MƏŞrutə İNQİlabi iLLƏRİNDƏ demokratiK ƏNƏNƏLƏRİn formalaşmasi 1905-1911
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Həşəratül -ərz
- «Naleyi-millət»
- «İstiqlal» qəzeti
- Başqa dillərdə
- Dövrü mdtbuat
|
«SURİ İSRAFİL» qəzeti
Məşrutə fərmanı verildikdən 9 ay sonra Tehranda «Sure-İsrafil» (İsrafilin neyi) adlı qəzet nəşr olunmağa başladı. Qəzetin imtiyaz sahibi və naşiri Mirzə Qasım xan Təbrizi, redaktorları Cahangir xan Şirazi və Ələkbər xan Dehxuda idi. Mirzə Cahangirxanın məqalələri əsasən hökumət başçılarının əcnəbi dövlətlərə satılıb ölkəyə xəyanətinin kəskin tənqidinə həsr edilmişdi. Buna görə də yuxarı dövlət məmurlarından tutmuş şahın özü də daxil olmaqla ona kin bəsləyir və məhvinə çalışırdılar. Məhz buna görə də Məclis topa tutulduqdan sonra tutulub Bağşahda həbs olunan Mirzə Cahangirxanı Məmmədəli şah bir gün keçdikdən sonra edam etdi. Ə.Dehxuda gənclik illərində Avropa ölkələrində səfir işləyən qohumu M.Qəffari ilə xaricə gedir, orada Avropa dillərini öyrənir, elmlə məşğul olur. İrana qayıtdıqdan sonra inqilabi hərəkatda yaxından iştirak edir. «Sure-İsrafil» qəzeti ilə əməkdaşlıq edib siyasi məsələlərə dair xəbərlər hazırlayırdı. Dehxudanın mükəmməl təhsili, Avropa ölkələrində bir neçə il qalması, Azərbaycan dili vasitəsilə Qafqaz mətbuatı, xüsusilə «Molla Nəsrəddin»lə yaxından tanışlığı onun satirasında demokratik məzmunun daha da güclənməsinə, ölkənin və xalqın dərdlərini və ehtiyacını düzgün başa düşüb göstərməsinə, bir sözlə, satira atəşinin sərrastlığına kömək etmişdir. Bu satiranın gücü bir də onun, nikbin ruhda olması idi. Dehxuda ölkəsinin və xalqının işıqlı gələcəyinə, səadətinə böyük ümid bəsləyir və bu ümidi öz oxucusuna aşılamağı bacarırdı. Ələkbərxan Dehxuda «Sure-İsrafil»də «Çərənd pərənd» (Ordan-burdan) başlığı ilə müxtəlif imzalarla, əsasən «Dəxo» imzası ilə felyetonlar yazır və bununla da yeni sadə fars nəsrinin ən gözəl nümunələrini yaradırdı. O, ictimai-siyasi aləmdə baş verən ifşa edə bilirdi. Hadisələri öz parodiyalarda satirik bir dillə qələmə alırdı. Dehxudanın xalq həyatını tərənnüm edən şeirləri və felyetonları da var idi. Onun ən çox müraciət etdiyi mövzu 1906-1911-cı illərdə baş verən inqilab hadisələri idi. Dehxudanın satirasında Cəlil Məmmədquluzadənin müsbət təsiri açıq-aşkar hiss olunur. Gündəlik ictimai-siyasi mövzuları satiraya gətirmək, xalqın dilində yazmaq şərəfi Dehxudaya nəsib olmuşdur. O, «Molla Nəsrəddin»ə bağlılığını iftixar hissi ilə qeyd edirdi. Dehxuda Mirzə Cəlilin «İranda hürriyyət», «Dəmdəməkiyə cavab» və s. təsiri altında pamfleti də qələmə almışdır. Onun «Molla Nəsrəddin»ə xitabən azərbaycanca bir şeiri də vardır. Əhməd Kəsrəvi «Tarixi məşruteyi İran» əsərində yazırdı: «Dehxudanın «Çərənd pərənd» başlığı ilə yazdığı felyetonlar öz ideyası və üslub xüsusiyyətləri ilə «Sure-İsrafil»i Qafqaz «Molla Nəsrəddin»inə və Tərbiz «Azərbaycan»ına oxşadır. Oxucular qəzetin bu hissəsinə can atır, onun rəvac tapmasının əsas səbəbi də həmin yazılar idi» [62, 35]. «Sure-İsrafil»də Dehxudanın iştirakı onun ideya istiqamətini demokratik yöndə daha da möhkəmləndirməklə bərabər ədəbi dəyərini də yüksəltmişdir. Tanınmış şərqşünas Bertels Dehxuda haqda yazırdı ki: onun satirası hədəfə sərrast atəş açması və kəskinliyi ilə fərqlənirdi. [Skriv text] www.achiq.info
18 Dehxudanın satirası mütləqiyyətin, riyakar ruhanilərin əleyhinə yönəlmişdi. Həqiqi bir maarifçi kimi, Dehxuda bütün bunlarla birlikdə İranda qadınların hüquqsuzluğu əleyhinə ardıcıl mübarizə aparırdı. Mürtəce ruhanilər Dehxudanın öz felyetonlarında dinə sataşdığını bəhanə edərək onu gözdən salmağa çalışırdılar. Dehxuda «Sure-İsrafil»in səhifələrində dinə və şəriətə əsaslanaraq onlara layiqincə cavab verir, islamiyyətdə müsəlmanlıqla şahlığın bir yerə sığa bilməməsini göstərirdi. Xalqa xəyanət edənlərin səyi nəticəsində məclis bağlandıqdan sonra Dehxuda Məmmədəli şahın cəlladlarının əlindən qurtulub İngiltərə səfirliyinə sığındı və səfirin vasitəçiliyi ilə ölkəni tərk etdi. Dehxuda əvvəlcə İsveçrəyə yollandı, orada İverdon şəhərində «Sure-İsrafil»in nəşrini bərpa etdi. Cəmin 4 sayını çıxara bildi. Bu saylarda da «Sure-İsrafil» öz prinsipial mövqeyində dayanır, İrandakı üsul-idarəni damğalayırdı Dehxuda dostu və məsləkdaşı Cahangirxan Şirazinin ölümünə həsr etdiyi şeirini qəzetin 3-cü sayında çap etmişdir. Bu şeir öz ictimai məzmununa görə dövrün şairləri tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdır. 1909-cu illərdə isə Türkiyədə yaşayıb orada «Suruş» adlı bir qəzet çıxarmağa nail oldu. E.Braun həmin qəzetin İstanbulda iranlıların «Səadət» cəmiyyəti tərəfindən çıxarıldığını, redaktorlarının Seyid Məhəmməd Tofiqlə bərabər Əli Əkbər Dehxuda olduğunu qeyd edir. Çox maraqlıdır ki, tədqiqatçı qəzetin əməkdaşları arasında Əhməd bəy Ağayevin də adını çəkir [60, 83]. Dehxuda Məhəmmədəli şah devriləndən sonra İrana qayıtmış, xalq tərəfindən məclisə nümayəndə seçilmişdir. Onun bir sıra əsərləri, o cümlədən 50 cildlik «Lüğətnameyi-Ələkbər Dehxuda» kitabı dəyərli mənbələrdən sayılır. Kitabda Azərbaycan satirasının bir çox görkəmli nümayəndələrinin əsərlərinə də geniş yer verilir.
Məşrutə inqilabı dövründə bir-birinin ardınca «Naleyi-millət», «İstiqlal» və «Həşərətül-ərz» adlı dəyərli mətbu orqanları çap olunurdu. Onların hər üçünün redaktoru Mirzə Ağa Təbrizi (Münşibaşı) idi. Mirzə Ağa Təbrizi M.F.Axundovun komediyalarının təsiri altında Cənubi Azərbaycanda ilk səhnə əsərləri meydana gətirmişdi. O, 1871-ci ildə özünün dörd pyesini yazmaqla bu janrın Cənubi Azərbaycanda, eləcə də İranda ilk nümunələrini yaratmış, dramaturgiyanın əsasını qoymuşdur [36]. Mirzə Ağa Təbrizi fars və ərəb dillərini mükəmməl bilməklə bərabər, fransız dilinə də bələd idi. Bir müddət İstanbul, Hələb və digər şəhərlərdə İran səfirliyinin əməkdaşı, Fransa səfirliyində isə mütərcim və münşi (katib – P.M.) vəzifələrində işləmişdir. Sonra Tehran darülfünunda müəllimlik etmişdir. Həmin dövrdə «Risaleyi-əxlaqiyyə» («Əxlaq haqqanda risalə») adlı bir əsər yazmışdır. Bu kitab dərslik və müəllimlər üçün dərs vəsaiti kimi, Azərbaycan maarifinin tarixində əhəmiyyətli yer tutmuşdur [9, 301]. «Həşəratül-ərz» qəzeti Mirzə Ağa Təbrizinin redaktorluğu ilə 1908-ci ildə Təbrizdə işıq üzü [Skriv text] www.achiq.info
19 görmüşdür. Həftəlik nəşr edilən bu qəzetdə rəngli, yumoristik şəkillərə də rast gəlmək olurdu. Cənubi Azərbaycanda «Azərbaycan» dərgisindən sonra «Həşəratül-ərz» ikinci satirik mətbu orqanı idi. Qəzetdə rəssamlıq işlərini Tahirzadə Behzad yerinə yetirirdi. Onun karikaturaları gülüş və məsxərə hissi doğurur əzici və ayıldıcı xarakter daşıyırdı. Bu karikaturalar Məhəmmədəli Mirzədən tutmuş ən aşağı vəzifəli dövlət məmurlarına qədər, hamının canına vəlvələ salırdı. Bu rəsmlərin müəllifi Behzad Tahirzadə öz xatirələrində yazırdı: Bir gün Məşrutə inqilabından söhbət gedərkən qardaşım söhbətarası dedi ki, Mərənd şəhərində polis tərəfindən məlum oldu ki, məmurlar şahın karikaturasını çəkmiş bir rəssamı axtarırlar. «Həşəratül ərz»də çap olunmuş bu karikaturada şah çanaqlı bağaya bənzədilmişdi. Əgər onu mənim çəkdiyimi bilsəydilər, şübhəsiz tutub edam edərdilər». Bu yumoristik qəzetin birinci və dördüncü səhifələri ən çox Məşrutə inqilabı ilə bağlı hadisələri əks etdirən karikaturalarla bəzədilmişdi. Belə ki, ikinci sayda təsvir olunmuş iki karikaturadan birində «Xalis müsəlman» adlı şəxs əlindəki mişarla «Müsavat» qəzeti adlandırılan ağacı kəsir. (Bu karikatura «Müsavat»ın 22-ci nömrəsinin dayandırılması münasibətilə çəkilmişdi – P.M.). Digər karikaturada təsvir olunmuş iki şəxs çox mühüm bir məsələdən bəhs edirmiş kimi ciddi görkəm olaraq döyüşkən iki xoruz haqqında söhbət edirlər. Qəzetin ünvanı yazılmış hissədə qalın hərflərlə bu ifadə dərc olunmuşdur: «Hər yerdə qiymət vaxtından əvvəl verilir». Həftəlik çıxan bu qəzetin nəşr olunduğu il ərzində 48 nömrəsi çap olunmuşdur. Adətən qəzetin ikinci səhifəsində onun məqsəd və məramı açıqlanırdı: «Siyasətdə heyvanları danışdıran təsvir – qeydli bu qəzet həftədə hələlik bir dəfə çap olunacaq. Kiçik məqalələr tanınmış imzalarla qəbul və dərc edilir». Birinci sayından qəzetin daimi personajı olan Qafar Vəkil (bazarı dolaşan dəli) idarənin baş katibi kimi təqdim olunur. «Neçə gündür ki, dostlar «Həşaratül ərz» qəzetini gözləyirlər. Düşünürəm ki, görəsən, idarənin baş katibi Qafar Vəkil mətbuat aləminə nə töhfə verəcək. Şərikləri üçün dişiylə göydən sərçə tutacaq, yoxsa onların keçəl başına dərman sürtəcək? Xeyr, keçəl həkim olsaydı öz başına dərman edərdi. Qafar Vəkilin bu dərəcədə iş bacarığı olsaydı, indiyədək özünə bir gün ağlardı» [84, 1908,1]. Adətən qəzetin materialları Qafar Vəkilin diliylə verilirdi. Onun ifadə tərziylə tanış olmaq üçün ikinci sayında dərc olunmuş «Həşəratül-ərz» qəzetinin bir hissəni izləyək: «Təbriklər bu gün müsəlman millətinə qələbə bəxş edən iranlılara! Mətbuat aləminə təzəcə qədəm qoymuş bu kiçik idarə səmimanə təbriklərini və xalisanə təşəkkürlərini, bu dəyərsiz məktub vasitəsilə, milli şuranın müqəddəs məclisdə oturanlara, Azərbaycan əyalətinin möhtərəm vəkillərinə, növi-bəşərin xidmətçilərinə və islam məzhəbi mərcələrinə çatdırır. Və qısa dillə Allahdan arzu edir ki, səadət mücəssəməsi olan vücudlarını zəmanə bəlalarından məhfuz edib vəzifə borclarını layiqincə yerinə yetirməyə müvəffəqiyyət versin». «Həşarətül-ərz»in birinci səhifəsində adətən başlıqdan sonra «Kəsalət, ədavət, Fəqan, Biari (arsızlıq)» sözləri qeyd edilmişdi. Qəzet sanki bununla insanda ən pis keyfiyyətləri xatırlatmaqla, onlardan uzaq olmağı tövsiyə edirdi. Qəzetin özəl xüsusiyyətlərindən biri də heç yerdə müdirinin yazı müəlliflərinin və təsisçilərinin adının yazılmamasıdır. Hətta çapxananın adı belə qeyd olunmur. Tədqiqatçıların fikrinə görə qəzet «İskəndani» mətbəəsində qısa bölümələrlə üç il nəşr olunmuşdur. Mirzə Ağa Təbrizinin redaktorluğu ilə 1908-ci ildə Təbrizdə nəşrə başlayan həftəlik «Naleyi-millət» [Skriv text] www.achiq.info
20 qəzeti öz səhifələrində həm fars, həm də Azərbaycan dillərində materiallar dərc edirdi. Bu rəsmi qəzet olsa da (Maarif İdarəsinin orqanı idi) orada satirik ruhlu yazılara da rast gəlinirdi. Qəzetin adını seçərkən Mirzə Ağa Təbrizi [19, 215], qarşıya qoyduğu məqsədi və oradakı yazılarda nədən bəhs edəcəyini əsas götürmüşdü. 1909-cu ildə imperialist qüvvələrin Azərbaycana hərbi müdaxiləsi, Təbrizin çar qoşunları tərəfindən tutulması nəticəsində demokratik mətbuat orqanları, o cümlədən «Naleyi-millət» fəaliyyətini dayandırmalı oldu.
1909-cu ilin mayında Mirzə Ağa Təbrizi özünün «İstiqlal» adlı qəzetinin nəşrinə başlayır. E.Braun «İstiqlal» qəzetinin yaranma tarixi haqqında yazır: «Səttarxan və Bağır xanın başçılığı ilə Təbriz məşrutəçiləri Osmanlı səfəratxanasında toplanmışdılar. 1909-cu ildə çar Rusiyasının qoşunları ara vermədən ölkəyə müdaxilə etdiklərinə görə məşrutəçilər buraya pənah gətirmişdilər. Onlar ziyalı və sınaqdan çıxmış şəxslərdən ibarət bir komitə seçmişdilər ki, qəzet bu komitənin nəzarəti altında olmalı idi. Heyətə «Müsavat» qəzetinin müdiri Məmməd Rza Şirazi və Mirzə Əhməd Qəzvini daxil idi [60, 215]. Qəzet günaşırı çıxırdı.
cəsarətlə çıxış edirdi. Qəzet qubernatorun inqilabçıları əzmək üçün mürtəce feodal Rəhim xan və digər qaragüruhçularla əlaqəyə girdiyini və onların inqilabçılara qarşı törətdiyi cinayətləri ifşa edirdi. Məhz buna görə Müxbirülsəltənə hərəkatın digər başçıları ilə birlikdə «İstiqlal» qəzetinin redaktorunu həbsə aldırdı, qəzeti isə bağlatdırdı [8, 246]. Mirzə Ağa Təbrizinin redaktorluğu ilə çıxan hər üç qəzetdə milli məsələlərə toxunulur, xalqın acınacaqlı vəziyyəti və hökumət əleyhinə çıxışları sadə, anlaşıqlı dildə göstərilirdi.
[Skriv text] www.achiq.info
21 Ədəbiyyat Azərbaycan və rus dillərində 1. Araeв C.Jl. Иpaн Meждy пpoшлым и будущим. Mocква,1987. 2. Ağayeva G., Təbriz ədəbi mühiti, Bakı, 2004 3. Arzumanlı V. Azərbaycan diasporu. B., 2001. 4. Azərbaycan dövrü mətbuatı. Biblioqrafiya (tərtib edəni S.Rüstəmova-Tohidi) Bakı, 1993. 5. Axundov M.F. Əsərləri. 3 cilddə. Bakı, 1961-62. 6. Axundov N.
Azərbaycan satira jurnalları. Bakı, 1968. 7. AMEA-nın Xəbərləri. Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası 8. Cənubi Azərbaycan tarixinin oçerki. Bakı, 1985. 9. Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası IV cilddə. Bakı, 1981, 1983,1988, 1994. 10. Cənubi Azərbaycan tarixi məsələləri. Bakı, 1989. 11. Cəfərov N. Cənubi Azərbaycan ədəbi dil: normalar və üslublar. Bakı, 1982. 12. Çeşmazər. M.Q.Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti. Bakı, 1986. 13. Doktor Cavad Heyət. B., 1995. 14. Дорошенко. Cистема пpocвeщения B Иpaнe. M. 1959. 15. Əhmədov T. N.Nərimanovun yaradıcılıq yolu. B., 1991. 16. Əmirov S. Cənubi Azərbaycan Milli-demokratik ədəbiyyatı (1941- 1990-cı illər), Bakı, 2000. 17. Əhməd V. M.C.Pişəvəri: həyatı, mühiti və yaradıclığı, Bakı, 1998 18. Güney Azərbaycan. (Məlumat kitabı) Bakı, 2000. 19. Hatəmi H. Mühacir İran qəzetlərinin müstəmləkəçilik və imperializın əleyhinə mübarizəsi. B.1964. 20. Heyət C. Türklərin tarix. və mədəniyyətinə bir baxış. Bakı, 1993. 21. Heyət C. Azərbaycan ədəbiyyatına bir baxış. Bakı, 1998. 22. Həbibov Ə. Cənubi Azərbaycanda azadlıq hərəkatı, 1988. 23. Həsənli C. Güney Azərbaycan, Tehran-Bakı- Moskva arasında (1939-1945), Bakı, 1998. 24. Həsənli C. Soyuq müharibənin başlandığı yer. Güney Azərbaycan. 1945-1946. Bakı, 1994. 25. Həsənzadə T. M.H.Etimadülsəltənənin əsərlərində Azərbaycan tarixi məsələləri. B. 2001. 26. Həsənzadə T. C.Məmməquluzadənin Cənub səfəri və Molla Nəsrəddin jurnalının Təbrizdə nəşri. Bakı, 1991. 27. XX
əsr Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatında demokra tik ideyalar. B., 1990. 28. Koмиccapoв Д.C. O cовpeмeнном иранском литературоведении. M., 1983. 29. Qarayev Yaşar. Azərbaycan ədəbiyyatı XIX-XX yüzilliklər. Bakı, 2002. 30. Qarayeva G. Hacıqədirli A. “Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin yeni tarixi”. I kitab. B. 2003. 31. İbrahimov T.A. (Şahin) İranda siyasi cəmiyyətlər və təşkilatların yaranması. Bakı, 1967. 32. Nutqi Həmid. Hər rəngdən. Dünəndən bu günə, Ankara,1996 33. Marağayi Z. İbrahim bəyin səyahətnaməsi. Bakı, 1982. 34. Rəsulzadə M. Əsərləri. (Kitabı çapa hazırlayan, ön sözün və şərhlərin müəllifi prof. Ş.Hüseynov). 35. Məmmədov R. Azərbaycan diasporu və milli mətbuat. Bakı, 2004 36. Məmmədzadə H. Axundov və Şərq, B., 1971. [Skriv text] www.achiq.info
22 37. Məmmədquluzadə Həmidə. Mirzə Cəlil haqqında xatirələrim. 1981. 38. Məmmədli Q. Xiyabani. Bakı, 1949. 39. Məmmədova P. «Varlıq» jurnalında ədəbiyyat məsələləri. Bakı, 2000. 40. Mirəhmədov Ə. Azərbaycan Molla Nəsrəddini. B.,1980. 41. Mustafayev V. Cənubi Azərbaycanda milli şüur Bakı, 1998 42. Nəsibzadə N. Bütov Azərbaycan. Bakı, 1997. 43. Pişəvəri S. Seçilmiş əsərləri, Bakı, 1984 ;
əsr Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatında demokratik ideyalar. Bakı, 1990. 45. Xəndan Cəfər. Uğur yolu, Bakı, 1987 46. Xəndan Cəfər, Ədəbiyyatımızm dünəni və bu günü. c B., 1980. 47. Peзников A. Иран падение шахского.режима M., 1983. 48. Rizvan N. Azərbaycan diasporası tarixindən, Bakı, 1998 49. Rüstəm S. Seçilmiş əsərləri, Bakı, 2005 50. Pипка Я. История тачикской и фарсидиской литературы 51. Tağıyeva Ş. 1920-ci il Təbriz üsyanı. B., 1990. 52. Tahirli A. Mühacirət mətbuatı. II c., B., 2003. 53. Tərbiyət M. Daneşməndane Azərbaycan. Bakı, 1987. 54. Vəkilov J.M. Azərbaycan respublikası və İran: 40-cı illər, Bakı, 1991 55. Vilayi M.P. Cənubi Azərbaycanda Milli azadlıq uğrunda demokratik mətbuatın mübarizəsi (1945-1946), Bakı, 1963 56. Zehtabi M. İran türklərinin tarixi, Təbriz, 1998
Başqa dillərdə 57. Adamiyyət F. Fikri-azadi və müqəddimeye-İran.Tehran 1340. 58. Aryanpur Y.
Əz Səba ta Nima. Tehran. IIc., 1354. 59. Bərzini M. Mətbuate İran. Tehran, 1354. 60. Brawne E., Tarbiyat M. The press and poetry of modern Persia. Kambrige. 1914 61. Haşimi M.S. Tarixe cəraid və məcəlləte İran. İsfahan, 4 cilddə, 1327-1331. 62. Shaffer Brenda. Borders and Brethren. Iran and Challenge of Azerbaijani Identity. , Cambridge, USA, 2002. 63. Kəsrəvi Ə. Tarixe Məşruteye İran, Tehran 1330 64. Sərdar N.S. Tarixe ruznameha və məcəlləhaye Azərbaycan, I c., yersiz, 1360. 65. Umid. H.Tarixe-fərhənge Azərbaycan Təbriz 1332. 66. Musəvi N. Əsərhaye montəşer şode be torki Azərbaycani dər İran, yersiz, 1360 67. Uzun Ə. Cənubi Azərbaycan basın tarixi, Trabzon, 2002 [Skriv text] www.achiq.info
23 Dövrü mdtbuat 68. «Ana dili» qəzeti 69. «Ay molla
əmi» qəzeti 70. «Azərbaycan» - II jurnalı 71. «Azərbaycan» - VI qəzeti 72. «Azərbaycan» - VII qəzeti 73. «Azərbaycan» - VIII jurnalı 74. «Azərbaycanın səsi» jurnalı 75. «Bakı-Təbriz» jurnalı 76. «Dədə Qorqud» jurnalı 77. «Durna» jurnalı
78. Ədəbiyyat qəzeti 79. «Əxtər» qəzeti 80. «Əkinçi» qəzeti 81. «Əncümən» qəzeti 82. «Fəryad» qəzeti 83. «Günəş» məcmuəsi 84. «Həşərətül ərz» qəzeti 85. «İldırım» jurnalı 86. «İnsaf» qəzeti 87. «İnqilab yolunda» jurnalı 88. «İstiqlal» qəzeti 89. «21
Azər»jurnalı 90. «Qardaş ədəbiyyatlar» jurnah 91. «KamaI» qəzeti
92. «Qurtuluş» qəzeti 93. «Middle East» jurnalı 94. «Molla Nəsrəddin» jurnalı 95. «!Naleyi millət» qəzeti 96. «Nəsime-şimal» qəzeti 97. «Nəvide Azərbaycan» qəzeti 98. «Nəzmiyeyi Təbriz» qəzeti 99. «Peykar» qəzeti 100. «Savalan» jurnalı 101. «Sepido-siyah» jurnalı 102. «Sitareyi Azərbaycan» qəzeti 103. «Suri israfıl» qəzeti 104. «Şahin» qəzeti 105. «Şərq» qəzeti 106. «Təcəddüd» qəzeti 107. «Tribun» jurnalı 108. «Varhq» jurnah 109. «Varhğın səsi» jurnalı 110. «Vətən yolunda» qəzeti 111. «Yoldaş» jurnalı Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|