MergedFile

4.5. Mətnin ümumiləşdirilməsi 
Mətnin  səciyyəvi  göstəricisi  ondan  ibarətdir  ki,  ümumi  iş  əsas 
informasiyaların cəmlənməsinə gətirilir.  Mətnin ümumiləşdirilmiş şəkildə, 
yığcam  yazılması  oxunulan  mətnin  aktiv  mənimsənmə  metodu  olması  ilə 
bərabər,  onun  üzərində  çox  intensiv  işləməni  tələb  edir.  Bundan  əlabə  o 
yığcam elmi bilik yaddaşı rolunu oynayır. 
Ümumiləşdirmənin üç əsas metodu yararlılığına görə belə sıralanır: 1 – 
mətnin dənlənməsi, 2 – kənar qeydlərin formulə edilməsi, 3 – vurğulamaq. 
Metodların seçilməsi zamanı nəyə nəzər salmaq lazımdır?  
Verilmiş  mətndə  vacib  olanı  olmayandan  fərqlənirmək  üsulu  əsas  olan 
hissənin  müəllifin  yaddaşında  vurğulanmasıdır.  Buna  çox  az  vaxt  sərf 
olunur  və  onu  oxuma  zamanı  rəngli  qələmlə  ayırd  etmək  olur.  Burada  da 
müəyyən  təcrübə  tələb  olunur.  Profesionallar  oxuduqca  mətndəki    vacib 
hissələri kateqoriyalara bölərək müxtəlif rənglərdən (qırmızı – vacib, mavi 
–  terminlər,  yaşıl  –  misallar  və  s.)  istifadə  etdikləri  halda,  yenicə  təhsilə 
başlayanalar rəngli nişanlamadan həddən ziyadə istifadə edirlər və nəticədə 
yalnız nişanlanmamış mətn gözə çarpır. 
Elmi  ədəbiyyatın  oxunmasında  sonrakı  mərhələ  kənar  qeydlərin  
formulə  edilməsidir.  Burada  da  sistematik  yanaşma  məsləhət  görülür. 

---

Oxuma texnikası 
 
 
  89 
Kənar qeydlərlə işləyəndə mətni məzmununa və ya məntiqinə görə bölmək 
mümkündür. Birinci halda abzasların kənarında onun mətninə uyğun gələn 
termin  (və  ya  terminlər)  qeyd  edilir.  İkinci  halda  isə  kənar  qeydlər 
abzasdakı mətnin məntiqi strukturunu ifadə edir.  
Tələbə və ya tədqiqatçı mənin dənlənməsində əldə olunan biliyin ümu-
miləşdirilməsi  zamanı  seçilmiş  məzmunu  olduğu  kimi,  sözbəsöz  yazmaq-
dan yan keçməli, seçdiklərini öz sözlərilə qeyd etməlidir. Burada anlayış və 
xüsusi fikirlər olduğu kimi götürülüb sitat şəklində verilir.