Məmmədov N. R.,Aslanov Z. Y.,Seydəliyev İ. M.,Hacızalov M. N.,Dadaşova K. S
Yüklə 7,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SO-nun Ba ş M əclisi
- Elmi-texniki informasiya üzr ə Komit ə.
- Standart nümun əl ər üzr ə Komit ə.
- Standartla şdırmanın elmi prinsipl ərinin öyr ənilm əsi üzr ə Komit ə (STAKO)
- SO-nun texniki orqanları v ə beyn əlxalq standartların i şl ənm əsi.
|
SO-nun Şurası U yğ un lu ğ un q iy m ət lə nd ir il m əs i üz rə
K om it ə (K A S K O )
Mərkəzi katiblik İ SO-nun Baş Məclisi St an da rt la şd ır m an ın e lm i p
ri ns ip lə ri ni n öy rə ni lm əs i ü zr ə K om itə (S T A K O ) İs te hl ak çı la rı n m ar ağ la rı nı n m üd af iə si ü zr ə ko m it ə (K O P O L K O ) İş çi qrupları S ta
ar t n
üm un əl ər ü zr ə K om it ə (R E M K O ) Şə k. 13.1 Standartlaşdırma üzrə Beynəlxalq Təşkilatın (İSO) strukturu
Ş uranın digər icraedici orqanı Texniki bürodur, büro sədr və Şuranın təyin etdiyi doqquz şəxsdən ibarət olur. İSO Ş urası aşağıdakı Komitələrdən ibarətdir: 461
– plan Komitəsi (PLAKO); – uyğunluğun qiymətləndirilməsi üzrə Komitə (KASKO); – istehlakçıların marağlarının müdafiəsi üzrə Komitə (KOPOLKO); – inkişaf etməkdə olan ölkələrə yardım göstərilməsi üzrə Komitə (DEVKO); – elmi-texniki informasiya üzrə Komitə (İNFКО); – standart nümunələr üzrə Komitə (REMKO); – standartlaşdırmanın elmi prinsiplərinin öyrənilməsi üzrə Komitə (STAKO). Ş uranın Plan komitəsi İSO-nun texniki fəaliyyətinin təşkili, koordinasiyası və planlaşdırılması üzrə bütün tövsiyələri işləyib hazırlayır. Komitə texniki komitələrinin yenilərinin yaradılması və mövcudlarının buraxılmasına dair təklifləri araşdırır. Plan komitəsi texniki iş üzrə Direktivlərin dəyişdirilməsinə dair təkliflər hazırlayır, Şuranın tapşırığı ilə texniki komitələrin adlarını təsdiq edir və onların fəaliyyət sahəsini müəyyən edir. Komitə üzvlərinə müvafiq texniki komitələrin katibliklərinin aparılmasını təhkim edir. 1970-ci ildən başlayaraq İSO tövsiyələr əvəzinə beynəlxalq standartların işlənməsinə keçdi. Elə həmin il məhsulun beynəlxalq standartlara uyğunluğunun
462
sertifikatlaşdırılması üzrə Komitənin (SЕRТİКО) yaradılması haqqında qərar qəbul edildi. 1985-ci ildə bu Komitə uyğunluğun qiymətləndirilməsi üzrə Komitə adlandırıldı. Bu dövrdə milli sertifikatlaşdırma sistemləri, müstəqil sınaq laboratoriyaları (mərkəzləri) şəbəkəsi yaradılmağa başlandı. Sertifikatlaşdırma məsələlərinin həllində vahid yanaşmanın işlənib hazırlanması KASKO-ya həvalə olundu. Ş uranın bu komitəsində üzvlük İSO-nun istənilən komitə üzvü üçün açıqdır. Hazırda onun işində 28 komitə üzvü iştirak edir, 24 ölkə isə müşahidəçi qismində işləyir. KASKO aşağıdakı istiqamətlərdə iş aparır: –
məhsulun və keyfiyyətin təmini sistemlərinin standartlara və texniki
şə rtlərə
uyğunluğunun qiymətləndirilməsi üsullarının öyrənilməsi; –
sınaq laboratoriyalarının, təftiş təşkilatlarının, sertifikatlaşdırılması üzrə təşkilatların və keyfiyyətin təmini sistemlərinin sınaqları, təftişləri və sertifikatlaşdırma üzrə rəhbərliyin hazırlanması; –
milli və regional keyfiyyətin təmini sistemlərinin qarşılıqlı tanınmasına, həmçinin beynəlxalq standartların 463
sınaqlar, təftiş, sertifikatlaşdırma və keyfiyyətin təminində geniş istifadəsinə köməklik göstərilməsi. KASKO ikitərəfli və çoxtərəfli əsaslarda sınaqların nəticələrinin harmonikləşdirilməsi sahəsində İSO-nun rəhbər sənədlərinin yaradılması, milli sertifikatlaşdırılması sistemlərinin akkreditləşdirilməsi üçün metodoloji bazanın yaradılması üzrə işləri həyata keçirir. Bundan başqa, KASKO periodik olaraq bütün qüvvədə
olan milli,
regional və
beynəlxalq sertifikatlaşdırma sistemlərinin İ SO standartlarına uyğunluğuna, məhsulun sertifikatlaşdırılmasının beynəlxalq sisteminin zəruri halda təşkili üçün vaxtında ölçü götürülməsinə nəzarət edir. Son illər ərzində KASKO Beynəlxalq Elektrotexniki Komissiyası (BEK) ilə birlikdə sertifikatlaşdırmanın əsas aspektlərinə dair bir sıra rəhbər metodiki göstərişlər hazırlamışdır. Bu sənədlər İSO və BEK üzvü olan ölkələrdə geniş tətbiq olunurlar. Bir
sıra ölkələrdə bu sənədlər milli sertifikatlaşdırmanın sistemlərinin əsasını təşkil edir, regional ticarət və iqtisadi əməkdaşlıq səviyyəsində isə qarşılıqlı tədarük edilən
məhsulun uyğunluğunun 464
qiymətləndirilməsinə dair müqavilələrin işlənməsi üçün baza qismində istifadə olunur. Hazırda KASKO-nun işçi proqramına yeni tematika daxil edilmişdir. Buraya zavod nəzarəti sistemində fəaliyyətdə olan nəzarətçilərin attestasiyası və qeydiyyatına ümumi tələblərin hazırlanması, sınaq laboratoriyalarının attestasiyası üzrə ekspertlərin hazırlanması daxildir. KASKO həmçinin aşağıdakı sahələrdə ümumi tələblərin və meyarların hazırlanmasını həyata keçirir: –
–
akkreditləşdirmə orqanlarının işinin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi; –
məhsulun sınaqlarının və nəzarətinin nəticələrinin və məhsula verilmiş sertifikatların qarşılıqlı tanınması üzrə ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələrin bağlanması. İ stehlakçıların maraqlarının müdafiəsi üzrə Komitənin (КОPОLКО) vəzifələrinə aşağıdakı məsələlər daxildir: –
geniş istehlakçı kütləsi üçün maraq kəsb edən məhsulun standartlaşdırılmasından maksimal səmərə alınmasında köməkliyin yolları, həmçinin istehlakçıların milli və beynəlxalq standartlaşdırmada daha geniş iştirakı üçün lazım olan tədbirlərin görülməsi; 465
– standartlaşdırma nöqteyi-nəzərindən istehlakçıların informasiya təminatı, onların maraqlarının müdafiəsi, həmçinin standartlaşdırma məsələlərini onların öyrənilməsi proqramlarına dair tövsiyələrin işlənməsi; –
iştirakı təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi, istehlak mallarına standartların tətbiqi, istehlakçılar üçün maraq kəsb edən milli və beynəlxalq standartlaşdırmanın digər məsələləri; –
fəaliyyətləri istehlakçıların maraqlarına toxunan müxtəlif İSO orqanları ilə əlaqələrin lazımi səviyyədə saxlanılması. İ stehlak mallarının standartlaşdırılması məsələləri ilə məşğul olan müxtəlif beynəlxalq təşkilatların fəaliyyətinin koordinasiyası məqsədilə İSO-nun Şurası yanında istehlak mallarına beynəlxalq standartlar üzrə Koordinasiya Komitəsi yaradılmışdır. Onun
işində Beynəlxalq Elektrotexnika Komissiyası, keyfiyyətin təmini üzrə Beynəlxalq mərkəz və digər təşkilatlar iştirak edir. Elmi-texniki informasiya üzrə Komitə. Bu Komitə 1967-ci ilə Şuraya informasiyanın toplanması və yayılması metodları, standartlaşdırmanın təbliğat formaları, həmçinin milli standartlar fondlarının işinin təşkilinə dair tövsiyələr təqdim etmək üçün yaradılmışdır.
466
İ nformasiya üzrə İSO Şurası Komitəsinin vəzifələri aşağıdakılardır: –
SO-nun səlahiyyətlərinə daxil olan məsələlər üzrə hesablama texnikası vasitələrinin istifadəsi ilə İSO informasiya şəbəkəsinin fəaliyyətinin təmin edilməsi; –
standartlaşdırma və digər yaxın məsələlər üzrə İ SO-ya üzv olan ölkələrin informasiya mərkəzlərinin işinin koordinasiyası; –
avtomatlaşdırılmış emalı məqsədilə standartların və digər normativ-texniki sənədlərin təsnifatı və indeksasiyası üzrə tövsiyələrin işlənməsi; –
normativ-texniki sənədlər (NTS) üzrə
informasiya sistemlərində beynəlxalq standartların tətbiqinə köməklik göstərilməsi. İ SO-nun İNFKO Komitəsinin işində bütün komitə üzvləri, fəal üzvlər və ya müşahidəçilər qismində iştirak edə bilər.
İ NFKO tərəfindən normativ-texniki sənədlərin indeksləşməsinə dair vəsait, xarici sənədlərin emalı üzrə kitabxana işçiləri üçün
vəsait, informasiyanın avtomatlaşdırılmış axtarışının təşkili üçün üçdilli (ingilis, fransız və rus) lüğət işlənmişdir. 467
İ NFKO-nun rəhbərliyi altında standartlar haqqında avtomatlaşdırılmış informasiya sistemi İSO NET şəbəkəsi yaradılmışdır. İ SO NET standartlaşdırma üzrə milli informasiya mərkəzlərini əhatə edən və onlar arasında rabitə kanallarını özündə birləşdirən İSO-nun Cenevrədə yerləşən informasiya mərkəzindən ibarətdir. İ SO NET-in ali icra orqanı İSO NET-in idarəetmə Ş urasıdır. Bu Şura inzibati, prosedur və maliyyə məsələləri, həmçinin siyasət məsələləri üzrə qərarların yerinə yetirilməsinə cavabdehdir. İ
məqsədi standartlaşdırma üzrə milli orqanların fəaliyyətinin təşkili və təkmilləşdirilməsidir. DEVKO-nun əsas funksiyalarına aşağıdakılar daxildir: –
standartlaşdırma məsələləri və digər yaxın sahələr üzrə
(məsələn, keyfiyyətə nəzarət, metrologiya, sertifikatlaşdırma və b.) inkişaf etməkdə olan ölkələrin tələbatlarının aşkarlanması və onlara müvafiq köməklik göstərilməsi;
468
– standartlaşdırmanın və digər yaxın sahələrdə fəaliyyətin bütün aspektlərinin inkişaf etməkdə olan ölkələrdə geniş müzakirəsi və sənayesi inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında təcrübə mübadiləsi üçün şəraitin yaradılması. Standart nümunələr üzrə Komitə. REMKO-nun işinin nəticəsi İSO-nun texniki komitələri üçün rəhbər sənədlərin işlənməsidir. Komitələr beynəlxalq standartlarda standart nümunələrə istinad edir. Komitə standart nümunələr üzrə məlumat kitabı (sorğu kitabı) da hazırlayır və buraxır. REMKO-nun fəaliyyətində vacib yeri standart nümunələr sahəsində İSO-nun digər beynəlxalq təşkilatlarla fəaliyyətini koordinasiya məsələləri, o cümlədən Beynəlxalq qanunverici metrologiya təşkilatı (BQMT) ilə əlaqələr təşkil edir.
Standartlaşdırmanın elmi prinsiplərinin öyrənilməsi üzrə Komitə (STAKO). Bu Komitə 1952-ci ildə beynəlxalq standartlaşdırma sahəsində optimal nəticələrə nail olmaq üçün lazım olan prinsip və metodlara dair İSO Şurasına müvafiq köməklik göstərilməsi məqsədilə yaradılmışdır. STAKO-nun bütün fəaliyyəti müvafiq işçi qruplar, məsələn standartlaşdırmanın prinsipləri, onun səmərəliliyi,
469
ölkələrdə beynəlxalq standartların tətbiqi və digər qruplar çərçivəsində aparılır. STAKO-nun terminologiya üzrə işçi qrupu çərçivəsində xüsusən böyük işlər aparılır. Standartlaşdırma, sertifikatlaşdırma və sınaq
laboratoriyalarının akkreditləşdirilməsi sahəsində terminlər və onların təriflərinə dair rəhbər sənədlər hazırlanmış və dərc olunmuşdur. STAKO-nun terminologiya sahəsində Rəhbərliyi hökumətlərarası səviyyədə – BMT-nin Avropa İ qtisadi Komissiyası tərəfindən bəyənilmişdir. Hazırda STAKO başlıca olaraq beynəlxalq standartlaşdırmanın inkişaf perspektivləri, beynəlxalq standartların ölkələr arasında ticarətin inkişafı üçün tətbiqi məsələləri üzrə beynəlxalq seminarların təşkili ilə məşğul olur. İ
standartların işlənməsi. İSO-nun fəaliyyətinin əsas növü beynəlxalq standartların işlənməsidir. Təşkilatın başlıca struktur bölməsi də Texniki Komitələrdir. İ SO-nun beynəlxalq standartları məcburi deyildir, hər bir ölkə onları bütövlükdə və ya ayrıca bölmələrini tətbiq edə bilər və ya, ümumiyyətlə, tətbiq etməyə bilər. Lakin məhsul istehlakçıları, məhsulun yüksək rəqabət
470
qabiliyyətini saxlamağa çalışaraq, İSO və digər beynəlxalq təşkilatların standartlarını tətbiq etməyə məcburdurlar. Standartların işlənməsi texniki
orqanların proqramına o halda daxil edilir ki, standartlar ölkələr arasında ticarətin genişləndirilməsi üçün lazımdır, insanların təhlükəsizliyi və sağlamlığının qorunması, ətraf mühitin mühafizəsinin tələb olunan səviyyəsinin təmin edilməsinə yönəlmişdir. Beynəlxalq standartlaşdırma təcrübəsində məhsula standartın işlənməsi zamanı əsas vurğu məhsulun sınaqlarının vahid metodlarının müəyyənləşdirilməsinə yönəlir. Göstərilən tələblərdən başqa, beynəlxalq standartlarda məhsula insanların həyatı və sağlamlığı, ətraf mühitin mühafizəsi, qarşılıqlı əvəzolunma və texniki uyğunluq məsələlərinə dair xüsusi tələblər müəyyən edilir. İ SO-nun bütün fəaliyyət sahələri texniki komitələr arasında bölüşdürülmüşdür, onlar tərəfindən 7000-dən artıq beynəlxalq standartlar işlənmişdir. Bu gün təcrübi olaraq texnikanın elə bir sahəsi yoxdur ki, BEK və ya İSO standartları işlənilməmiş olsun. Qeyd edək ki, elektrotexnika, elektronika və rabitə sahələrində standartların işlənməsi ilə İSO və BEK arasında 471
qüvvədə olan müqavilə-razılaşmaya uyğun olaraq BEK məşğul olur. Hər bir texniki komitə (TK) İSO Şurası tərəfindən təsdiq olunmuş fəaliyyət sahəsinə malikdir. Texniki komitələr ümumi texniki komitələrə və texnikanın konkret sahələrində işləyən xüsusi komitələrə bölünür. Ümumi texniki komitələrin fəaliyyəti ümumi texniki və sahələrarası məsələlərin həllinə istiqamətlənir. Belə Komitələrə misal kimi TK10 “Texniki cizgilər”, TK12 “Kəmiyyətlər, vahidlər, işarələr, keçid əmsalları və cədvəlləri”, TK 37 “Terminologiya” və digərlərini göstərmək olar. İ SO-nun strukturunda elə TK var ki, onlar bütöv sahələri (aviasiya və kosmik texnika üzrə TK, kimya üzrə TK və s.) təmsil edirlər. Belə hallarda TK çərçivəsində altkomitələr yaradılır, onlar daha konkret sahələrdə iş aparırlar. İ nformasiya texnologiyalarının inkişafı İSO və BEK qarşısında “İnformasiya Texnologiyası” birgə texniki komitəsinin yaradılması məsələsini qoydu. Onun tərkibinə BEK/TK 83 “İnformasiya texnologiyası” və BEK/PK 47B “Mikroprosessorlar” yarımkomitələri daxildir. 472
Son illərdə bütün ölkələrin müəssisələrində məhsulun keyfiyyətinin təmini üzrə müasir sistemlərin yaradılmasına böyük diqqət yetirilir.Yalnız belə sistemlər istehlakçını, buraxılan məhsulun standartların tələblərinə tam uyğunluğu barədə maksimum zəmanətləndirə bilər. Bir sıra qabaqcıl dünya ölkələrinin (ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya və s.) müəssisələrində belə sistemlərin yaradılmasına dair tövsiyələrə malik milli standartlar işlənmiş və təsdiq olunmuşdur. Müəssisələrdə məhsulun keyfiyyət məsələlərinin həllində eyni cür yanaşmanın işlənməsi məqsədilə “Keyfiyyətin idarə edilməsi və keyfiyyətin təmini” TK 176- nı yaratmaq qərara alındı. Bu komitənin vəzifəsinə keyfiyyət sistemlərinin (9000 seriyalı) əsasverici prinsiplərinin standartlaşdırılması daxil edilmişdir. Beynəlxalq standartların işlənməsi qaydası, İSO orqanlarının funksiyaları, onların katibliklərinin vəzifələri BEK və İSO-nun təsdiq etdikləri Direktivlərlə müəyyən edilmişdir. Bu qayda istisnasız olaraq texniki orqanların işində iştirak edən bütün ölkələrə bu orqanların iclaslarında iştirak etmək, beynəlxalq standartların işlənməsinə dair təklifləri digər komitə üzvlərinin nəzərinə çatdırmaq, öz
473
iradlarını təqdim etmək və standartların layihələrinin qəbul edilməsində iştirak etmək imkanı verir. Beynəlxalq standartların layihələri işçi qruplar tərəfindən hazırlanır, hər bir baxılan sahədə ölkələrin aparıcı mütəxəssisləri standartların hazırlanmasında iştirak edirlər. Maraqlılıq dərəcəsindən asılı olaraq İSO-nun hər bir komitə üzvü hər bir texniki komitənin işində özünün iştirakının statusunu müəyyən edir. Bu üzvlük fəal (“R” üzvlər) və müşahidəçi qismində (“O” üzvlər) ola bilər. Fəal üzvlük
texniki komitələrin iclaslarına nümayəndə göndərmək, beynəlxalq standartların layihələrinin qəbul edilməsində və müzakirələrində iştirak etmək və baxılan sənədlərə səs vermək prosedurunda iştirak öhdəliyi qoyur. Müşahidəçi üzvlər TK-nın bütün işçi sənədlərinin bir nüsxəsini əldə etmək və iclaslarda müşahidəçilər qismində iştirak etmək hüququndan istifadə edə bilərlər. İ SO çərçivəsində beynəlxalq standartların işlənməsinin aşağıdakı mərhələləri nəzərdə tutulur, TK-nın proqramına bu və ya digər beynəlxalq standartın işlənməsinin salınması haqqında təkliflərə baxılır. Bütün təkliflər TK-nın katibliyi və ya
yarımkomitələr (YK) tərəfindən standartın işlənməsinin 474
məqsədəuyğunluğunun əsaslandırılması ilə birlikdə verilmiş komitənin (yarımkomitənin) işində fəal iştirak edən komitə üzvlərinə göndərilir. Təkliflərə dair müsbət qərar qəbul edildikdə sənədin işçi layihəsinin işlənməsinə başlanır. Ə ksər hallarda sənədlərin işçi layihələri bu məqsədlə yaradılmış işçi qruplar tərəfindən hazırlanır. Belə qruplara, bir qayda olaraq, maraqlı ölkələrin verilmiş sahədə aparıcı mütəxəssisləri cəlb edilir. İş çi layihələr TK və ya YK-yə baxılmaq üçün, həmçinin ayrıca komitə üzvləri (əksər hallarda belə layihələr ölkələrin milli standartları olur) tərəfindən təqdim edilə bilər. İşçi layihələrin təqdim olunmasının belə qaydası sənayesi inkişaf etmiş bir sıra ölkələrdə geniş istifadə edilir. Səbəb odur ki, işçi layihənin gələcəkdə beynəlxalq standart kimi qəbul edilməsi milli standarta dəyişikliklərin edilməsini və ya ona yenidən baxılmasını tələb etməyəcəkdir və deməli, istehsal sferasında əlavə xərclərlə ə laqədar olmayacaqdır. İş lənmiş işçi layihənin TK-nın və ya YК-nın iclasında, yaxud TK və YK üzvləri arasında yazışma yolu ilə bəyənildiyi halda İSO-nun Mərkəzi katibliyində beynəlxalq standartın layihə təklifi qismində qeydə alınır və ona qeydiyyat nömrəsi verilir. 475
Layihə təklifi TK və YK-nın katibliyi tərəfindən bu orqanın bütün fəal üzvlərinə baxılmaq üçün göndərilir, iradlar alındıqdan sonra beynəlxalq iclas çağırılır və orada layihənin texniki məzmunu müzakirə edilir. Bir qayda olaraq, bir iclasın gedişində ümumi qərara gəlmək mümkün olmur. Odur ki, hər bir iclasdan sonra dəqiqləşdirilmiş layihə (birinci layihə, ikinci layihə və s.) hazırlanır və növbəti iclaslarda baxılır. Lakin üç dəfədən çox layihənin işlənməsinə yol verilmir. Bundan sonra kompromis qərara gəlməyin qeyri- mümkünlüyü səbəbindən belə
standartın sonrakı
işlənməsinin məqsədə uyğunluğu məsələsi müzakirə edilir. İ clasda ümumən bəyənildiyi halda layihə Mərkəzi Katibliyə beynəlxalq standartın layihəsi kimi artıq qeydiyyat üçün və onun verilmiş TK və ya YK fəal üzvlərinə səsvermə üçün göndərilməsinə verilir. Bəyənildikdən sonra layihəni İSO-nun komitə üzvlərinə, yəni standartlaşdırma üzrə milli təşkilatlara səsverməyə göndərirlər. Belə prosedur onunla əlaqədardır ki, bir sıra hallarda işçi orqanlarda mütəxəssislərin rəyi standartlaşdırma üzrə milli təşkilatların rəyindən fərqlənə bilər. Bu halda yalnız milli təşkilat beynəlxalq standartın
476
layihəsinə münasibət bildirdikdən sonra qərar qəbul etmək hüququna malikdir. Lakin standartın müzakirəsi və bəyənilməsi prosesdurunun müddətlərini qısaltmaq üçün kombinə olunmuş səsvermə nəzərdə tutulur, bu zaman layihə TK və ya YK-nın fəal üzvlərinə və standartlaşdırma üzrə milli təşkilatlara eyni vaxtda göndərilir. Beynəlxalq standartın layihəsi verilmiş TK və YK- nın fəal üzvlərinin üçdə ikisinin lehinə səsini alarsa, layihə bəyənilmiş sayılır. Bu zaman layihənin əleyhinə səs verənlərin sayı səsvermədə iştirak edən komitə üzvlərinin ümumi sayının dörddə birindən çox olmamalıdır. İ SO-nun Mərkəzi katibliyi tərəfindən beynəlxalq standartın dərc olunması ingilis və fransız dillərində, yəni təşkilatın işçi dillərində həyata keçirilir. Lakin bir sıra nəşrlər, o cümlədən terminoloji standartlar, həm də rus dilində dərc olunur. Göründüyü kimi, İSO beynəlxalq standartlarının işlənməsi prosesi kifayət qədər uzun müddət tələb edir. Odur ki, son zamanlar İSO-da standartların işlənməsi müddətlərinin əhəmiyyətli qısaldılmasına dair təkliflərə baxılır.
477
İ SO bunun yolunu ayrıca ölkələrin mütərəqqi milli standartlarının beynəlxalq standartlar kimi qəbul edilməsi və İ SO-nun müvəqqəti standartlarının beynəlxalq standartlar kimi qəbul edilməsi və İSO-nun müvəqqəti standartlarının qüvvəyə minməsində görür. Yüklə 7,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|