Mexanik va elektromagnit tebranishlarning qiyosiy xarakteristikasi

tebranishlar  deb  ataladi. 

Тebranayotgan  sistemaga ko‘rsatilayotgan  ta’sirning  xarakteriga  qarab, 

tebranishlar  erkin  (yoki  xususiy)  va  majburiy    tebranishlarga  bo‘linadi.  Bir 

marta  turtki  berilgandan    yoki    muvozanat  vaziyatidan  chiqarilgandan  so‘ng 

---

ichki  kuchlar  ta’sirida  yuzaga    keladigan    tebranishlar  erkin  tebranishlar 

deyiladi.  Bunga    misol  qilib  ipga    osib  qo‘yilgan  sharcha  (mayatnik)ning 

tebranishini olish mumkin. Тebranishlar vujudga kelishi uchun sharchani turtib 

yuborish yoki uni muvozanat holatidan chetga chiqarib qo‘yib yuborish kifoya. 

Davriy  ravishda  o‘zgaruvchan  tashqi  kuchlarning  ta’siri  ostida  bo‘ladigan 

tebranishlar  majburiy  tebranishlar  deb  ataladi.  Bunga  ichki  yonuv  dvigateli 

silindridagi porshenning tebranishlari, tikuv mashinasi ignasining va mokisining 

tebranishlari,  ustidan  odamlar  tartibli  qadam  tashlab  o‘tayotgan  ko‘prikning 

tebranishlari misol bo‘la oladi. Тebranishlar fizik tabiati va murakkablik darajasi 

jihatidan  mexanik,  elektromagnit,  elektromexanik  va  hokazo  tebranishlarga 

bo‘linadi.  Bu  tebranishlarning  hammasi  umumiy  qonuniyatlar  asosida  ro‘y 

beradi.  Eng  sodda  tebranish  bu  garmonik  tebranishdir.    Garmonik  tebranish 

shunday  hodisaki,  unda  tebranuvchi  kattalik  (masalan,  mayatnikning  og‘ishi) 

vaqtga  bog‘liq  ravishda  sinus  yoki  kosinus  qonuni  bo‘yicha  o‘zgaradi.  Bu 

turdagi  tebranish  quyidagi  ikki  sababga  ko‘ra  juda  muhimdir:  birinchidan, 

tabiatda  va  texnikada  uchraydigan  tebranishlar  o‘z  xarakteri  bilan  garmonik 

tebranishlarga  yaqin;  ikkinchidan,  boshqacha  ko‘rinishdagi  (vaqtga  qarab 

o‘zgaradigan)  davriy  tebranishlarni  ustma-ust  tushgan  bir  necha  garmonik 

tebranishlar  sifatida  tasavvur  qilish  mumkin.    Biz  mexanik  garmonik 

tebranishlar ustida to‘xtalib o‘tamiz.