Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

 3.2-rasm. Bosim gradiyenti sxemasi 
(3.6) formuladan quyidagi xulosalar kelib 
chikadi: suvning singish chuqurligi (a) 
oshgan sari singish tezligi (w) kamaya 
boradi. Bu tezlik oldin (K) dan katta 
bo‘lib, keyinchalik asta-sekin kamaya 
borgan (a) bunda osha borgan sari 
kapillyar kuchlarning ta’siri (N
0
) susaya 
boradi; kapillyar kuchlar tuproqning shimilish tezligini oshiradi, tuproq zarralari 
og‘irligidagi qisilgan havo esa bu tezlikni kamaytiradi. Suv tuproq yonboshidan 
shimdirilganda (egatlarda) kapillyar kuchlar suv bosimini oshiradi va egatlar 
oralig‘idagi suv kapillyarlar orqali ko‘tariladi. Bu ko‘tarilish tezligi quyidagi 
formula bilan aniqlanadi: 
K
a
L
a
H
w
a




1
1
0
(3.7) 
bu yerda:
a
1
–suvning ayni paytda ko‘tarilish balandligi. 
Shu sabablarga binoan, tuproq yonboshidan suvni oldin tez shimib oladi. 
Keyinchalik uni shimilishi sustlashadi. 
Shunday qilib, 
suvning tuproqqa singish
tezligi doimo o‘zgarib turadi. Vaqt 
o‘tgan sari ayniqsa sug‘orish oldidan, bu tezlik juda kamayadi. 

---

71 
Sug‘orish vaqtida suvning tuproqqa singish tezligi dinamikasi quyidagi 
formula bilan ifodalash mumkin: 

t
K
j
K
w
t
t
t
1



(1.8) 
bu yerda:
w
t
- vaqt ichida suvning tuproqqa singish tezligi; 
K
t
-t-vaqt ichida suvning tuproqqa singish koeffitsiyenti; 
j-suv bosimi (bosim) gradiyenti; 
K
1
- birinchi soatda suvning tuproqqa singish koeffitsiyenti; 

-daraja ko‘rsatkichi (tuproqning boshidagi namligi va boshqa 
xususiyatlarigi qarab 0,03 dan 0,80 gacha o‘zgaradi). 
Tuproqda boshlangich namlik kancha kup bo‘lsa, bu formuladagi 

ning 
kiymati ham shuncha oz bo‘ladi. Boshqacha aytganda, suvning tuproqqa singishi va 
tuproqdan sizib o‘tishini ko‘rsatuvchi egri chiziq (1.3-rasm) yotiqroq bo‘ladi. 
Suvning tuproqqa singishi tezligi o‘zgarishining umumiy (sxemasi) 1.3-rasmda 
ko‘rsatilgan.