Metal və Ərintilər Metalların klassifikasiyası

 
Tökmə istehsalı haqqında məlumat 
Tökmə — arzuolunan məmula uyğun →qəlibin ağırlıq və ya mərkəzdənqaçma 
qüvvəsi, və ya təzyiq altında ərimiş metalla doldurulması və orada bərkiməsidır. 
Verilmiş tapşırıqdan asılı olaraq tökmə kasa, tiqel, dönəbilən və ya aşağıdan tıxaca 
malik çalovlarla yerinə yetirilir. Yarımfabrikat və hissələrin tökülmsəi fərqlənir. 
Yarımfabrikat deformasiya və ya kəsmə ilə sonrakı emalı nəzərdə tutulan 
töküklərdir. Burada karputların qum qəliblərində tökülməsi və ya fasiləsiz tökmə 
üsulu tətbiq tapır. Karputlar (bloklar) en kəsiyi kvadrat, düzbucaqlı və ya poliqonal 
olan →kokillərdə aparılır. Böyük blokları çox hallarda üstdən tökürlər. Polad 
istehsalında bu növ blokların çəkisi 6t-a qədər çatır. Kiçik bloklar aşağıdan 
yuxarıya tökülür (Polad tökmə üsulu). Bu arada eyni zamanda bir neçə tökük əldə 
edilə bilir. Bu üsul bərkimə proseininə görə yuxarıdan tökməyə nisbətən daha 
yaxşı səthi parametrlərə malik töküklər verir. 
Hal hazırda yarımfabrikat metal töküklərin hazırlanması üçün ən geniş yayılmış 
fasiləsiz tökmə üsuludur. Çubuq şəklində tökülən materialı nəzəri cəhətdən sonsuz 
uzunluqda almaq olur. Böyük uzunluqda çubuğu almaq üçün prosesi yuxarıdan 
aşağıya yox, maili şəkildə yerinə yetirirlər. Çünki birinci halda tökmə istehsalı 
yerləşən binanın hündürlüyü çox olar və əməliyyatı əlverişsiz edər. Ona görə də 
müasir fasiləsiz tökmə qurğularının yalnız bir hissəsi şaquli olur, yerdə qalan hissə 
isə qövs üzrə yerləşir. Tökmə zamanı maye metal kokilə daxil olduqda soyuma 
nəticəsində onun xaricində bərkimiş metaldan qabıq yaranır. Metal daimi 
hərəkətdə olduğundan soyuma müddəti kiçik olur və metal ilkin zonanı üzü 
bərkimiş şəkildə tərk edir. Sonrakı bərkimə diyircəklər arasında hərəkət zamanı baş 
verir. Alınmış metal çubuq lazım olan uzunluqda doğranır. Çoxlu sayda 
diyircəklərə malik müasir qurğularda diametri 500 mm-ə qədər olan məmulu 
hazırlamaq mümkündür. Bu üsulla alınan dəmir əsaslı töküklər hidravlika, təzyiq 
altında işləyən hissələrin hazırlanması üçün əvəzolunmaz materialdır. 
Metalların qeyri metaldan hazırlanmış qəliblərə və kokillərə tökülməsi zamanı 
maye cərəyanının qanunauyğunluqlarına riayət etmək lazımdır. 
Qum qəliblərə tökmədə tökmə sistemi aşağıdakılardan ibarətdir: tökmə kasası, 
şaquli qidalandırıcı, posa, üfüqi qidalandırıcı. Bu hissələrin ölçülərinin təyini 
zamanı töküyün materialı, qəlibin stabilliyi və tökmə müddəti nəzərə alınmalıdır. 
Bu hesabatların kompyuterin köməyi ilə aparılmasına baxmayaraq, hələ də 
optimallaşdırma təcrübi yollarla əldə edilmiş biliklərsiz ötüşə bilmir. 
Töküklərin keyfiyyətinə artan tələbatlar onların hazırlanmasının qəlibin erroziyası 
zamanı ayrıla biləcək qeyri metal materiallardan həmçinin metallurji hazırlama 
zamanı əmələ gələn reaksiya məhsullarından azad olmasını tələb edir. Bunun üçün 
süzgəclərdən və xüsusi tökmə çalovlarından istifadə olunur. Müasir tökmə 
qurğularında tıxaclı çalovlardan da istifadə olunur.