Metodikasida interfaol metodlardan foydalanish

BOSHLANG‘ICH SINFLARDA MATEMATIKA O‘QITISH
METODIKASIDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH
Matematika o‘qitish metodikasi eng avvalo kichik yoshdagi o‘quvchilarni
umumiy tizimda o‘qitish va tarbiyalash vazifasini qo‘yadi.
Umumiy metodika boshlang‘ich sinf matematikasining mazmunini va
tizimliligini aks ettiradi, har bir bo‘limni o‘qitishning o‘ziga xos xususiy metodlarini
o‘rgatadi.
Xususiy metodika matematika o‘qitishning asoslangan metodlarini va o‘qitish
formalarini, shuningdek o‘quv faoliyatini tashkil qilish yo‘llarini ko‘rsatadi.
Ma’lumki o‘qitish tarbiyalash bilan o‘zaro mustahkam bog‘liqdir. Ushbu metodika
o‘qitishni tarbiyalash bilan qo‘shib olib borish yo‘llarini o‘rgatadi.
Boshlang‘ich matematika o‘qitish metodikasi bir necha fanlar bilan
chambarchas bog‘liqdir.
O‘qitish asosi bo‘lgan matematika bilan;
Pedagogika;
Psixologiya;
Boshqa o‘qitish metodikalari bilan (ona tili, mehnat ...).
Boshlang‘ich matematika o‘qitish kursi o‘quv predmetiga aylangan.
Boshlang‘ich matematika o‘qitish metodikasining o‘qitish vazifalari:
Ta’lim-tarbiyaviy va amaliy vazifalarni amalga oshirishi,
Nazariy bilimlar tizimini o‘rganish jarayonini yoritib berishi kerak
O‘quvchilarning dunyoqarashini shakllantirish yo‘llarini o‘rgatishi kerak;
Ta’limni insonparvarlashtirish;
Matematika o‘qitish jarayonida insonni mehnatni sevishga, o‘zining qadrqimmati, bir-biriga hurmati kabi fazilatlarini tarbiyalashni ko‘rsatib beradi;
O‘qitish metodikasi I–IV sinflar matematikasining davomi bo‘lgan V–VI sinf
Matematikasi mazmuni bilan bog‘lab o‘qitishni ko‘rsatadi.
Boshlang‘ich matematika kursining vazifasi maktab oldiga qo‘yilgan
“o‘quvchilarga fan asoslaridan puxta bilim berishda yangi texnologiyadan
Foydalanish, ularga hozirgi zamon ijtimoiy-iqtisodiy bilimlarni berish, turmushga,
Kasb-hunarga yo‘naltirish, kasblarni ongli tanlashga o‘rgatish” kabi vazifalarni hal
Qilishda yordam berishdan iborat.
Shunday qilib, boshqa har qanday o‘quv predmeti kabi matematika boshlang‘ich
Kursi matematika o‘qitishning maqsadi quyidagi uch omil bilan belgilanadi:
Matematika o‘qitishning umumta’limiy maqsadi.
Matematika o‘qitishning tarbiyaviy maqsadi.
Matematika o‘qitishning amaliy maqsadi.
Matematika o‘qitishning umumta’limiy maqsadi o‘z oldiga quyidagi vazifalarni
Qo‘yadi:
O‘quvchilarga ma’lum bir dastur asosida matematik bilimlar berish. Bu
Bilimlar matematika fani to‘g‘risida o‘quvchilarga yetarli darajada ma’lumot berishi,
Ularni matematika fanining yuqori bo‘limlarini o‘rganishga tayyorlashi kerak.
Bundan tashqari, dastur asosida o‘quvchilar o‘qish jarayonida olgan
Bilimlarning ishonchli ekanligini tekshira bilishga o‘rganishlari, nazorat qilishning
Asosiy metodlarini egallashlari lozim.
O‘quvchilarning og‘zaki va yozma matematik bilimlarni tarkib toptirish lozim
Bo‘ladi;
Matematikani o‘rganish o‘quvchilarning o‘z ona tillarida nutq madaniyatini
To‘g‘rishakllantirish, o‘z fikrini aniq, ravshan va lo‘nda qilib bayon eta bilish
Malakalarini o‘zlashtirishlariga yordam berishi kerak.
O‘quvchilarni matematik qonuniyatlar asosida real haqiqatlarni bilishga
O‘rgatish.
Bunday bilimlar berish orqali esa o‘quvchilarning fazoviy tasavvur qilish
Xususiyatlari shakllanadi hamda mantiqiy tafakkur qilishlari yanada rivojlanadi.
Boshlang‘ich matematika o‘qitishning tarbiyaviy maqsadi o‘z oldiga quyidagi
Vazifalarni qo‘yadi:
O‘quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish.
O‘quvchilarda matematikani o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarni tarbiyalash.
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining vazifasi o‘quvchilarda mustaqil mantiqiy
fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish bilan birga ularda matematikaning
qonuniyatlarini o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini tarbiyalashdan iboratdir.
d) o‘quvchilarda matematik tafakkurni va matematik madaniyatni shakllantirish.
Matematika darslarida o‘rganiladigan ibora, amal belgilari, tushuncha va ular
orasidagi qonuniyatlar o‘quvchilarni atroflicha fikrlashga o‘rgatadi.
Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishning amaliy maqsadi o‘z oldiga
quyidagi vazifalarni qo‘yadi:
a) o‘quvchilar matematika darsida olgan bilimlarini kundalik hayotda
uchraydigan elementar masalalarni yechishga tatbiq qila olishga o‘rgatish,
o‘quvchilarda arifmetik amallar bajarish malakalarini shakllantirish va ularni
mustahkamlash uchun maxsus tuzilgan amaliy masalalarni hal qilishga o‘rgatish,
b) matematika o‘qitishda texnik vosita va ko‘rgazmali qurollardan foydalanish
malakalarini shakllantirish. Bunda asosiy e’tibor o‘quvchilarning jadvallar va
hisoblash vositalaridan foydalana olish malakalarini tarkib toptirishga qaratilgan.
d) o‘quvchilarni mustaqil ravishda matematik bilimlarni egallashga o‘rgatish.
O‘quvchilar imkoni boricha mustaqil ravishda qonuniyat munosabatlarini
ochishlari, kuchlari etadigan darajada umumlashtirishlar qilishlari, shuningdek,
og‘zaki va yozma xulosalar qilishga o‘rganishlari kerak.
O‘qitish samaradorligining zaruriy va muhim sharti o‘quvchilarning
o‘rganilayotgan materialni o‘zlashtirishlari ustidan nazoratdir. Didaktikada uni amalga oshirishning turli shakllari ishlab chiqilgan. Bu o‘quvchilardan og‘zaki so‘rash; nazorat ishlari va mustaqil ishlar; uy vazifalarini tekshirish, testlar, texnik vositalar yordamida sinash kabi usullardir. Didaktikada dars turiga, o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga va h.k. bog‘liq ravishda nazoratning u yoki bu shaklidan foydalanishning maqsadga muvofiqligi masalalari, shuningdek, nazoratni amalga oshirish metodikasi yetarlicha chuqur ishlab chiqilgan.Boshlang‘ich maktabda matematika o‘qitish metodikasida mustaqil va nazorat ishlari, o‘quvchilardan individual yozma so‘rov o‘tkazishning samarali vositalari yaratilgan. Ba’zi didaktik materiallar dasturning chegaralangan doiradagi masalalarining o‘zlashtirilishini reyting tizimida nazorat qilish uchun, boshqalari boshlang‘ich maktab matematika kursining barcha asosiy mavzularini nazorat qilish uchun mo‘ljallangan. Ayrim didaktik materiallarda (ayniqsa, kam komplektli maktab uchun mo‘ljallangan) o‘qitish xarakteridagi materiallar, boshqalarida esa nazoratni amalga oshirish uchun materiallar ko‘proqdir. Boshlang‘ich maktab matematikasida barcha didaktik materiallar uchun umumiyt murakkabligi bo‘yicha tabaqalashtirilishidir. Bu materiallar tuzuvchilarning g‘oyasiga ko‘ra ma’lum mavzu bo‘yicha topshiriqning biror usulini
Davlat standartlarining ani(| o‘qtiv fani bo‘yicha
emas, balki ta’lim sohalari bo‘yicha ishlab chiqilishi
o‘quv fanlarini variativ tanlash asosida o‘auv-metodik
majmualar (dastur, o‘quv rfejasi, darst!kiar)ni yaratish
uchunkengimkoniyatlarochibberadi,shunuigdek,o‘quv
fanlararo bog‘lanish va bilimlarini muvofiqlaslitirish
tamoyili asosida o‘quv fanlarinig ichki bog‘liqligi va
o‘quv fanlararo aloqasini ta’minlashga xizmat qiladi.
Boshlang'ich sinflar o‘qituvchisining metodikmatematik tayyorgarligi dyeyilganda, biz uni ilmiy dunyoqarash asosida matematikani o‘qitish metodikasi
bo‘vicha umumiy psixologik-pedagogik va matematik
tayyorgarlik bilan uzviy bog‘lanishda tayyorlanishni
tushunamiz. Bunday tayyorlanish vazifasiga matematikadan boshlang‘ich ta’lim sohasida ma’lum bilim va
uquvlarni egallash va bolalarni o‘qitish orqali tarbiyalashni
o‘zlashtirishi kiradi.
Metodik-matematik tayyorgarlik boshlang‘ich sinflar
o ‘qituvchisini tayyorlashning tarkibiy qismi bo‘lib, uning
ta’limiy-tarbiyaviy faoliyatidan ajralgan holda qaralishi
mumkin emas. Ikkinchi tomondan, boshlang‘ich sinflarda
matematikani o ‘qitish birinchi bosqichdir, ya’ni bolalarni
navbatdagi maktab matematika kursini o'zlashtirishga
tayyorlash bosqichidir, yoki matematikadan tayyorligidir.
Matematikadan boshlang'ich ta'limning bu ikki jihati
(aspekti) (boshlang‘ich ta’limning tarkibiy qismi va matematika oldi tayyorgarligi) metodikada o'zining munosib
aksini topishi lozim.
Boshlang'ich matematika kursi, bir tomondan, bilimlarning boshqa sohalarida foydalaniladi va bolalaming
rivojlanishiga yordam beradi. Shu bilan boshlang‘ich
bilimlar yagona majmuini yaratadi, ikkinchi tomondan
zaruriy metodologik tasavvurlami va fikrlashning mantiqiy
tuzilishlarini shakllantirishga yo'naltirilgan.
Metodik masalalar har bir darscfc yuzaga keladi. shu bilan
birga, odatda ular bir qiymatli yechimga ega emas. Darsda
yuzaga kelgan metodik masalaning mazkur o‘quv vazivati
uchun eng yaroqli yëchifmmiig o'qituvcfií'íteé topa olishi
uchun bu sohada yetarlicha keng tayyorgarlikka ega bo'lish
talab etiladi. Qoilanmada keltirilgan metodik masalalar
darsda iloji boricha turli usullar bilan hal etilishi lozim.
Boshlang‘ich ta'lim metodikasi bu xususiyatni hisobga
olmaydi. 0 ‘yinda o‘qitish vositasi sifatida mutlaqo
foydalanilmaydi. Mavjud didaktik o^yinlar mantiq ilmi
va matematika nuqtai nazaridan mazmunan yvetarli
emasligi tufayli ulardan kam foydalaniladi, shu bilan
birga boshqacha yo'l bilan o‘rganilgan materialni faqat
mustahkamlash vositasi sifatida ishlatiladi.
Bolalarni 6-7 yoshdan o‘qitishning mazmuni va
usullarida muammolar yuzaga keladi. Sanoqni o'rganish,
qo‘shish va ko‘paytirishni birinchi bosqichda o'rgatish
(yigirma ichida) boshlang'ich ta’limning markaziy vazifasi
boTib kelgan va shundoq bo‘lib qoladi. Biroq. bu vazila
yagona boTib qolmasdan, balki u bolalarni matematikani
o'rganishga yanada kengroq va har tomonlama tayyorlash
ishining tarkibiy qismi bo‘lib qoladi va ushbu ikkita
asosiy yo'l bilan belgilanadi: pedagogik yo'l, va'ni bolalar
fikrlashini qoilaniladigan matematik mulohazalarga
tayyorlash va matematika yo'li - ya’ni bolalarni eng muhim
matematik tushunchalarni, va eng avvalo natural son va
geometrik shakl tushunchalarini o‘rganishga tayyorlash.
Yosh bolalarni matematikani o'rganishga tayyorlashda
ishni nimadan boshlash yangicha vechimni taqozo etadi.
Matematikani “jiddiy" o'rganish uchun bolalarni partaga
o ‘tqazishdan oldin, balki, ular bilan “matematik o'yin”
o‘tkazish lozimdir.
Zamonavjy boshlang'ich ta’limning o /.i nimadan iborat
boiishi kerak? Bo la 1 -4-sinflarda qanday bilirnga ega
bodishi Jozirn? Bolalarimizga qachondan boshlab. qanday
qilib, qanday usulda va uslubda miliiy qadnyatiarimiz, urfodatlarimizni o'rgatishimiz, chuqur angiatishimiz kerak?»
desan savollar bosbiangdch ta dim oidida asosiy masala
bo'lib keimoqda. !.A.Kariniov bi/da «h ar qanday
o‘q«v bosqichiga aniq talablar stan d a rt darajasida
rasmivlashtirilinagan» ligini alohida ta’kidlab, ta’lim
jarayonining barcha bosqichlari uchun ana shunday
talablar ishlab chiqish zarurligini ilk bor asoslab berdi.
So'ngi yillarda maralakatimizda odta maktabda matematika o'qitisb ayniqsa. boshlang'ich ta’lim tizimida o'z
ko'lami va ahamiyati jihatidan nihoyatda katta bodgan
o'zgarishlarni amalga oshirdi va oshirmoqda. Ayniqsa.
respublikamizning mustaqilligi, maktablar to'g'risidagi
Qonun va farmonlarning chiqarilishi buning yaqqol isbotidir.
Hozirgiijtimoiy-iqtisodiv munosabatlarningshakllanish
jaravoni, bozor munosabatlarining raqobatlashuvi
"Kadrlar tayyorlash milliv dastuif', “Tadim to‘g'risida"gi
Q)onun talablari B.S.M O'M ga o 'z ta'sirini o'tkazmasdan
qo'ymavdi. balk: muhim o'zgarishlar talab etib, har bir
boshlang'ich sirif o‘qituvchisi oidida ulkan vazila qo'vadi.
Matematika s o '/ j qadiingi grekcha - rnathema so'zidan
olingan bodib uning madiosi "fan!ami bilish" demakdir.
Matematika lanining o'rganadigan narsasi (ob’ekti ) fazoviy
formalar va ular orasidagi tniqdoriy' munosabatlardan
iboratdir.
Maktab matematika kursining maqsadi o'quvchilarga
ularning psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda
matematik bilimlar sistemasmi berishdan iboratdir.
Bu matematik bilimlar sisteinasi ma’lum usullar

(metodika)orqali o'quvchilarga etkaziladi.

«Metodika” grekcha so'z bo'lib, “metod” degani “yoT»

Demakdir.

Matematika metodikasi pedagogika fanlari sistemasiga

Kiruvchi pedagogika fanining tarmog'i bo‘lib, jamiyat

Tomonidan qo'yilgan o'qitish maqsadlariga muvofiq,

Matematikani o'qitish qonuniyatlarini matematika rivojining

M a’lum bosqichida tadbiq qiladi. Maktab oldiga hozirgi

Zamonprinsipial yangi maqsadlarning qo'yilishi matematika

O'qitish mazmunining tubdan o'zgarishiga olib keldi.

Boshlang'ich sinf o ‘quvchilariga matematikadan

Samarali ta’lim berilishi uchun bo'lajak o'qituvchi

Boshlang'ich sinflar uchun ishlab chikarish MO'M ni

Egallab, chuqur o'zlashtirib olmog'i zarur.

Matematikani boshlang'ich ta’limi metodikasining

Predmeti quyidagilardan iborat:

1. 
   Matematikani o'qitishdanko' zda tutilgan maqsadlarni
   

Asoslash (Nima uchun matematika o'qitiladi, o'rgatiladi?).

2. 
   Matematika o'qitish mazmunini ilmiy ishlab chiqish
   

(nimani o'rgatish) sistemalashtirilgan bilimlar darajasini

O'quvchilarning yosh xususiyatlariga mos keladigan qilib

Qandav taqsimlansa, fan asoslarini o'rganishda izchillik

ta’minlanadi, o'quv ishlariga o'quv mashg'ulotlari

beradigan o'quv yuklama hal qilinadi, ta’limning mazmuni

o'quvchilarning real bilish imkoniyatlariga mos keladi.

3. O'qitish metodlarini ilmiy ishlab chiqish (qanday

o'qitish kerak, ya’ni, o'quvchilar hozirgi kunda zarur

bo'lgan iktisodiy bilimlarni, malaka, ko'nikmalami va

aqliy faoliyat qobiliyatlarini egallab olishlari uchun o'quv

ishlari metodikasi qanday bo'lishi kerak?

4. O'qitish vositalari—darsliklar, didaktik materiallar,

ko‘rsatma-yu, qo'llanmalar va texnik vositalarini ishlab

chiqish (nima yordamida o'qitish)