Методические указания по их выполнению. Учебно-методическим комплексом могут пользоваться студенты специального образования для самостоятельного выполнения межсессионных заданий по курсу «Микробиологии и вирусологии»

Zamburuglar to’grisida tushuncha. Tuproqdagi mikroorganizmlar vakillaridan yana bittasi zamburuglardir. Bular ham tuproqdagi turli mineral va organik moddalarning o’zgarishida faol qatnashadilar. Bularga mogor zamburuglari, mikoriza zamburuglari, tushushlar (achitqilar) kiradilar. Shuningdek tuproqdagi sodda hayvonlar, suv o’tlari ham ahamiyatlidirlar. Zamburuglar ko’pchiligi gif deb ataluvchi shoxlangan ip shaklida o’sadilar. Bular zamburug mitseliysini (tanasini) hosil qiladilar. Ba’zi zamburuglar giflari qisqa xjayralarga (oidiya) bo’linishi va shu hisobiga ko’payishi mumkin. Achitqida shunday vazifani kurtaklanuvchi mitsella bajaradi. Zamburugdarni bir qancha morfologik va fiziologik belgilariga qarab 6 sinfga bo’lingan.

1. 
   Xitridiomitsitlar
   
2. 
   Oomitsetlar
   
3. 
   Zigomitsetlar
   
4. 
   Bazidiyamitsetlar
   
5. 
   Xaltachali zamburuglar
   
6. 
   Takomillashmagan zamburuglar
   

4.Viruslar haqida tushuncha. Viruslar – ultramikroskopik, faqat hujayra ichida ko’payishiga moslashgan, obligat mikroorganizmlar bo’lib o’simlik, hayvon, inson hatto sodda hayvonlar va boshqa mikroorganizmlarda ham kasallik qo’zgatadilar. Viruslarni 1892 yilda D.I.Ivanovskiy ochgan. Viruslar bakteriologik filtrdan ham o’tadi, hujayraviy tzilishiga ega emas, o’sishga va binar bo’linishiga qobiliyatsiz, maxsus modda almashinuvi sistemasiga ega emas, faqatgina bitta nuklein kislota RNK yoki DNK bor xolos. Viruslar ham tayoqchasimon, ipsimon, sferik, kubsimon, to’gnagich shaklida bo’lishi mumkin.
Mikroorganizmlarning ximiyaviy tarkibi. ham yuksak o’simliklar va hayvonlarning hujayralari kabi 75-85% suv (hayvonlarda 65-70% bo’ladi) 15-25% hujayraning umumiy ogirligi hisobidan quruq moddalardan iborat bo’ladi. Mikroblar hujayrasida organogen elementlar uglerod, azot, kislorod va vodorod 90-97% tashkil etadi. Kuruq moddasining asosiy qismi 80% ga yaqin mikroblar hujayrasida oqsillarga to’gri keladi. Uglevodlar ko’proq polisaxaridlar uchraydi. Lipidlar protoplazma yuzasida va asosan hujayra pustida uchraydi. Tuzilishiga kelsak prokariot (bakteriyalar, ko’k-yashil suv o’tlari,) aktinomitsitlar va x.k) mikroorganizmlarda shakllangan yadro (magiz) yo’q. Bakteriyalar prokariotlarga mansub bo’lsa ham yadrosi takomillashgan eukariotlar hujayralari singari murakkab tuzilishiga egadirlar. Bakteriyalar hujayra po’sti rangsiz, uglevod, pektin, lipoid va xitin moddalaridan tashkil topgan bo’ladi. Hujayradan hujayra po’sti orqali muxitga tsitoplazmatik o’simtalar chiqadi. Bu o’simtalar xivchinlar deyiladi. Hujayra pusti ustida ipsimon ingichka va uzunligi 0,3-0,4 mm keladigan o’simtalar (PILI) tsitoplazma membranalarida joylashadi. Pililar muhitdagi buyumlar va boshqa hujayralarga yopishib turish vazifasini bajaribgina qolmasdan ba’zilari jinsiy organ rolini bajarishda ham ishtirok etadi. Tsitoplazma mayda donali, rangsiz, yarim suyuq modda bo’lib, uning 80% suv 20% organik va anorganik moddalarga to’gri keladi. Ular asosan xivchinlari yordamida xarakatlanadilar. Ayrim mikroorganizmlarda (spiroxeta va spirillalar) xivchinlar bo’lmaganligi uchun siljib, sirgalib (ilonga o’xshash) xarakatlanadilar. Xamirtrush zamburugi bir joydan ikkinchi joyga siljimaydi, bir joyda xarakatlanib turadilar.
Bakteriyalar ko’payishiga kelsak asosan oddiy bo’linish yo’li bilan ko’payadilar. Agar hujayra teng ikkiga bo’linsa izomorf bo’linishi yangi hujayralarning biri katta ikkinchisi kichik bo’lib qolsa geteromorf bo’linish deb ataladi. Ba’zi bakteriyalar jinsiy yo’l bilan ko’payadilar. Bunda ikkita etilgan hujayra qo’shiladi, buni kon’yugatsiya deyiladi. Hujayralar ichida hosil bo’lgan konidiyalardan bo’shab chiqqan bakteriyaning yangi hujayralari etiladi. Mikroblar juda tez ko’payadi. Bakteriya hujayrasi har 20-30 minutda bo’linishi mumkin.
Bitta bakterial hujayra 5 soatda 1024 hujayra, 10 sotada 10485576 hujayra, 20 soatda 1099 mld 511,6 mln hujayra hosil qilish ogirligi 80 mg ga etishi, 25 soatda 82 gramm, 30 soatda 89,2 kg, 40 soatdan keyin esa 18841,6 tonnagacha ko’payishligi hisobla chiqilgan.
Zamburuglar ko’payishiga kelsak ular vegetativ, jinsiy va jinssiz ko’payishiga moslashgandirlar. Mikroorganizmlarda irsiy belgilarni eukariot hujayralarda yadro, prokariot hujayralarda nukleotidlar saqlaydilar va naslga o’tkazadilar. Bakteriyalar DNKsi uzun ikkita polimer zanjirdan iborat polinukletoid bo’lib, nukleotidlar monomerlaridan tashkil topadi. Bakteriya hujayrasi DNKsi ipsiomn bo’ladi va shu ipni bakteriya xromosomasi deyiladi, o’zida genlarni ushlaydi. Aga shu genlar yordamida irsiy informatsiyalar nasldan naslga o’tkaziladi.