“Металл қуйиш усуллари” мавзусини

 

---

18 
I.2 METALL ISHLAB CHIQARISH USULLARI VA ULARNING BA‟ZI
JIHATLARI. 
Metall ishlab chiqarish ishlari kishilarga eramizdan bir necha asrlar avval ma‟lum 
bo„lsa-da, sanoat miqyosida cho„yan ishlab chiqaruvchi domna pechlari XIV 
asrning o„rtalaridagina yaratildi.
Metall ishlab chiqarishdagi metallurgiyaviy jarayonlar. Tabiatdagi hamma 
metallar (kimyoviy turg„unlari, ya‟ni oltin, kumush, platinadan tashqari) turli 
birikmalar (oksidlar) ko„rinishida tog„ jinslarida uchraydi. Metallurgiya 
korxonalarida metall va uning qotishmalari ana shu murakkab birikmalardan ajratib 
olinadi. Bu maqsadda sanoatga quyidagi usullardan foydalaniladi:
1. Pirometallurgiya. Bu usulda metall ishlab chiqarish uchun zarur issiqlik 
yoqilg„ini yondirish hisobiga olinadi.
2. Elektrometallurgi. Bu ya usulga metall ishlab chiqarish uchun zarur issiqlik 
elektr energiyasi hisobiga olinadi.
 3. Gidrometallurgiya. Bu usulda ro„da tarkibidagi metall avval erituvchiga 
o„tkazilib, keyin ulardan ajratib olinadi.
4. Kimyoviy metallurgiya usuli. Bu usulda metall kimyoviy va metallurgiyaviy 
jarayonlar yordamida olinadi.
Barcha metallar ikki guruhga, ya‟ni qora va rangli metallarga bo„linadi. Qora 
metallar guruhiga temir va uning qotishmalari (cho„yan, po„lat), rangli metallarga 
esa qolgan barcha metallar kiradi. Turli metall konstruksiyalar, mashina detallari, 
asosan, qora metall qotishmalari (cho„yan, po„lat) dan tayyorlanadi. Sababi 
shundaki, bu qotishmalarni ishlab chiqarish texnologiyasi sof metallarnikiga 
qaraganda oddiy bo„lib, mexanikaviy va texnologik xossalari yuqoridir, 
shuningdek, qotishmalar kimyoviy tarkibini va strukturasini o„zgartirish yo„li bilan 
ularning xossalarini o„zgartirish mumkin.