Məmmədov N. R.,Aslanov Z. Y.,Seydəliyev İ. M.,Hacızalov M. N.,Dadaşova K. S

Ölçmə  vasitələri.    Qazların  tədqiqi  üçün  istehsal 

olunan  müasir  ölçmü  cihazlarının  tərkibində  maddənin 

konsentrasiyasını  elektrik  kəmiyyətinə  çevirən  çeviricilər 

quraşdırılmış  olur.  Ölçü  cihazları  çıxışda  normativlərə 

uyğun olaraq 0... 5 V diapazonunda gərginlik, 0 ...5 mA, 4 

.... 20 mA  diapazonunda cərəyan şiddəti verir və ya  ardıcıl 

RS – 232, RS – 485 kanalları vasitəsi ilə məlumatları ötürən 

sistem interfeysinə malik olur.  

Quruluş sxemi Şəkil 11.14 – də verilən qaz analizatoru 

elektrokimyəvi  analiz  metodu  ilə  işləyir.  Cihazın 

ölçülməyən  tərkib  hissələrinə  qarşı  (kükürd  dioksid, 

409 

 

hidrogen  sulfid,  azot  oksidləri,  metan)  həssaslığı  zəifdir. 

Cihaz  ilkin  (birinci)  ölçmə  çeviricisindən  (elektrokimyəvi 

analiz  hücrəsi,  EKAH),  ölçmə  qurğusundan  (ÖQ),  sərf 

sövqedicisindən,  standart  çıxış  siqnalı  formalaşdıran 

qovşaqdan,  analoq-rəqəmsal  çeviricidən  (ARÇ),  sayğacdan 

(indikator,İ)  və  cərəyan  mənbəyindən  ibarətdir.  Sərf 

sövqedicisi  tədqiq  olunan  hava  qarışığının  elektrokimyəvi 

analiz hücrəsindən keçməsini təmin edir. Bunun nəticəsində 

onun  çıxışındakı  gərginlik  tədqiq  olunan  qarışığın 

tərkibindəki  karbon-oksidin  miqdarı  ilə  düz  mütənasib 

olaraq  dəyişir.  Qeyri  –  xəttiliyi  düzəldən  və  xətanın  lazımi 

temperatur 

kompensasiyasını 

təmin 

edən 

ölçmə 

qurğusundan çıxan elektrik siqnalı, 0 ... 5mA diapazonunda 

standart çıxış siqnalı formalaşdıran qovşağın və nizamlayıcı 

(normativ  qiymətə  gətirən)  çeviricinin  girişinə  verilir.  

Standartlaşdırılmış çıxış siqnalı bu cihazdan müxtəlif ölçmə 

sistemlərində  istifadə  olunmasına  imkan  verir.  Nizamlayıcı 

çevirici  ölçülən  kəmiyyətin  qiymətinə  mütənasib  olan 

siqnalı  analoq  -  rəqəmsal  çeviricisinin  giriş  siqnalları  üçün 

nəzərdə  tutulmuş  diapazonuna  daxil  olan  siqnala  çevirir. 

Analoq  -  rəqəmsal  çeviricisi  isə  həmin  siqnalı  ölçülən 

kəmiyyətin müvafiq qiymətinə çevirərək indikatora verir.  

 

 

+15B 

-15B 

+5B 

Elektrokimyəvi 

analiz hücrəsi 

EKA 

Ölçü  

qurğusu 

ÖQ 

Nizamlayıcı 

çevirici 

ARÇ 

Sərf 

sövqedici 

Cərəyan 

 mənbəyi 

Standart çıxış 

siqnalı 

formalaşdıran 

qovşaq 

0......5 mA 

HQ 

Çıxışdakı gərginlik 

Qazın 

boşaldılması 

Qazın 

girişi 

 

Şə

k. 11.14.Elektrokimyəvi çevirmə metodu ilə işləyən qaz 

analizatorunun sxemi 

 

Şə

kil  11.15-də  iş  prinsipi  kimyəvi  lüminessensiyanın 

intensivliyinin  ölçülməsinə  əsaslanan,  ölçülən  kəmiyyətə 

410 

 

qarşı, onun qaz qarışığındakı miqdarına mütənasib qaydada 

selektiv  həssaslıq  göstərən  qaz  analizatorunun  sxemi 

verilmişdir.  

Şə

kildəki  mətnin  soldan  sağa  və  yuxarıdan  aşağıya 

olmaqla  tərcüməsi:  qazın  girişi;  elektrokimyəvi  analiz 

hücrəsi,  EKAH;  ölçmə  qurğusu  (ÖQ);  nizamlayıcı  çevirici; 

analoq – rəqəmsal çevirici (ARÇ); sərf sövqedicisi; cərəyan 

sövqedicisi;  qazın  boşaldılması;  cərəyan  mənbəyi;  standart 

çıxış siqnalı formalaşdıran qovşaq.  

 

 

Şə

k. 11.15. Kimyəvi lüminessensiya prinsipi ilə işləyən qaz 

analizatorunun sxemi: 

1, 2 – işıq tələləri; 3 – üçgedişli kran; 

 

Şə

kildəki  mətnin  soldan  sağa  və  yuxarıdan  aşağıya 

olmaqla  tərcüməsi:  fototelektron  çoxaldıcı  (FEÇ),  çevirici, 

nizamlayıcı,  analoq  –  rəqəmsal  çevirici  (ARÇ),  indikator, 

xemilüminessent  reaktor,  analoq  siqnal  çıxışı,  generator, 

filtr, nasos, qazın boşaldılması, girişə verilən tədqiq olunan 

qaz qarışığı, atmosfer 

Cihaz  kimyəvi  lüminessent  reaktordan  (içərisində 

ölçülən  tərkib  hissəsinə  qarşı  həssas  kompozisiya  olan 

kamera),  fototelektron  çoxaldıcıdan  (FEÇ),  nizamlayıcı 

(normativ  qiymətə  gətirən)  çeviricidən,  analoq  –  rəqəmsal 

çeviricidən  (ARÇ),  nizamlayıcıdan,  indikatordan,  sərf 

sövqedicisindən 

(nasosdan), 

qazın 

kalibrlənmiş 

411 

 

konsentrasiyasını  yaradan  generatordan,  filtrdən,  üçgedişli 

krandan  (3)  ibarətdir.  Üçgedişli  kran  vasitəsi  ilə  tədqiq 

edilən  qaz  qarışığı  və  çevirmənin  funksiyasının  əyilmə 

bucağına  düzəliş  vermək  üçün  kalibrləmə  generatorundan 

daxil  olan  kalibrləyici  qarışıq  növbə  ilə  cihazın  girişinə 

verilir.  

Bəzi  ölçü  cihazlarında  ölçülən  qazın  konsentrasiyası 

zaman intervalına çevrilir. Belə cihazlara qaz komparatorları 

deyilir. 

Həbşəkilli 

həssas 

elementin 

köməyi 

ilə 

fotokalorimetrik  metoddan  istifadə  olunan  bu  cihazın 

quruluş sxemi şəkil 11.16 – da verilmişdir.  

 

 

ARÇ 

NÇ 

TQ 

Lampanın 

tənzimlənməsi 

Havanın 

üfürmə  

Təmizləməyə 

nəzarət 

Havanın üfürmə  

U

L

 

HHE 

QK 

Cihazın içərinsində 

 HHE sonu 

giriş 

TQ 

SS 

Təmizləməyə  

nəzarət 

Təmizləmənin 

idarə olunması 

Cİ 

N 

İ

 

U

çıxış 

 

 

Şə

k 11.16. Qaz komparatorunun quruluş sxemi: Giriş; lampanın 

tənizmlənməsi; havanın üfürülməsi; 

təmizləməyə nəzarət; təmizləmənin idarə olunması. 

412 

 

SO

2

 olmadıqda 

SO

2

 –nin iştirakı ilə 

Stimul 

Kəsmə 

U

çıxış

 

U

l2

 

U

l1

 

 

 

Şə

k 11.17. Qaz komparatorunun işini göstərən zaman 

diaqramı 

 

  Cihaz  içərisində  həbşəkilli  həssas  element  (HHE, 

silindrik  formada  olub  səthinin  əksetmə  xarakteristikası 

ölçülən  qarışıqla  təmas  ettikdən  sonra  dəyişir)  olan  qaz 

kamerasından  (QK),  təmizləyici  qurğudan  (TQ),  sərf 

sövqedicisindən (SSE), fotocərəyan (işığın təsiri ilə yaranan  

cərəyan)  gücləndiricisindən  (CG),  nizamlayıcı  çeviricidən 

(NÇ),  analoq  –  rəqəmsal  çeviricidən  (ARÇ),  idarəetmə 

qurğusundan  (İQ),  nizamlayıcıdan  (N)  və  indikatordan    (İ) 

ibarətdir.  Cihazın  fəaliyyətinin  zaman  ərzində  necə 

gerçəkləşdiyini  göstərən  sxem  şəkil  11.7-də  verilmişdir. 

Ölçülən  komponentin  konsentrasiyasının  qiyməti  həssas 

elementin  səthinin  əksetmə  qabiliyyətinin  qiymətində 

normal  diapazondakı  dəyişikliyin  baş  verdiyi  müddətə 

uyğunlaşdırılır (çıxış siqnalına çevrilir).  

 

Çıxış 

siqnalının 

normativlərə 

uyğun 

(normal 

diapazonda)  olaraq  nisbi  dəyişməsi  işıqlandırma  lampasına 

verilən  cərəyanın  stabilləşdirici  gərginliyinin  iki  səviyyəsi  

413 

 

(U

l1

  və  U

l2

) 

ilə  təmin  edilir.  U

l1 

gərginliyi  verildikdə  çıxış 

siqnalının  U

k

  səviyyəsi  (bu  səviyyəyə  çatmaq  üçün  həssas 

element  işığın  təsirinə  məruz  qalmalıdır),  U

l2 

gərginliyini 

verdikdə isə çıxış siqnalının U

0

 

səviyyəsi müəyyənləşir.  

 

Ölçmə aşağıdakı ardıcıllıqla gerçəkləşir:  

•

 

Sərf sövqedicisi işə salınır. 

•

 

Lampaya U

l1 

gərginliyi verilir. 

•

 

Həbşəkilli  həssas  elementin  işığa  məruz  qalan  və 

fotometriya aparılan hissəsinin təzələnməsi\. 

•

 

U

k

 

siqnalının  qeydə  alınması  və  eyni  anda  həssas 

elementin  işığa  məruz  qalma  vaxtının  sayılmağa 

başlanması. 

•

 

Lampaya U

l2 

gərginliyi verilir. 

•

 

U  =  U

k

  olduqda  işığın  təsirinə  məruz  qalan  vaxtın 

sayılması  başa  çatır  və  bundan  sonra  çıxış  siqnalının 

qiyməti müşahidə edilir. 

•

 

C  konsentrasiyasının  (mq/m

3

)  aşağıdakı  bərabərlik 

ə

sasında hesablanması:  

 

C = A / T, 

burada  A-cihaza  yerləşdirilən  həssas  elementin  həssaslıq 

dərəcəsindən  asılı  olan  çevirmə  əmsalı,  T-işığın  təsirinə 

məruz qalma vaxtı göstərir.  

 

11.5. Yerdəyişmənin və mexaniki gərginliyin  ölçülməsi 

 

 

Yerdəyişməni  ölçən  ölçmə  çeviriciləri  sənayedə, 

səhiyyədə və digər texniki sahələrdə çox geniş  yayılmışdır. 

Burada  yerdəyişmə  çeviricisi  olaraq  tenzovericilərdən, 

transformator vericilərdən, pyezoelektrik vericilərdən (statik 

təsirlərin ölçülməsi) istifadə olunur.  

 

Məftilli,  sürüşkən  kontaktlı  müqavimət  potensiometri 

ə

n sadə və ən geniş yayılmış yerdəyişmə çeviricilərindəndir 

(şəkil  11.18).  Çeviricinin  mütəhərrik  hissəsi  hərəkət  edən 

414 

 

obyektlə  birləşdirilir  və  potensiometrin  qalan  hissəsi 

hərəkətsiz  saxlanılır  (bərkidilir).  Xətti  x  yerdəyişməsi  ilə 

çıxış siqnalı U

x

 

 arasında xətti asılılıq yaranır.  

 

Çeviricinin  müqavimətini  ölçmək  üçün  ona  cərəyan 

vermək  və  gərginlikdə  baş  verən  azalmanı  lazım  olduğuna 

görə  qeyri  –  xəttilik  xətası  yarana  bilər.  Bu  xəta  gərginlik 

gücləndiricisinin girişdəki müqaviməti ilə tərs mütənasibdir 

(şəkil 11.19).  

 

U

e

 

 

Şə

k 11.18. Yerdəyişmə çeviricisi:U

c

 – cərəyanın gərginliyi; 

x

max

 –      yerdəyişmənin maksimal qiyməti 

 

U

x

/U

e

 

U

e

 

U

x

 

R

g

 

EV 

R

ş

 

a 

b 

 

Şə

k 11.19. Gərginlik gücləndiricisinin girişindəki müqavimətin 

ölçmənin nəticəsinə təsiri: 

a-yerdəyişmə çeviricisinin qoşulma sxemi; b-qrafiki təsvir; EV – 

elektron voltmetr; R

y

 

–gücləndiricinin elektrik müqaviməti; R

ş

 

– 

ş

untun müqaviməti; 1 – ideal xətti asılılıq; 2– şunt qoşulmamış asılılıq;3 

– şuntqoşulduqdan sonra 

 

 

Bu  xətanı,  çeviricinin  yuxarı  qolunu,  müqaviməti 

gərginlik  gücləndiricisinin  girişdəki  müqavimətinə  bərabər 

415 

 

olan  rezistorla  şuntlayaraq  azaltmaq  olar.  Bununla  belə, 

qeyri – xəttilik nəticəsində yaranan xətanı ancaq diapazonun 

ortasında  tamamilə  aradan  qaldırmaq  mümkündür.  Deməli, 

xətanı azaltmaq üçün ən yaxşı həll variantı olaraq girişində 

müqaviməti  yüksək  olan  gücləndiricidən  istifadə  olunması, 

qeyri  –  xəttiliyin  isə  ölçü  dövrəsinə  hesablayıcı  qurğu 

qoyaraq islah olunması təklif edilə bilər.  

 

Mexaniki  gərginliyin  ölçülməsində  tenzorezistordan 

istifadə edilir.  

 

Deformasiya nəticəsində müqavimətin qiymətində baş 

verən  nisbi  dəyişmə,  bir  qayda  olaraq,  1%  -  i  keçmədiyi 

üçün  burada  daha  vacib  olan  temperaturun  təsirinin  nəzərə 

alınmasıdır.  Temperaturun  dəyişməsi  vericinin  elektrik 

müqavimətinin  dəyişməsi  ilə  nəticələnməklə  yanaşı, 

vericinin  materialı  ilə  ölçülən  obyektin  materialının 

temperaturdan  asılı  genişlənmə  əmsalı  arasındakı  fərqdən 

qaynaqlanan  deformasiyaya  da  səbəb  olur.  Temperaturun 

təsiri  ilə  yaranan  xətanın  kompensasiyası  üçün  ən  effektiv 

üsullardan  biri  dörd  aktiv  tenzovericidən  qurulmuş 

müvazinətli  körpüdən  istifadə  olunmasıdır.  Bu  sxemi 

gerçəkləşdirmək  mümkün  olmasa  bir  aktiv  tenzovericidən 

və  ölçülən  obyektə  eyni  temperatur  şəraitində,  lakin  gərgin 

olmayan  vəziyyətdə  bərkidilmiş  kompensasiya  vericisindən 

istifadə edilə bilər.  

 

Yerdəyişməni 

ölçmək 

üçün 

xətti 

diferensial 

transformatorlardan  da  istifadə  edilə  bilər  (əlahiddə 

ürəkciyin (özəyin) yerdəyişməsi ilə düz mütənasib olan çıxış 

siqnalı yaradan elektromexaniki qurğu). Bu transformatorlar 

bir ədəd birinci (ilkin) sarğıdan, silindrik gövdə üzərinə bir – 

birinə  nəzərən  simmetrik  qaydada  dolanmış  iki  ədəd  ikinci 

dərəcəli  sarğıdan  ibarətdir.  Sarğıların  içərsində  sərbəst 

hərəkət  edə  bilən  milşəkilli  maqnit  ürəkcik  bu  sarğıları 

maqnit  seli  vasitəsi  ilə  əlaqələndirir.  Şəkil  11.20  –  də  xətti 

diferensial  transformatorun  (XDT)  quruluş  sxemi,  şəkil 

11.21 – də isə onun elektrik sxemi verilmişdir.  

416 

 

 

Maqnit ekran 

İ

kinci dərəcəli sarğı 2 

İ

lkin sarğı  

Ferrit kürəkcik 

İ

lkin sarğı  

1 saylı ikinci dərəcəli sarğı 

İ

kinci dərəcəli sarğı 2 

1 saylı ikinci dərəcəli sarğı 

 

Şə

k 11.20. Xətti diferensial transformatorun (XDT) quruluş sxemi 

2 saylı ikinci dərəcəli sarğı; ilkin sarğı; 

1 saylı ikinci dərəcəli sarğı; ferrit ürəkcik. 

 

İ

lkin  sarğı  kənar  dəyişən  cərəyan  mənbəyi  tərəfindən 

həyəcanlandırıldıqdan  (aktivləşdirildikdən)  sonra  hər  iki 

ikinci  dərəcəli  sarğıda  elektrik  hərəkət  qüvvəsi  yaranır. 

İ

kinci  dərəcəli  sarğılar  qarşılıqlı  qoşulduğuna  görə  onlarda 

induksiyalanan e.h.q – lər əks qütblüdür. Ürəkcik mərkəzdə, 

yəni  “sıfır”  vəziyyətində  olduqda  çeviricinin  yekun  çıxış 

siqnalı  bu  iki  əks  qütblü  e.h.q.  –  lərin  fərqinə,  yəni  sıfıra 

bərabərdir.  Ürəkcik  sıfır  vəziyyətindən  çıxaraq  hərəkət 

etməyə  başladıqda,  ürəkciyin  irəliləmə  hərəkətinin 

trayektoriyası  üzərindəki  sarğıda  e.h.q  artmağa,  arxada 

qalan  sarğıda  isə  azalmağa  başlayır.  Nəticədə  qiyməti 

ürəkciyin fəzadakı  yerindən xətti asılı olan diferensial çıxış 

siqnalı yaranır. Mərkəzi vəziyyətə keçdikdə çıxış siqnalının 

fazası sıçrayışla (diskret olaraq) 180˚ dəyişir.  

Xətti 

diferensial 

transformatorların 

xarakterik 

cəhətlərindən  biri  də  onun  kontaktsız  ürəkciyə  malik 

elektrik transformatoru olmasıdır. Bu cəhət cihaza aşağıdakı 

üstünlükləri verir:  

•

 

Ölçmə  əsnasında  ürəkciyin  hərəkətinə  müqavimət 

göstərən  sürtünmə  qüvvəsi  yaranmır,  çünki  hərəkət 

edən  ürəkciklə  sarğı  mexaniki  cəhətdən  bir  –  biri  ilə 

təmas etmir. Yəni bu transformatorlardan sürtünmədən 

417 

 

qaynaqlanan  əlavə  yüklənməyə  yol  verilməyən 

ölçmələrdə istifadə etmək olar. 

•

 

İ

stismar müddəti sonsuzdur. Ürəkciklə sarğıların  bir – 

biri  ilə  təmas    etməməsi  mexaniki  aşınmanı  sıfıra 

endirir. 

•

 

Yüksək  həssaslıq.    Sürtünmə  olmaması  və  iş 

prinsipinin induksiya hadisəsinə əsaslanması ürəkciyin 

ə

n kiçik yerdəyişməsində belə çıxış siqnalı əldə etmək 

mümkündür 

•

 

Ürəkciyin  sıfır  vəziyyətinin  stabilliyi.  Bu  stabilliyi 

transformatorun  konstruksiyasının  simmetrikliyi  və 

deformasiyaların olmaması təmin  edir.  

•

 

Girişlə çıxışın qalvanik izolyasiyası.  

•

 

Ölçmələrdə  kifayət  səviyyədə  xəttiliyi  təmin  edir 

(qeyri – xəttilik diapazonun 0.25 % - ini keçmir.  

U

e∼ 

 

Şə

k 11.21 Xətti diferensial transformatorun elektrik sxemi. 

 

 

 

 

 

 

418 

 

BÖLMƏ IV 

  STANDARTLAŞDIRMA VƏ 

SERTİFİKATLAŞDIRMANIN ƏSASLARI 

Fəsil12 

 STANDARTLAŞDIRMA VƏ 

SERTİFİKATLAŞDIRMANIN MƏQSƏDLƏRİ 

 

Hazırda  istənilən  təşkilatın  rəqabət  qabiliyyəti  ilk 

növbədə  onun  buraxdığı  məhsulun  keyfiyyəti  və 

istehlakçının  ödədiyi  qiymətdən  asılıdır.  Menecmentin 

beynəlxalq terminologiyasında xidmətin keyfiyyətinə də elə 

buna uyğun olaraq tərif verilir.  

Qeyd edək ki, hələ XX əsrin 60-cı illərinədək biznesin 

ə

sasını bu bərabərlik təşkil edirdi:  

İ

stehsal xərcləri + Arzu olunan gəlir (mənfəət) = 

Məhsulun qiyməti 

Bir  sıra  səbəblərdən,  o  vaxtlar  istehsalçılar  məhsula 

qoyduğu  qiymətləri  alıcılara  diqtə  edə  bilirdilər.  Bazar 

mexanizmi  istehlakçıların  tələblərini  ödəyən  yüksək 

keyfiyyətli  məhsulun  satışından  arzu  olunan  mənfəəti  əldə 

etməyə  hələ  imkan  yaradırdı.  Layihələndirmə  və  istehsalın 

ə

lavə  xərcləri  istehsalçının  başlıca  qayğısı  deyildi,  mövcud 

419 

 

bazar  isə  istehsalçı  bazarı  olaraq  qiyməti  istehsalçının 

istədiyi səviyyədə saxlamağa imkan verirdi.  

XX əsrin 70-ci illərindən vəziyyət dəyişməyə başladı 

və artıq 90-cı illərdə biznesin uğurlu ifadəsi transformasiya 

edərək belə şəkil aldı: 

Məhsulun qiyməti – İstehsal xərcləri = Mənfəət 

Bu  gün  bazar  səmtini  dəyişmiş  və  başlıca  olaraq 

istehlakçıların  ehtiyac  və  arzularının  ödənilməsinə 

yönəlmişdir.  Hətta,  qeyd  etmək  olar  ki,  istehsalçı  bazarı 

istehlakçı bazarına çevrilmişdir.  

Bu  şəraitdə  istehsalçının  uğuru  istehlakçının 

ehtiyaclarına adekvat reaksiyasının sürətindən asılıdır. Məhz 

bu sürət təyin edir ki, bazarda kim liderdir, kim isə daha az 

uğurludur...  

Sürət  isə  yüksək  keyfiyyətli  məhsul  istehsalının 

minimal  xərclərini  və  deməli,  istehlakçı  üçün  minimal 

qiymətləri  təmin  edən,  istehsalçının  yaxşıca  planlaşdırdığı 

məqsədlərin praktiki reallaşdırılması müddətindən asılıdır.  

Hazırda (və yəqin ki, uzaq gələcəkdə də) keyfiyyətin 

ə

n 

səmərəli 

işçi 

modeli 

Keyfiyyətin 

Ümumi 

İ

darəedilməsidir (Total Quality Management). Əgər təşkilat 

keyfiyyətin  müasir  işçi  modelini  rəqibdən  daha  tez  tətbiq 

etməyə qadirdirsə, onun rəqabət sürəti yaranır və deməli, bu 

420 

 

təşkilatla  onun  rəqibi  arasında  məsafə  artır.  Beləliklə, 

təşkilatın rəqabət qabiliyyətinin əsasını keyfiyyət təşkil edir, 

özü  də,  biz  sonralar  görəcəyik  ki,  bu,  təkcə  buraxılan 

məhsulun keyfiyyəti deyil.  

“Keyfiyyət”  termininin  induktiv  anlamı  aldadıcıdır 

və gələcəkdə səhvlərdən qaçmaq üçün bu sahədə beynəlxalq 

terminologiya  ilə  tanış  olmağa  dəyər.  Keyfiyyət  sahəsində 

terminlərin  beynəlxalq  standartına  (İSO  9000:2000)  uyğun 

olaraq  keyfiyyət  məhsula  məxsus  xarakteristikaların 

tələblərə uyğunluq dərəcəsi kimi müəyyən edilmişdir.  

Bu  tərifdə  “keyfiyyət”  terminində  üç  əsas 

komponent  vardır:  xarakteristikalar,  tələblər  və  uyğunluq 

dərəcəsi.  Bunlar  Rusiya  iqtisadiyyatında  metrologiya, 

standartlaşdırma  və  sertifikatlaşdırma  kimi  fundamental 

aspektləri bir vəhdətdə birləşdirmək məqsədi daşıyır.  

Bu  əsas  anlayışlar  arasında  qarşılıqlı  əlaqələr  daha 

təfərrüatı ilə aşağıdakı tərzdə ifadə olunur:  

•

 

Tələblər.  Bunlar  standartlaşdırma  ilə  əlaqədardır  və 

məcburi qayda, norma və tələblərin müəyyən edilməsi üzrə 

planlı  fəaliyyət  kimi  təyin  olunur  və  aşağıdakıların  təmin 

edilməsini nəzərdə tutur: 

-ətraf  mühit,  insanın  həyatı,  sağlamlığı  və  əmlakı 

üçün məhsul, iş və xidmətlərin təhlükəsizliyi; 

421 

 

-məhsulun  texniki  informasiya  uyğunluğu  və 

qarşılıqlı əvəzolunması; 

-elm, texnika və texnologiyaların inkişaf səviyyəsinə 

uyğun olaraq məhsul, iş və xidmətlərin keyfiyyəti; 

-“Ölçmələrin  vəhdəti  haqqında”  qanunla  hüquqi  və 

digər əsasları tənzimlənən ölçmələrin vəhdəti; 

-təbii,  texnogen  qəzalar  və  digər  fövqəladə  halların 

yaranması  risqini  nəzərə  almaqla  təsərrüfat  obyektlərinin 

təhlükəsizliyi; 

-ölkənin  müdafiə  qabiliyyəti  və  səfərbərliyə  

hazırlığı. 

Standartlaşdırma üzrə işlərin nəticəsi olaraq müvafiq 

standart qəbul edilir.  

Bu kitabın 13-cü fəslində standartlaşdırmanın dövlət 

sistemi, 

standartlaşdırmanın 

ə

sas 

prinsipləri, 

standartlaşdırma  üzrə  normativ  sənədlər  və  onların  tətbiqi, 

standartlaşdırma 

sahəsində 

beynəlxalq 

ə

məkdaşlıq, 

standartlaşdırma  üzrə  beynəlxalq  təşkilatlar  və  məhsulun 

keyfiyyətinə dair müfəssəl məlumatlar verilmişdir; 

•