Metallurgik zavodlarning mexanik dastgohlari

 
Nazorat uchun savollar 
 
1. Flotatsiya usulida boyitishning mohiyati. 
2. Ho'llanish deb nimaga ataladi? 
3. Flotatsiya reagentlarining tasnifi va ishlatish maqsadlari. 
4. Flotatsiya mashinalarining turlari va ishlash printsipi. 
5. Flotatsiya reagentlari bo'tanaga qanday tartibda qo'shiladi? 
6. Qimmatbaho komponentning chiqishi va ajralishi qanday hisoblanadi? 
 
8-LABORATORIYA ISHI
SUSPENZIYALARNING QUYUQLANISH TEZLIGINI ANIQLASH 
Ishdan maqsad: Har xil aralashmalarni quyultirish jarayonini o'rganib qattiq 
zarrachaning cho'kish tezligini turli xil sharoitlarga bog’liqligini o’rganish. 
 
Ishni bajarish uchun qisqacha nazariy ma'lumotlar 
Quyultirish deb mayda zarrachali bo'tana va suspenziyalarni suvsizlantirish 
jarayoniga aytiladi. Bunda bo'tana tarkibidagi qattiq zarrachalar og’irlik kuchi 
ta'sirida cho'ktirib suvni ajratib olinadi. 

---

19 
Quyultirish uchun quyidagi uskunalar ishlatiladi: 
1. Bo'tanani ajratish og’irlik kuchi ta'sirida amalga oshiriluvchi uakunalar 
(piramida, konus, silindr shaklidagi quyultirgichlar, shlamli basseynlar va h.k.). 
2. Bo'tanani ajratish markazdan qochuvchi kuch ta'sirida sodir bo'luvchi 
uskunalar (gidrotsiklonlar, cho'ktiruvchi sentrifugalar). 
Cho'kish og’irlik kuchi ta'sirida sodir bo'luvchi uskunalardagi bo'tananing 
yuqori qatlamlarida qattiq zarrachalarning kontsentratsiyasi yuqori emas, shuning 
uchun zarrachalar o'lchami va zichligi yoki solishtirma og’irligiga bog’liqholda 
maksimal tezlik bilan erkin tushish sharoitida cho'kadi. 
Shar shaklidagi zarrachalarning erkin tushish sharoitida cho'kish tezligi 
quyidagi formulalardan aniqlanadi. 
a) < 0,1 mm zarrachalar uchun Stoks formulasi orqali 
.
/
,
)
1
(
5
,
54
2
sek
sm
d
b) O'lchami 0,1 – 1,5 mm zarrachalar uchun Allen formulasi orqali 
sek
sm /
,
1
)
1
(
8
,
25
3
2
0
bu yerda: d – zarrachaning diametri, sm 
ρ- zarrachaning zichligi, g/sm
3
μ - muhitning qovushqoqligi, (suv uchun – 0,01 pz) 
Bo'tananing pastki qatlamlarida zarrachalar kontsentratsiyasining ortishi 
bilan ularning cho'kish tezligi kamayadi. Zarrachalarning kontsentratsiyasi ma'lum 
chegaraga yetganda cho'kish siqilib tushish sharoitida sodir bo'ladi. Bunda yirik, 
tez cho'kuvchi zarrachalar o'z yo'lida mayda zarrachalar bilan ushlanib, ular bilan 
birga cho'kadi. 
Cho'kma 
zichlashganda 
qattiq 
zarrachalarning 
kontsentratsiyasi 
maksimumga yetadi, ularning cho'kish tezligi esa 0 ga yaqinlashadi. 
Siqilib tushish tezligi quyidagi tenglama bilan ifodalanishi mumkin. 
0
k
st
bu yerda: k – siqilib tushishda erkin tushish koeffitsientining kamayish 
koeffitsienti. 
K koeffitsentining kattaligi hisoblanishi qiyin bo'lib bir qator omillarga 
bog’liq bo'lgani uchun, quyultirgichlarni hisoblash uchun bo'tanadagi qattiq 
zarrachalarni cho'kish tezligi tajriba yo'li bilan aniqlanadi. 
Talab qilinadigan quyultirish yuzasi quyidagi formuladan aniqlanadi. 
f
Q
F
, m
2

---

20 
bu yerda: Q – bo'tanadagi qattiq zarrachalarning miqdori 
f – quyultirishning solishtirma yuzasi; 
s
V
k
b
a
f
0
, m
2
soat/t 
bu yerda: a – dastlabki bo'tanadagi suyuqlikning qattiq zarrachalarga nisbati; 
b - quyultirilgan mahsulotdagi suyuqlikning qattiq zarrachalarga nisbati; 
k – quyultirish yuzasining samarali ishlatish koeffitsienti (0,7-0,8) 
γ
s
- suyuqlikning zichligi (suv uchun 1 g/sm
3
) 
Quyultiriladigan suspenziyalar ulardagi qattiq zarrachalarning o'lchamiga 
qarab quyidagi turlarga bo'linadi: zarrachalarining o'lchami > 100 mkm bo'lgan 
dag’al suspenziyalar, zarrachalarining o'lchami 50 – 100 mkm bo'lgan mayin 
suspenziyalar, o'lchami 0,1 – 0,5 mkm bo'lgan xira (loyqa) suspenziyalar va 
o'lchami 0,1 mkm dan kichik bo'lgan kolloid suspenziyalar. (1mm=1000 mkm) 
Dag’al suspenziyalardagi qattiq zarrachalar o'zlarining og’irlik kuchi ta'sirida 
oson cho'kadi. Mayin, xira va kolloid suspenziyalardagi qattiq zarrachalar og’irlik 
kuchi ta'sirida deyarli cho'kmaydi. 
Mayin va xira suspenziyalardagi qattiq zarrachalarni cho'ktirish uchun 
koagulyatsiya va flokulyatsiyalovchi, ya'ni juda mayda zarrachalarni molekulyar 
tortishish kuchi ta'sirida bir-biriga yopishtirib, ulardan nisbatan yirikroq, tez 
cho'kuvchi pag’a – pag’a (bodroqsimon) agregatlar hosil qiluvchi turli reagentlar 
qo'shiladi. Suspenziyaga quyidagi reagentlar qo'shiladi; elektrolitlar, flotatsion 
reagentlar, kolloid koagulyantlar, noorganik reagentlar (ohak, o’yuvchi natriy, 
silikatlar, xlorli temir va h.k.) va organik reagentlardan kraxmal, separan, 
poliakrilamid. 
Poliakrilamidning ta'siri shundan iboratki, suvda eriganda ularning 
molekulalari anion va kationlarga dissotsiyalanadi va ular qattiq zarrachalarning 
elektr zaryadlarini neytrallab, koagulyatsiyalaydi.