................. 

453 

13.7.Milli standartlar və təşkilatların 

standartları................................................................... 

 

456 

13.8.Standartlaşdırma və keyfiyyət üzrə beynəlxalq 

təşkilatlar..................................................................... 

461 

Fəsil 14.Sertifikatlaşdırmanın əsasları....................  494 

14.1.Uyğunluğun təsdiqinin məqsədləri......................  496 

14.2.Uyğunluğun təsdiqinin prinsipləri.......................  497 

14.3.Uyğunluğun təsdiqinin forma və 

obyektləri.....................................................................

. 

499 

14.4.Rusiya Federasiyasında  Sertifikatlaşdırma üzrə 

orqanların və sınaq laboratoriyalarının 

(mərkəzlərinin) 

akkreditləşdirilməsi..................................................... 

 

 

 

525 

14.5.Beynəlxalq sertifikatlaşdırma..............................  529 

14.6.Keyfiyyət menecmenti sisteminin 

 

551 

 

sertifikatlaşdırılması....................................................  537 

Ə

dəbiyyatın siyahısı..................................................  561 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

552 

 

Ə

dəbiyyatın siyahısı 

 

 

1.

Məmmədov N.R.Metrologiya: Ali məktəblər üçün 

dərslik.-Bakı: Elm, 2009.-324s. 

 

2.

Məmmədov  N.R.Standartlaşdırmanın  əsasları:  Ali 

məktəblər üçün dərslik.-Bakı: Elm, 2003.-388s.

 

 

3.

Məmmədov N.R.Sertifikatlaşdırmanın əsasları: Ali 

məktəblər üçün dərslik.-Bakı: Elm, 2001.-312s.

 

 

4.

Məmmədov  N.R.,  Seydəliyev  İ.M.,  Aslanov  Z.Y. 

Sınaq  və  sınaq  avadanlıqları:  Ali  məktəb  tələbələri  üçün 

dərs  vəsaiti.-Bakı:  “İqtisad  Universiteti”  nəşriyyatı,  2011.-

150s. 

 

5.Aslanov  Z.Y.  “Ölçmə  prosesləri  və  ölçü 

texnikası”: Dərs vəsaiti.-Bakı: “Təhsil” NPM,2003.-230s 

 

 

6.Aslanov  Z.Y.,    Nuriyev  M.N.,  Əfəndiyev  E.M.,  

“Yüngül  sənaye  məhsullarının  standartlaşdırılması  və 

sertifikatlaşdırılması”:Dərslik.-Bakı: ADİU,2008.-297s .

 

 

7.Бурдун  Г.Д.  Основы  метрологии/  Г.Д.Бурдун, 

Б

.Н.Марков. - М.: Изд-во стандартов, 1975 

 

8.Всеобщее  управление  качеством:  учебник  для 

вузов

/ 

[О.П.Глудкин, 

Н

.М.Горбунов, 

А

.И.Гуров, 

Ю

.В.Зорин];  под  ред.  О.П.Глудкина.  –  М.:  Радио  и 

связь

, 1999 

 

9.Димов  Ю.В.Метрология,  стандартизация  и 

сертификация

: учебник для вузов/ Ю.В.Димов.-2-е изд. - 

СПб

.: Питер,2006 

 

10.Земельман  М.А.  Метрологические  основы 

технических

  измерений/  М.А.Земельман.-  М.:  Изд-во 

стандартов

,1991 

 

11.Количественное описание неопределенности в 

аналитических

 

измерениях

. 

Руководство

 

ЕВРАХИМ

/СИТАК/  Р.Л.  Кадис,  Л.А.  Конопелько,  Г.Р. 

Нежиховский

, В.Б. Симин : пер. с англ.- СПб.: ВНИИМ 

им

. Д.И. Менделеева,2002 

553 

 

 

12.Коротков  В.П.  Основы  метрологии  и  теории 

точности

  измерительных  устройств  /В.П.Коротков, 

Б

.А.Тайц. - М.: Изд-во стандартов,1975 

 

13.Кукуш  В.Д.  Электрорадиоизмерения  /В.Д. 

Кукуш

. - М.: Радио и связь,1987  

 

14.Левшина  Е.С.  Электрические  измерения 

физических

  величин.  Измерительные  преобразователи/ 

Е

.С. 

Левшина

, 

П

.В. 

Новицкий

. 

– 

Л

.: 

Энергоатомиздат

,1983 

 

15.Маркин  Н.С.  Практикум  по  метрологии/ 

Н

.С.Маркин.- М.: Изд-во стандартов,1994  

 

16.Метрология,  стандартизация  и  сертификация: 

учебник

  для  вузов/  Я.М.  Радкевич,  А.Г.  Схиртладзе, 

Б

.И. Лактионов.- М.: Высш.Шк.,2004. 

 

17. Метрология, стандартизация и сертификация: 

в

  вузах  России:  сб.  метод.  материалов.-  М.:  Изд-во 

стандартов

,1998 

 

18.Новицкий 

П

.В. 

Оценка

 

погрешностей

 

результатов

  измерений  /П.В.  Новицкий,  И.А.Зограф.- 

М

.: Энергоатомиздат,1990 

 

19.Основы 

метрологии

 

и

 

электрические

 

измерения

:  учебник  для  вузов/  [Б.Я.  Авдеев,  Е.М. 

Антонюк

, Е.М. Душин и. др.]; под ред. Е.М. Душина. – 

Л

.:  Энергоатомиздат. Ленинград. отд-ние,1987 

 

20.Рубкевич  Н.А.  Достоверность  допускового 

контроля

  качества/Н.А.  Рубкевич,  В.Д.  Фрумкин.-  М.: 

Изд

-во стандартов,1990  

 

21.Рыбаков 

Н

.Н. 

Основы

 

точности

 

и

 

метрологического

 

обеспечения

 

радиоэлектронных

 

измерений

 /Н.Н.Рыбаков.- М.: Изд-во стандартов,1990 

 

22.Сергеев  А.Г.  Метрология:  учеб.  пособие  для 

вузов

 / А.Г.Сергеев, В.В. Крохин.- М.: Логос,2001 

 

23.Спектор  С.А.  Электрические  измерения 

физических

 величин. Методы измерений /С.А. Спектор. 

– Л.: Энергоатомиздат, 1987 

554 

 

 

24.Средства  измерений  параметров  магнитного 

поля

  /[Ю.В.Афанасьев,  Н.В.  Студенцов,  В.Н.  Хорев  и 

др

.]. – Л.: Энергия. Ленингр. отд-ние,1979 

 

25.Тюрин  Н.И.  Введение  в  метрологию  / 

Н

.И.Тюрин.- М.: Изд-во стандартов,1985  

 

26.Цветков 

Э

.И. 

Основы

 

математической

 

метрологии

 / Э.И. Цветков.- СПб.: Политехника,2005 

 

27.Чернявский  Е.А.  Анализ  информационно-

измерительных

 

процессов

 

измерительно

-

вычислительных

 

средств

: 

учебник

 

для

 

вузов

 

/Е.А.Чернявский. - СПб.: Энергоатомиздат, 1999 

 

28.Шишкин  И.Ф.  Теоретическая  метрология  / 

И

.Ф. Шишкин. - М.: Изд-во стандартов,1990 

 

29.Электрические 

измерения

 

/[В.Н. 

Малиновский

, 

Р

.М. 

Демидова

-Панферова, 

Ю

.Н. 

Евланов

  и  др.];  под  ред.  В.Н.  Малиновского.-  М.: 

Энергоатомиздат

, 1985 

 

30.Государственная 

система

 

обеспечения

 

единства

 измерений. Метрология. Основные термины и 

определения

. РМГ 29-99.- М.: Изд-во стандартов,2000  

       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

555 

 

 

 

 

 

 

 

Məmmədov Nəriman Rəhim oğlu 

texnika elmləri doktoru, professor 

Aslanov Zabit Yunus oğlu 

texnika elmləri namizədi, dosent 

Seydəliyev İlham Məhəmməd oğlu 

texnika elmləri namizədi, dosent 

Hacızalov Məhəmməd Nemət oğlu 

texnika elmələri namizədi, dosent 

Dadaşova Kəmalə Seyfulla qızı 

iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru 

 

 

Metrologiya, standartlaşdırma və 

sertifikatlaşdırma 

 

D ə r s  v ə s a i t i