Методические указания по их выполнению. Учебно-методическим комплексом могут пользоваться студенты специального образования для самостоятельного выполнения межсессионных заданий по курсу «Микробиологии и вирусологии»

MAVZU: AZOT TO’PLASH
Reja:

1. 
   Simbiotik azotfiksatorlarni o’rganish.
   
2. 
   Tuganak bakteriyalarni aniqlash.
   
3. 
   Erkin holda yashovchi azotfiksatorlarning elektiv kulturasini olish.
   

Topshiriq va mashg’ulot o’tish tartibi: Erkin holda yashovchi azotfiksatorlarning (Azotobaster, Clostridium) morfologiyasini o’rganish. Turli dukkakli o’simliklarning Rhizobium tuganak bakteriyalaridan mazok tayyorlab, mikroskopda ko’riladi.
qo’zg’atuvchilarning morfologiyasini o’rganish uchun har bir talaba preparat tayyorlaydi va bo’yab mikroskopda ko’riladi. Natijalarni daftarlarga yozib va chizib boriladi.
Metodik ko’rsatma:
Havodagi molekulyar azotning biologik usulda tuproqqa yig’ilishi qishloq xo’jaligida katta ahamiyatga ega. Atmosfera havosining 70% i erkin azotdan iborat. Atmosferadagi azot zapasidan o’simlik to’la foydalana olmaydi. Havodagi azotni o’zlashtirib, uni o’simlik oziqlana oladigan holga keltiradigan alohida mikroblar bor. Azotning mikroblar tomonidan yig’ilishi tabiatdagi azotning aylanishida hal qiluvchi bo’g’in hisoblanadi. Bunday mikroblar azotfiksatorlar deyiladi.
Prof. E.N.Mishustinning ma’lumotlariga ko’ra azotfiksatorlar yil davomida er kurrasidagi ekin ekiladigan erlarda, barcha mamlakatlardagi kimyo zavodlarining etkazib beradigan azotidan 7 barobar ko’p azot to’playdi. Agar ekin ekiladigan erlariga hisob qilganda azotfiksatorlar bir yil mobaynida 1-1,5 mln tonnaga yaqin azot to’playdi. Demak, qishloq xo’jaligi mutaxassislari mikroorganizmlarning fiziologik xususiyatlari va rivojlanish qonuniyatlarini sinchiklab o’rganishlari dehqonchilikda hosildorlikni oshirishdagi omillardan biri hisoblanadi.
Simbiotik azotfiksatorlar. Bular tugunak bakteriyalar bo’lib, dukkakli o’simliklar bilan simbioz holatda yashaydi va havodagi azotning tuproqqa yig’ilishiga yordam beradi. Tugunak bakteriyalar dukkakli o’simliklarning ildizida yashashga va rivojlanishga moslashgan. Hozirgi vaqtda olimlar tugunak bakteriyalarning 16 xilini aniqlagan. Bular bir-birlaridan morfologik, fiziologik va kultural xususiyatlariga qarab farqlanadi. Har qaysi tugunak bakteriya dukkakli o’simliklar ildizida yashashga moslashgan. Hozirgi vaqtda ulardan no’xat, mosh, beda, loviya, sebarga, nut, lyupina va boshqa dukkakli o’simliklar ildizida rivojlanib, havodagi azotni o’zlashtiradi. Natijada dukkakli o’simliklar bilan simbioz holatida azot to’playdi. Tugunak bakteriyalari o’zining aktivligi va tuproqdagi azot to’plash qobiliyatiga qarab ham bir necha xilga bo’linadi. Tugunak bakteriyalarning aktiv formasi dukkakli o’simliklar ildizida hosil qilgan tugunaklari odatda katta, usti tekis, pushti rangli bo’ladi. Tugunak bakteriyalarning rivojlanish protsessi juda murakkab bo’ladi. Rivojlanishning boshlang’ich davrida ular harakatchan, mayda tayoqcha shaklida bo’lib, so’ngra o’zlarining shakllarini o’zgartirib, belbog’li yirik tayoqcha bakterioidlarga aylanadi, ya’ni o’zlarining tanalarida shoxchalar hosil bo’ladi.
Tugunak bakteriyalar hujayrasining kattaligi 1 mikrondan 4-5 mikrongacha, optimal yashash issiqligi 25-28^oS bo’lib, 60-70 ^oS da o’ladi, 15-19 ^oS sovuqda rivojlanishda to’xtamaydi. Muhitning reaktsiyasi betaraf bo’lsa, tugunak bakteriyalar yaxshi rivojlanadi. O’simliklar gullaganda dukkakli o’simlik ildizidagi tugunaklarning aktivligi oshadi. Tugunak bakteriyalar tuproqdan dukkakli o’simliklar ildiziga ildiz tukchalari orqali o’tib ildizda tugunaklar hosil bo’ladi.
Tugunak bakteriyalarni aniqlash. Buning uchun bir necha xil usuldan foydalaniladi.
1). tugunak bakteriyalarning morfologiyasini aniqlash uchun dukkakli o’simliklar ildizidan tugunak olib, u sterillangan suvda yuvilib, buyum oynasi ustida eziladi, hosil bo’lgan shiradan preparat tayyorlab fuksin yoki metilen ko’ki bilan bo’yab mikroskop ostida ko’riladi. Agarda tugunak bakteriyalarining harakatini aniqlash kerak bo’lsa, buyum oynasi ustiga bir tomchi sterillangan suv tomizilib, tugunak eziladi, hosil bo’lgan shira ustiga qoplog’ich oyna yopilib, mikroskop orqali qaralsa, harakatchan mayda tayoqchalar borligi aniqlanadi.
2). tugunak bakteriyalarining toza kulturasini ajratib olish uchun quyidagi oziqli muhitdan foydalaniladi. Tugunak bakteriyalarini undirish uchun no’xat yoki loviyadan tayyorlangan bulon oziq muhiti sifatida olinadi. Bulon quyidagi usulda tayyorlanadi: 100 ml suvga 10 g no’xat yoki loviya solinib, dukkaklari yorilguncha (30-40 minut) qaynatiladi va sterillangan kolbaga filtrdan o’tkazib qo’yildi. Filtrlangan suyuqlikning hajmi kamaygan bo’lsa, yana 100 ml gacha etguncha sterillangan suv qo’shiladi, so’ngra reaktsiyasi aniqlanadi. Odatda reaktsiyasi neytral bo’lishi kerak. Hosil bo’lgan no’xat buloniga shakar va 2 g agar – agar qo’shilib eritiladi. Tayyorlangan muhit Petri likopchalariga quyilib qotiriladi. So’ngra dukkakli o’simliklar tugunaklaridan siqib olingan shira ekiladi. Likobchalar bir necha kun davomida 25-30 ^oS termostatda saqlanadi. So’ngra oziq muhit yuzasidagi unib chiqqan koloniyalardan preparat tayyorlab sinka, fuksin yoki Gramm usulida bo’yalib, mikroskopda ko’riladi. Muhit ustida unib chiqqan to’plamlar oqish mayda shilimshiq bo’ladi.