“Menejment” kafedrasi

I BOB. MENEJMENTNING NAZARIY ASOSLARI
I.1-mavzu: Menejment fanining asosiy tushunchalari
1.1.1. Menejment fanining tushunchalari, predmeti, ob’ekti va metodlari
Menejment kursi bozor munosabatlarining qonunlarini o’rganuvchi muhim fanlardan biri hisoblanadi. “Menejment” va “Menejer” so’zlari hozirgi davrda bizning ishbilarmonlik va kundalik hayotimizda davlatni bozorga o’tishdagi iqtisodiy taraqqiyoti g’oyalarini aks ettirib keng ishlatiladi. “Management“ inglizcha so’z bo’lib, o’zbek tilida boshqaruvni tashkil qilish, rahbarlik qilish ma’nosida tarjima qilinadi. Shunday qilib, umumiy rejada menejment boshqaruvni bildiradi, ya’ni u yoki bu faoliyat turini (tashkil etishni va rahbarlik qilishni) iqtisodiy, moliyani va boshqa inson hayotidagi ishbilarmonlik sohasini tashkil qilish va boshqarishni bildiradi.
G’arb adabiyotidan menejmentning juda ko’p tushunchalari o’rin olgan. Ulardan uchtasini keltiramiz:

1. tashkilotni maqsad-niyatlariga, unda ishlovchi odamlar harakatini aniq yo’nalishga solish hisobiga erishish;

   
   

2. tashkil etilmagan bir necha odamlarni samarali, maqsad sari yo’naltirilgan va unumli mehnat guruhiga (tashkilotga) aylantiradigan maxsus faoliyat turidir;

   
   

3. tashkilotni orzu-niyatlariga erishishdagi mehnat va moddiy resurslarni aniq yo’nalishda ishlatilishi evaziga erishiladigan rejalashtirish, tashkil qilish, boshqarish va nazorat qilish jarayonidir.

   
   

Bu tushunchalar turlicha bo’lishiga qaramay, uchta bir xil belgiga ega:

1. Boshqaruvda aniq maqsad borligini ko’rsatadi.

   
   

2. Bu turdagi faoliyatning alohida aqliy tavsifi borligi ajratib ko’rsatiladi.

   
   

3. Har bir tashkilotda boshqaruvning o’rni borligidan axborot beriladi.

   
   

Uchinchi aniqlashuvda menejment ma’nosining belgilariga qo’shimcha qilib beshta vazifani birlashgani, ya’ni rejalashtirish, tashkil qilish, rahbarlik qilish, motivlashtirish yoki qiziqtirish to’g’ri yo’lga solish va nazorat qilish aniqlashtiriladi. 1-jadvalda menejmenti taraqqiy topgan davlatlarda boshqaruvning nazariyasi va amaliyotini tahlil qilish asosida ajratib ko’rsatilgan 7 ta tavsifi keltirilgan.

1.1-jadval

Menejment tavsiflari

1. Menejment - iqtisodga taalluqli, bozor munosabatlariga asoslangan alohida boshqaruv turidir.

   
   

2. Menejment - iqtisodiy boshqaruv usullariga asoslanib daromad va foyda olishni ko’zda tutadi.

   
   

3. Menejment - maqsadga muvofiq boshqaruv usuli yoki mehnatni samarali tashkil qilishga yo’naltirilgan boshqaruvdir.

   
   

4. Menejment - mahsulot sifatini va mehnat unumdorligini oshirishni o’z vazifasi deb biluvchi boshqaruvdir.

   
   

5. Menejment - yuqori malakali boshqaruvdir. Bu tashkiliy faoliyat turi bo’lib, uning muhim bo’g’ini, aniq boshqaruv sharoitlari, yangiliklar loyihasini ishlanishi, tashkilot taraqqiyotining taktikasi va strategiyasi, shuningdek, boshqalarni har tomonlama va aniq tahlil qilishdir.

   
   

6. Menejment – o’zini egiluvchan va uddaburon boshqaruv

   
   tizimi deb hisoblanadi, o’z vaqtida qayta tuzilish, bozor
   kon’yukturasi, hamda raqobat kurashini, ijtimoiy taraqqiyot omilini ziyraklik bilan seza olish qobiliyatiga ega.
   

7. Menejment - bu shunday faoliyatki, unda inson harakatlarini tayyorlash, tashkil qilish va to’g’ri yo’lga solish haqidagi san’at mujassamdir.

   
   

Menejmentda eng asosiy vazifa - bu odamlar bilan ishlashdir. Menejment haqidagi keltirilgan tavsiflar shundan dalolat beradiki, u boshqaruv ma’nosini bildira turib, ma’muriy buyruqbozlik iqtisodi boshqaruvdan tubdan farq qiladi. Bu farqlar quyidagicha: