5
І BOB. ABU RAYHON BERUNIYNING ILMIY IZLANISH DAVRI
1.1
Abu Rayhon Beruniyning m`rifiy qarashlari
O`rta asrning buyuk qomusiy olimi, beqiyos aql-zakovat sohibi Beruniy fanlarning va
ijtimoiy hayotning juda ko`p jiddiy muammolarini to`g`ri hal qilib, shular asosida ko`plab
ilmiy asarlar yaratgan ulkan donishmanddir. U falsafa, ijtimoiyot, tarix va boshqa
fanlarning rivojlanishiga katta hissa qo`shgan.
Abu Rayhon ibn Ahmad Beruniy 973-yilda O`rta Osiyoning yirik madaniyat markazi ―
Xorazmning Kot (hozirgi Beruniy shahri) atrofida tug`ildi. U o`z yurtida tahsil ko`rgan. Bir
necha tillarni va falsafa, falakiyot ilmi, matematika fanlarini mukammal o`rgangan,
botanika, mineralogiya va boshqa tabiiy fanlarga ham qiziqqan. Beruniy Markaziy osiyolik
buyuk matematik va falakiyotshunos olim Abu Nasr Ibn Iroqni ustoz deb bilgan. U yoshlik
chog`idanoq fanda, ayniqsa, falakiyot ilmida katta muvaffaqiyatlarga erishgan. Masalan, 16
yoshida mustaqil holda falakiyotshunoslikka oid kuzatishlar olib brogan va ma`lum natijaga
erishgan. 21 yoshida esa o`zi yasagan asbob yordamida ekliztikaning ekvatorga og`ish
burchagini aniqlagan. Beruniy Xorazm tili bilan birga, arab, sug’d, fors, suryoniy, yunon
ibroniy tillarini, hatto qadimgi hind tili sanskritni ham o’rgangan. U yunon klassik
ilmi, astronomiya, falsafa, geografiya, botanika, matematika, geologiya, tarix,
etnografiya, filologiyadan ham chuqur bilim oladi.
Beruniy yirik olim Abu Nasr ibn Iroqdan Evklid geometriyasi, Ptolemeyning
astronomik ta`limotlaridan dars olgan.
Bundan tashqari, o’zidan oldin o’tgan Muhammad Xorazmiy, geografiya olimi Abul
Abbos, Ahmad Farg’oniy, Marvaziy, Javhariy, Abu Nasr Forobiy, Abul Vafo Juzjoniy,
seyistonlik Abu Said as-Sijiy, Abu Muhammad Hamid Xo’jandiy va boshqalarning
asarlarini mustaqil o’rganadi.
995-yilgacha Beruniy astronomiya, geografiya, geodeziyaning amaliy masalalarini hal
etish bilan birga, Sharqda birinchi bo`lib globus yasadi va astronomiyaga oid bir necha
kitob yozdi («Kartografiya», «Globus yasash kitobi», «Yerdagi joylarning uzunlama va
kenglamalarini aniqlash haqida maqola» va boshqalar).
Beruniy hali yosh olim bo’lishiga qaramay, Kotda 994-995-yillari astronomik asboblar
ixtiro qilib kuzatishlar o’tkazgan.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com