JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
BOSHLANG’ICH TA’LIM YO’NALISHI
504-21 GURUH TALABASI
KANTO’RAYEVA MALIKANING
“MATEMATIKA O’QITISHNING UMUMIY
METODIKASI” FANIDAN TAYYORLAGAN
MUSTAQIL
ISHI
Mavzu: Murakkab masala tushunchasi
Reja
1. Masala yechish usullarini tushuntirish.
2. Masalalarning berilish usullari, ularga qisqa shart tuzish.
3. Masala tushunchasi bilan tanishtiruvga oid tayyorgarlik ishlari
4.Masala yechish bosqichlari, soda va murakkab masalalar.
Tayanch so’zlar:
masala, qisqa shart, tahlil, jadval, chizma, grafik,so’rov,
bosqich, analiz, soda, murakkab.
Ushbu mavzu bo'yicha o'quvchilarning bilim va ko'nikmalariga talablar:
Har bir o'qituvchi:
1. Boshlang'ich. sinflarda matematika bo'yicha masalalarni yechishga o'rgatishga
oid dastur izohining asosiy qoidalarini;
2. Boshlang'ich sinflarda matematika kursida o'tiladigan oddiy va murakkab
masalalarni;
3. Boshlang'ich sinflarning matematika kursida matnli masalalar funksiyasini
4. Masalalarni yechishga o'rgatishga oid turli xii usullami (yuzma - yuz suhbat,
ko'rgazmali vositalardan foydalanish).
Shuningdek, har bir o'qituvchi:
I. Har qanday masalani o'quvchilar bilan yuzma - yuz tahlil etishi;
2. O'quvchilarga masalani turli yo'llar bilan yechish mumkinligini tushuntira
olishi;
3. Mashg'ulotning turli bosqichlarida masala yechishning turli yozma shakllaridan
maqsadli foydalana olishi;
4. Masala yechimini tekshirishni turli yo'llaridan foydalana olishi;
5. Masalalar yechishni o'rgatish mashg'ulotini ishlab chiqa olishi;
6. Boshlang'ich sinflar uchun matematika kursi bo'yicha har qanday masalani
yecha oishi kerak.
Masalani yechish ko'nikmalarini shakllantirish bo'yicha metodik uslublarga
quyidagilarni kiritish mumkin:
I. Masala bo'yicha o'quvchi bilan yuzma-yuz suhbat.
2. MasaIani ko'rgazmali vositalar yordarnida tushuntirish.
3. Masalalarni taqqoslash.
4. Masalani o'zgartirish, o'zgacha shaklga kiritish.
5. Masalalar shartlarida biror ma'limot yetishmovchi yoki ortiqcha holatidagi
matnini tahlil etish.
6. Masalalarni o'quvchilar tomonidan tuzilishi.
7. Masalani boshqa usul bilan yechish.
8. Masalaning yechimini tekshirish.
9. Masala bo'yicha differensional (har bir sharoit yoki o'quvchiga moslab) ish olib
borish va boshqalar.
Mashqlar ustida ishlash metodikasining umumiy tavsifi Raqamli sonlar va nol
arifinetikasini o'rganish, dasturga binoan maqsad sari yo'naItirilgan tizimga asoslandi,
ya'ni ularni yechish mazkur kursning asosiy tushunchalarini shakllantirish bilan bog'liq
bo'ladi.
Nazariy masalalarni yechish davomida amaliy ahamiyat kashf etadi, bu bilan
mashqlar nazariya bilan amaliyotni o'zaro bog'lovchi halqa vazifasini bajaradi.
Mashqlardan foydalanish o'quvchilarda dunyoqarashini shakllantirishga xizmat qilib,
ularga "son", "arifmetik amal", kabi abstrakt tushunchalar real hayotdan, amaliy
faoliyatdan olinganligiga ishonchni mustahkamlaydi.
Mashqlarni yechish jarayonida o'quvchilar tasavvurini kengaytiruvchi faktlar
bilan tanishadilar. Bu bilan ularning farqlash doirasi kengayadi, hamda mashg'ulot
bilan hayot, (amaliyot) o'rtasida uzviy aloqa o'matiladi. Mashqlarni yechish
o'quvchilarning aqliy rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatib,ularda tahlil etish, taqqoslash,
umumlashtirish va abstrakt farqlash ko'nikmalarini shakllantiradi. Mashqlarning
tarbiyaviy ahamiyati ham beqiyosdir.Yuqorida sanab o'tilgan vazifalarni bajarar ekan,
ayni vaqtda, mashqlarning o'zlari ham bevosita o'rganish obektiga, shuningdek, ularni
yechish zaruriy ko'nikmalarni shakllantiruvchi vositaga aylanadi.
I-topshiriq. Boshlang'ich sinflar uchun matematika dasturiga izoh matnni
o'rganib, undan mashqlarni yechish bilan bog'liq qismlarni ajratish. Bu matnni
mashqlar vazifasi bilan taqqoslang.
2-topshiriq. Boshlang'ich sinflar uchun matematika qo'llanmasi bilan tanishib,
matnli mashqlarning asosiy elementlarini ayting. Qay holatda "mashqning yechimi"
iborasini ishlatish mumkinligini tushuntiring.Bolalarga bu iboraning mazmunini
qanday qilib tushuntirish murnkin.Mashqlarni yecha olish qator o'zaro aloqador va
uzviy bog'langan qator xususiy (alohida) ko'nikmalarni o'z ichiga oladiki, ularni
quyidagicha ta'kidlab o'tish murnkin:
l. Mashqni o'qib chiqib, uni tushunish, ya'ni har bir iboraning ma'nosiga yetib,
unda tasvir etilgan holatni ko'z o'ngida gavdalantira olish;
2. Mashqdagi shart va savol. Ma'lum va noma'lum narsalami ajratib ola bilish;
3. Mashqdagi shart va savol, berilgan va izlanayotgan ma'lumotlar o'rtasidagi
aloqani aniqlay olish, ya'ni mashq matnini tahlil eta bilish va uning natijasi o'laroq,
mashqni yechish uchun arifmetik amallarni tanlab olish;
4. Mashqning yechimi va javobini yoza olish.Bu ko'nikmalar muntazam va
maqsadli amaliyot jarayonida quyidagi bosqichlarda shakllanadi:
1. Tayyorgarlik ishlari.
2. Mashq matnini tushuntirish ishlari.
3.Mashqni tahlil etish, uni yechish yo’lini izlash va yechish rejasini tuzish.
4. Yechim va javobini yozish.
5. Mashq yechilgandan so'ng uning ustida ishlash.Mashg'ulotlarning har bir
bosqichida o'qituvchi masalaning mazmuni, o'quvchilarning tayyorgarlik darajasi,
mashg'ulotning didaktik va tarbiyaviy hamda o'zga qator omillarni nazarda tutib,
yechishning turli xii metodik uslublaridan foydalanadi.Bu bosqichda "masala"
iborasini ishlatgan ma'quI. Tayyorgarlik davridagi ishdan maqsad - bolalarga real
hayotda yuz beradigan holatlarni matematik simvollar tiliga o'tkazish imkoniyatini
anglatishdan iboratdir. Bu holatda rasmlar yordamida masalalar tuzilishining zarurati
yo'q. "Yaxshisi kichik hikoya shaklida bayon etilgan holatni bolalar matematik belgilar
bilan daftarga yozib olish imkoniyati bo'lsin. Hikoya uchun 0 + 0 = 0 yoki 0 - 0 = 0.
Sxematik shakldagi yozuvlar ko'rsatkich (yo'llanma) bo'lib xizmat qilishi mumkin. Bu
shakllar ichiga bolalar tegishli sujetdagi raqamlarni (sonlarni) qo'yadilar (yozadilar).
Masalan, «ikki tasvir keltirilgan - mana bu rasm bo'yicha men tuzgan hikoyaga diqqat
qilinglar»:
1. "Olchaning bir shoxida 3 dona olcha, boshqa shoxida esa 1 dona olcha bor edi,
har ikkala shoxdagi olchalar soni 4 ta ekan". Bu hikoyani yozib olish uchun qanday
shakldan foydalanish mumkin? (birinchisi 3 + 1 = 4).
2. "Olchaning shoxida 4 dona olcha bor. Shuning bittasini uzib olishdi, shoxida
endi 3 dona olcha qoldi". Bu hikoyani matematik belgilari bilan qanlay shaklda yozib
olish mumkin? (4 -I = 3).
3. "Bir shoxda bir dona olcha bor edi. Ikkinchi shoxida esa undan 2 dona olcha
ko'p edi". Hisoblab ko'ringchi, ikkinchi shoxida qancha olcha bor ekan? (I + 2 = 3).
4. "Bir shoxda 3 ta olcha bor edi. Ikkinchisida esa undan 2 ta kamroq" - ikkinchi
shoxda qancha olcha bor ekan? (3-2= I).
Bolalar asta-sekin shunday hikoyalar tuzishga kirisha boshlaydilar. Sxematik
shakl ular uchun yo'llanma bo'lib xizmat qiladi. Tayyorgarlik bosqichida quyidagi
topshiriqdan (masaladan) ham foydalanish mumkin:"Qush uyasida 6 ta chumchuq bor.
Ularga yana bir gala chumchuqlar kelib qo'shilgach, qushlarning soni 9 ta bo'ldi. Inga
necha
qush
kelib
qo'shildi?".
Bolalar mashg'ulot davomida namoyish taxtasida (nabomoe polotno) 6 ta qush tasvirini
terib qo'yadilar. Keyin ularning soni 9 taga yetgunga qadar qushlar tasvirini qo'shib
teradilar (Har gal bir donadan qo'shib borishlari ham mumkin). So’ng uyaga kelib
qo'shilgan
qushlar
sonini
ko'rsatadilar.
Ko'rgazmali
vositalar
yordamida
vaziyatni bolalar tushunib olishlariga, keyinchalik esa, shu mazmundagi masalalarni
yechishda harakat yo'lini to'g'ri tanlashlariga omil bo'ladi. Bu bosqichda arifmetik
amallar haqidagi masalalarni ko'tarish ham maqsadga muvofiq emas, chunki, yechim
qushlarni bevosita sanab chiqish yo'li bilan hal etiladi.O'quvchilar shunday vazifalarni
bajaradilar: "Stol ustida 4 piyola bor. Stakanlar soni esa undan 2 ta ko'proq. Stolda
qancha stakanlar borligini ko'rsating!"Bolalar namuna doskasiga 4 ta piyolani teradilar.
Pastiga esa shuncha va yana 2 ta stakanni teradilar. So'ngra stolda qancha stakan
borligini ko'rsatadilar.Tayyorgarlik bosqichida ko'rgazmali vositalardan keng
foydalanish bolalarning hisoblash ko'nikmalarini mukammallashtirishga xizmat
qiladi.Masala 1. O'quvchilarni masala tushunchasi bilan tanishtiruvga tayyorlash
rnaqsadida rnasalalar darsligidagi rasmlar asosida hikoya tuzing.Masala 2. Bolalarni
masalalar tushunchasi bilan tanishtirish jarayonida namoyish etishga mo'ljallangan
ko'rgazmali hamda yakka tartibdagi didaktik materiallardan foydalangan holda amaliy
misollar keltiring."Masala" iborasini qo'llashdan avval uning boshqa xii
topshiriqlardan farqini bolalarga tushuntirib berish kerak. Buning uchun quyidagi 2
masalani taqqoslash mumkin.
1.
Ikkita ko’k va bitta qizil rangli mashinalar tasviri tushirilgan rasmdan
foydalaniladi. O'qituvchi so'raydi: "Rasmda nimani ko'ryapsiz?" (Ikkita ko'k va bitta
qizil mashina). "Rasmdagi mashinalar soni qancha?" (3 ta). O'qituvchi misoldagi
barcha ma'iumotiar aniq ekanligini ta'kidlaydi (Hammasi rasmda ko'rinib turibdi).
Shundan
so'ng
boshqa
masalani
ko'rib
chiqishni
tavsiya
etadi.
"Karimda 2 ta, Po'latda esa 4 ta marka bor edi. Karim va Po'latda jami qancha marka
bor?" O'qituvchi dastlab 2 ta markani olib, konvertga soladi, keyin 4 ta markani olib,
shu konvertga soladi. - "Bu masalada biz uchun nima ma'lum va nima noma'lum?"
(Karimda 2 ta, Po'latda 4 ta marka borligi ma'ium edi. Ammo, ulardagi jami markalar
soni noma'lum). -- Bu savolga javob berish uchun arifmetik amallarni qo'llash kerak,
ya'ni ma'ium markalar miqdorini qo'shish yoki ayirish kerak bo'ladi. Xo'sh, shu
amallarning qay biridan foydalanish mumkin? (Qo'shish). - Hozir bajarmoqchi bo'igan
vazifa ham masala deb ataladi. Masalaning shartlari shunday: "Karimda 2 ta, Po'latda
4 ta marka bor edi. Savol: Karim va Po'latdajami qancha marka bor?"
2.
Mashg'ulot so'nggida o'qituvchi masalada nima ma'ium va nima noma'ium
ekanini tushintiradi. So'ng yechimni yozuv shaklida (2+ 4 = 6 marka) vajavobni (6
marka) ko'rsatadi.
Arifmetik amallarning mazmunini, amallar orasidagi bog'lanishlarni, amal
komponentlari bilan natijalari orasidagi bog'lanishlarni ochib berishda, har xii
miqdorlar
orasidagi
bog'lanishlar
bilan
tanishishda
mos
Dostları ilə paylaş: |