MəruzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu MÖvzu giRİŞ. Qİda kimyasi fəNNİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ

karboksilsizləşmə 
reaksiyasıdır. Ümumi şəkildə bu 
reaksiya aşağıdakı kimi ifadə olunur.
(CH
2
)
2
―COOH R R (CH
2
)
2
―COOH 
+
+
O C―COOH H
2
N―CH―COOH O C―COOH H
2
N―CH―COOH
α-Ketoqlutar Qlutamin
turşusu turşusu 
L-aminturşusu:
2-oksoqlutarat- 
aminotransferaza

---

128 
Çox zaman aminturşuların dekarboksizləşməsindən aminlər alınır. Alınan 
aminlər orqanizmdə yüksək bioloji aktivliyə malik olurlar. Onları biogen aminlər 
adlandırırlar. Histamin daxili sekresiya vəzlərinin fəaliyyətini gücləndirir, qan 
təzyiqini aşağı salır.
Bəzi hallarda dekarboksizləşmə prosesində başqa maddə alınır. Məsələn, 
qlutamin turşusunun dekarboksizləşmə məhsulu olan γ-aminyağ turşusu əmələ 
gəlir. Bu maddə sinir hüceyrələrinin təbii ləngidici amili hesab olunur.
Anoloji olaraq bu ardıcıllıqla asparagin turşusunda β-alanin alınır. Həmçinin 
sistindən-sistaamin, histidindən-histamin, lizindən-kadaverin, ornitindən-putressin, 
serindən-etanolamin və s. alınır.
Biogen aminlərin yüksək dozaları orqanizm üçün ciddi təhlükə törədir. Buna 
görə də normal şəraitdə toxumalarda biogen aminlər aminoksidazaların təsiri ilə 
oksidləşərək müvafiq aldehidlərə və nəhayət üzvi turşulara qədər oksidləşərək 
orqanizmdən sidiklə xaric edilir.
Qaraciyər, bağırsaqlarda və böyrəklərdə aminoksidazaların miqdarı daha 
çoxdur. Onlar da təsir etdiyi aminin mənşəyinə görə-mono və diaminoksidazalara 
bölünürlər. 
Aminturşuların karboksil qrupunun digər vacib reaksiyasından biridə onların 
aminoasiladenilata çevrilməsidir. Bu barədə zülalların biosintezində ətraflı məlu-
mat veriləcəkdir. 
Aminturşularının çevrilmələrindən biri də radikal yerdəyişməsidir. Bu 
zaman üzvi radikal görünüşünü dəyişir bir aminturşudan digərinə keçir, nəticədə 
Qlutamat- 
HOOC−CH
2
−(CH
2
)
2
−COOH
dekarboksilaza
H
2
N−CH
2
−(CH
2
)
2
−COOH + CO
2 
│
Qlutamin turşusu γ-Aminyağ turşusu 
NH
2
CH
2
−CH
2
−NH
2
+ CO
2 
N 
N 
H 
COOH 
│
CH
2
−CH 
│
NH
2
N 
N 
H 
Histidin: 
CO
2
-liaza 
Histamin 
Histidin 
R−CH
2
−CH−COOH
Karboksilaza
R−CH
2
−CH
2
−NH
2
+ CO
2
│
NH
2

Aminturşusu

Amin
 
O 
R
─
CH
2
─
NH
2
+ O
2






oksidaza
a
min
R
─
CH=NH + H
2
O 
─
→ R C + 
2
1
O
2
─
→ R COOH 
H 
─
H
2
O
2 

---

129 
yeni aminturşusu sintez olunur. Məsələn fenilalanın oksidləşməsindən tirozin 
alınır. 
 
Arginin hidrolizindən ornitin və karbamid (zülal mübadiləsinin son 
məhsulu) alınır. Bu reaksiya arginaza fermentinin iştirakı ilə baş verir. Su 
molekulasındakı oksigen atomu karbamidin sintezinə sərf olunur. 
Yenidən zülalların sintezində və digər maddələrin (hormonların, vitamin-
lərin, fermentlərin) əmələ gəlməsinə sərf olunmayan aminturşular son məhsullara: 
ammonyaka, karbamidə, karbon qazına və suya parçalanır. Su orqanizmdə 
müxtəlif mübadilə proseslərinə qoşulur və artıq hissəsi orqanizmdən xaric edilir. 
Karbon qazın da həmçinin orqanizimdən xaric edilir. İnsan və heyvanların mərkəzi 
sinir sistemi ammonyaka qarşı həssasdır. Orqanizimdə ammonyakın artıq toplan-
ması (qidanın tərkibində zülal çox olduqda) sinir oyanıqlığı və qıcolma ilə nəticə- 
lənir.
Canlı orqanizmlərin əksəriyyəti biosintez prosesində ammonyakdan istifadə 
edə bilir. Ammonyak qlütamatdehidrogenaza fermentinin katalizatorluğu şəraitində 
α-kefoqlütar turşusu ilə birləşir:
Lakin orqanizmdə əmələ gələn ammonyakın bir hissəsi istifadə edilmir və 
orqanizimdən ya sidik cövhəri ya da sidik turşusu şəklində xaric edilir. Quruda 
α-ketoqlütar + NH
3
+ NAD ∙ H
2







