Методические указания по их выполнению. Учебно-методическим комплексом могут пользоваться студенты специального образования для самостоятельного выполнения межсессионных заданий по курсу «Микробиологии и вирусологии»

Xemosintez jarayoni
Xemosintez jarayonining tabiatini S.N.Vinogradskiy (1887) aniqlagan. Bu jarayonda СO₂ va Н₂О ximiyaviy energiya hisobiga oksidlanadi. Xemosintez jarayoni oltingugurt bakteriyalari, nitrifikatorlar, temir, tion va vodorod bakteriyalari tomonidan amalga oshiriladi:
1) 2NH₃ + 3O₂ = 2HNO₂ + 2Н₂О + 658 kJ.
2) 2HNO₂ + О₂ = 2HNO₃ + 180 kJ.
4FeCO3 + 6H2O + O2 = 4Fe(OH)3 + 4CO2 + 167 kJ
2Н₂ + О₂ → 2Н₂О + 575 kJ.

Oltingugurt bakteriyalari H₂S hosil bo’ladigan suv havzalarida keng tarqalgan. Bular

H₂S → S → H₂SO₄ gacha oksidlaydi.

2H₂S + О₂ = 2Н₂О + S₂.

S₂ + 2Н₂О + 3О₂ = 2H₂SO₄ + 479 kJ.

Oltingugurt bakteriyalari tabiatda keng tarqalgan bo’lib, S ning tabiatda aylanib turishida muhim ahamiyatga ega. Bu bakteriyalarga rangsizlardan Beggiotoa, Thiophysa, Thiospirillum, Thiotrix va boshqalar misol bo’ladi. Bulardan tashqari, hujayrasida (bakteriopurpurin) pigment bo’lgan qirmizi va yashil rangli oltingugurt bakteriyalari ham ma’lum. Qirmizi rang bakteriyalar hujayrasida ximiyaviy tarkibi jihatidan karotinoidlarga (likopin gruppasiga) yaqin turuvchi bakteriopurpurun va havoda oksidlanganda xlorofillga yaqin mahsulot hosil qiluvchi yashil pigment — bakterioxlorin uchraydi.

Van-Nil aniqlashicha, bakteriyalarda boradigan fotosintez jarayoni yashil o’simliklarda boradigan fotosintezdan farq qiladi. Agar yashil o’simliklarda avval suv molekulasi fotolizga uchrasa va O₂ suvdan ajralsa, bakteriyalarda suv fotolizga uchramaydi va Н boshqa moddadan olinadi. Shuning uchun O₂ ajralmaydi.
Bunday jarayon fotoreduktsiya deb ataladi
Qirmizi rang bakteriyalarda fotosintez anaerob sharoitda boradi. Bu bakteriyalar 2 oilaga: Thiorodaceae (hujayrasida S tomchi shaklida to’planadi) va Athiorodaceae (hujayrasida S uchramaydi, bular H₂S ni oksidlay olmaydi va organik moddalar bo’lgan oziq muhitida o’sa oladi)larga bo’linadi. Bulardagi fotosin­tez jarayoni xuddi qirmizi rang bakteriyalardagiga o’xshash bora­di, faqat O₂ ajralmaydi. Qirmizi rang bakteriyalar orasida avtogeterotroflar va avtotroflar ham bor.
Yashil rang oltingugurt bakteriyalari hujayrasida yashil rangli bakterioveridin pigmenti bo’ladi. Ular H₂S ni o’zlashtirib, СO₂ ni qaytaradi, hujayrasida oz miqdorda bakterioxlorofil va karotinoidlar uchraydi. Xemosintez jarayonida organik moddalar ko’p miqdorda tuplanmaydi, shuning uchun ham xemosintez fotosintez jarayoni singari keng tarqalmagan, chunki fotosintez jarayonida hosil bo’lgan organik moddalar barcha tirik organizmlar uchun oziq manbai hisoblanadi.