MəruzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu MÖvzu giRİŞ. Qİda kimyasi fəNNİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ

Nukleozitlər-
purin və ya pirimidin əsası ilə pentozaların birləşmələridir. 
Adeninin riboza ilə birləşməsindən – adenozin, quaninlə birləşməsindən isə timidin 
tərkibli nukleozidlər əmələ gəlir. 
Əgər nukleozidin tərkibində ribozanın əvəzinə dezoksiriboza birləşərsə 
“dezoksi” şəkilçisi əlavə edilir. Belə olan halda dezoksiadenozin, dezoksistidin və 
s. tərkibli nukleozidlər alınır.
Nukleotidlər-
nukleozidlərin fosfat turşusu ilə əmələ gətir-diyi efirlərdir. 
Fosfat turşusu riboza (və ya dezoksiriboza) molekuluna 3
1
-cü və ya 5
1
karbon 
atomunda olan hidroksil qrupuna birləşir. Nəticədə adenozinmonofosfat (AMF) 
nukleotidi alınır.
Əgər adenozin nukleotidinə iki molekula fosfat turşusu birləşərsə adenozin-
difosfat (ADF) üç molekula fosfat turşusu birləşərsə müvafiq olaraq adenozin-
trifosfat (ATF) nukleotidi alınar. 
NH
2
N
1
6
5
2 
3
4
O N
4 1 
3
2
Dezoksisitidin 
(3-β-D-dezoksiribofuranozil- 
sitozin) 
H
HOCH
2 
O
H
OH
H
H
H
5 
NH
2
N
1
6
5 7
N
2 
3
4
9
8
N N
4 1 
3
2
Adenozin 
(9-β-D-dezoksiribofuranoziladenin) 
H
HOCH
2 
O
OH
OH
H
H
H
5 
NH
2
N
N
N N
1 
Adenozin-5-monofosfat (5-AMF) 
H
H
O 
HO
── ─
P O CH
2
│
OH 
O
OH
H
OH
H
NH
2
N
1
6
5 7
N
2 
3
4
9
8
N N
HO
HO
O
Dezoksiadenozin-3-mono- 
fosfat (d-3-AMF) 
P
─
O 
HOCH
2 
H
H
O
H
H
H
5 

---

53 
N
adenozin nukleozid 
ATF 
ADF 
AMF 
O O O 
HO
─
─
─
─
P~O P~O P~O CH
2
│
│
│
OH OH OH 
OH 
OH 
H 
H 
O 
N
N
N
NH
2
H 
H 
Həmçinin bu qayda ilə QMF, QDF, QTF, SMF, SDF, STF, UMF, UDF və 
UTF sintez oluna bilər.
Fosfat turşusu molekulları arasında makroergik efir rabitələri çox zəifdir və 
asan qırılır.
RNT-nin hidroliz zamanı ribonukleotidlər, DNT-in hidrolizi zamanı 
dezoksiribonukleotidlər alınır. Toxumalarda sərbəst şəkildə ADF və ATF tapılmış-
dır. Onlar orqanizmdə gedən oksidləşmə reduksiya proseslərinin fəal iştirakçıla-
rıdır. Həmçinin digər nukleotidlər də vacib fizioloji əhəmiyyətə malikdirlər. 
Nukleotidlər demək olar ki, oranizmdə gedən bütün biokimyəvi proselərdə mühüm 
rol oynayırlar. Bir çox mononukleotidlər amin, karbohidrat və s. qalıqlarının bir 
birləşmədən digərinə ötrülməsində, enerji mübadiləsində koferment kimi iştirak 
edirlər.