MəruzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu MÖvzu giRİŞ. Qİda kimyasi fəNNİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ
Monosaxaridlər, quruluşu və bioloji rolu
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Monosaxaridlər, quruluşu və bioloji rolu:
Monosaxaridlər və ya bəsit şəkərlərə, monozalar, tərkibində ikidən yeddiyə qədər karbon atomu saxlayan karbohidratlar: bioza, trioza, tetroza, pentoza, heksoza və heptozalar aiddir. Monosaxaridlər tərkibindəki funksional qruplara görə iki yerə: aldozalara və ketozalara ayrılır. Aldozlar tərkibində aldehid qrupu saxlayan ketoza- lar isə keton qrupu saxlayan monosaxaridlərdir. Bunların fosfat turşusu, pirofosfat turşusu, amin turşuları, sirkə turşusu və bir sıra qeyri turşularla əmələ gətirdikləri mürəkkəb efirləri bioloji cəhətdən çox əhəmiyyətlidir. Triozalar. Triozalar (C 3 H 6 O 3 ) tərkibində üç karbon atomu saxlamaqla aldehid və keton formalarında olur. Aldotriozalara misal qliserin aldehidi və ketotriozalara-dioksiaseton göstərilə bilər. Tetrozalar. Tetrozalar 4 8 4 O H C tərkibində dörd karbon atomu saxlayan monosaxaridlərdir. Onların nümayəndələrindən eritroza və treozanı göstərmək olar. Eritroza aldotetrozalardandır. Buna insan, heyvan və bitkilərdə fosfat turşusunun efiri (eritroza 4-fosfat) şəklində fotosintez prosesinin və karbohidrat- ların mübadiləsinin aralıq məhsulu kimi təsadüf edilir. O (− C ) H 7 H OH H OH H HOCH 2 O H α-d-dezoksiriboza H H OH OH OH H HOCH 2 O H α-d-riboza H Pentozalar. Pentozalar 5 10 5 O H C tərkibində beş karbon atomu saxlayan monosaxaridlərdir. Bunlar da aldopentozalara və ketopentozalara bölünür. Sonun- culara pentulozalar da deyilir. Bu da keton qrupu saxlayan monosaxaridlərdə “ oza ” şəkilçisinin “ uloza ” ilə əvəz edilməsindən yaranır. Aldopentozaların nümayəndələrindən arabinozanı, ribozanı, dezoksiribozanı, ksilozanı və s.-ni göstərmək olar. Molekul formullarına görə d -riboza, d -ksiloza və l- arabinoza bir-birindən fərqlənir. Dezoksiribozaya ikinci karbon atomuna birləşən hidroksil qrupu hidro- gen atomu ilə əvəz edilmiş riboza kimi baxmaq olar. Pentozaların keto-formalarına ribuloza, ksiluloza və başqaları aiddir. Aldo-və ketopentozalarda heksozalarda olduğu kimi asiklik və tsiklik formalarda müvafiq proyeksiya və konformasiyalarda təsadüf edilir. Pentozalar sərbəst və birləşmiş formalarda ən çox bitkilərdə və nisbətən az insanda, heyvanlarda (riboza, dezoksiriboza) olur. Arabinoza polisaxaridlərdən olan arabanların, ksiloza ksilanların tərkibini təşkil edir. Monosaxaridlərin bioloji cəhətdən çox əhəmiyyətlisi heksozalar və pentozalardır. O C │ H H ── C OH │ HO ── C H │ HO ── C H │ CH 2 OH L-Arabinoza O C │ H H ── C OH │ H ── C OH │ H ── C OH │ CH 2 OH D-Riboza CH 2 OH │ C O ═ │ H ── C OH │ H ── C OH │ CH 2 OH D-Ribuloza CH 2 OH │ C O ═ │ H ── C OH │ HO ── C H │ CH 2 OH L-Ksiluloza |