Microsoft Word 00 KeyNote Speakers Materiallar
Yüklə 22,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- СИНТЕЗ N-АЛКИЛАМИНОСПИРТОВ НА ОСНОВЕ ГАЛОГЕНГИДРИНОВ ЦИКЛОГКЕКСАНОВОГО РЯДА О.А.САДЫГОВ
- Ш.И.ИСМАЙЫЛОВА
- ROZMARİNİN ANTİOKSİDANT XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ SÜD MƏHSULLARININ UZUNMÜDDƏTLİ SAXLANMASINDA ROZMARİNDƏN TƏBİİ ANTİOKSİDANT KİMİ İSTİFADƏ
- ЭЛЕКТРОФИЗИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА ОБРАЗУЮЩИХСЯ ФАЗ В СИСТЕМЕ Bi 2 Se 3 -Nd 3
- Ф.М.САДЫГОВ
|
BİTKİ YAĞLARININ MÜXTƏLİF NEFT EMALI PROSESLƏRİNƏ CƏLB EDİLMƏSİ
Qafqaz Universiteti
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti pemammadli@qu.edu.az AZƏRBAYCAN Elmar İMANOV Qafqaz Universiteti AZƏRBAYCAN
Katalitik krekinq neft emalı zavodu praktikasında ağır xammalın daha qiymətli benzinə və digər yüngül məhsullara çevrilməsinin ən geniş istifadə olunan prosesidir. Hələ 1991-ci ildə dünyada sutka ərzində katalitik krekinq prosesinə bir milyon tondan artıq xammal cəlb edilirdi. Xam neft əsas qlobal enerji mənbələrindən biridir və benzin, kerosin kimi yararlı yanacaqlara olan təlabat ildən ilə artır. BP- nin dünya enerjisinə aid statistik icmalı (2014) indiyə qədər Yer kürəsinin primitiv neft yataqlarının təxminən yarısının istismar olunduğunu göstərir. Xammal mənbələrinin getdikcə azalması, ciddi ekoloji tələblər və yanacaqlara olan tələbatın ödənilməsi üçün alternativ enerji mənbələrinə və yeni texnologiyaya ehtiyyac yaranır. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 171
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Hal-hazırda bitki yağları yanacaq istehsalı və neft-kimya sənayesində istifadə potensialına malik əsas yenilənə bilən enerji mənbələrindən biridir. Buna baxmayaraq, bitki yağı xam maddə kimi nefti əvəz edə bilmir, çünki illik xam neft istehsalı bitki yağı istehsalından təxmınən 30 dəfə çoxdur və bitkinin əkilə biləcəyi torpaq sahəsi məhduddur. Son onillikdə bərpa oluna bilən təbii maddələrdən- bitki yağlarından mühərrik yanacaqları və neft-kimya sənayesinə xammal istehsal etmək üçün çoxsaylı araşdırmalar aparılmışdır. Cədvəl 1-də vakuum qazoylu və bitki yağlarının 450 C temperaturda krekinq məhsullarının paylanması göstəril- mişdir. Bitki yağlarının kimyəvi tərkibi qliserin əsaslı, doymuş və doymamış yağ turşularının qalıqların- dan ibarət triqliseridlərin qarışığıdır. Bitki yağlarını mühərrik yanacaqlarına çevirən müxtəlif üsullar məlumdur. Biodizel yağların və spirtlərin katalitik yaxud katalizator olmadan superkritik şəraitdə transefir- ləşməsindən alınır. Bio-yağ isə bitki yağlarının pirolizindən əldə olunur. Alınan maye məhsullarda yüksək miqdarda oksigenli birləşmələr : turşu, spirt, aldehid, keton və fenol birləşmələri olur.
Xammal Vakuum qazoyl Palma yağı Raps (kanola) toxumunun yağı Xardal yağı Günəbaxan yağı Çevrilmə 60.5 86.6 80.7
80.0 79.2
Qaz 11.4 20.1
20.3 19.0
18.0 CO + CO
2 - 4.9 4.8 4.8 4.8 C 1
2 0.8 1.6
1.9 1.8
1.7 C 3 karbohidrogenlər 3.3 5.3 5.5
5.1 4.8
C 4 karbohidrogenlər 7.3 8.3 8.1 7.3
6.7 C 2 -C 4 olefinlər 5.6 9.5 8.2 7.4 7.2 Maye məhsullar 82.8 68.3 71.1 72.1 73.3 Su -
8.5 8.7
8.7 9.1
Benzin 43.4 46.6
43.5 43.4
43.5 Koks 5.8 11.6 8.7
9.0 8.7
Günəbaxan yağı, n-undekan və tetralin qarışığının birgə krekinqinin tədqiqi göstərmişdir ki, hidrogen transfer reaksiyaları və rəqabətli uduculuq təsiri ilə benzin fraksiyasının çıxımı yüksəlmişdir. Bəzi mənfi nəticələrə baxmayaraq, beta nanoseolit katalizatolarının iştirakı ilə xam soya yağından bio-yanacaq və müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunan kimyəvi maddələrin alınmasına nail olunmuşdur. İşlənmiş bitki yağlarının ağır neft distillatları ilə katalitik krekinqi müasir neft-kimya zavodların- da benzinin çıxımını artırmaq üçün istifadə olunan ən effektiv proseslərdən biridir. Vakuum qazoy- lunun 5-10% pambıq yağı ilə qarışığının Halloysite aluminosilikat (Al 2 Si 2 O 5 (OH) 4 ) katalizatorunun iştirakı ilə katalitik krekinqi zamanı benzinin çıxımı 5-10% artmış, koksun miqdarı isə 7-15% azalmışdır. Nəticədə daha yüksək oktanlı çevrilməsi 700-800 C temperature intervalında tədqiq edilmişdir. Proses qaz fraksiyasının artmasına səbəb olur. Beləliklə, kiçik molekullu olefinlər almaq üçün ilkin emal benzininə 10% pambıq yağı əlavə etməklə olefin tərkibli qazların alınması üçün xammal resurslarını 10% və etilenin çıxımını 3.5-4% kütlə artırmaq mümkünlüyü təsdiqlənib.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 172
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan СИНТЕЗ N-АЛКИЛАМИНОСПИРТОВ НА ОСНОВЕ ГАЛОГЕНГИДРИНОВ ЦИКЛОГКЕКСАНОВОГО РЯДА О.А.САДЫГОВ Институт нефтехимических процессов им. Ю.Г.Мамедалиева НАНA
omar.sadiqov@gmail.com AЗЕРБАЙДЖАН Ш.И.ИСМАЙЫЛОВА Институт нефтехимических процессов им. Ю.Г.Мамедалиева НАНA
AЗЕРБАЙДЖАН
Институт нефтехимических процессов им. Ю.Г.Мамедалиева НАНA AЗЕРБАЙДЖАН Аминоспирты алициклического ряда играют важную роль при конструировании биологически активных соединений и синтетических лекарственных препаратов. Эти соедине- ния и их N, O- ацилпроизводные составляют структурные фрагменты молекул природных соединений различного назначения и их синтетических аналогов. В этом аспекте поиск в данном направлении и изучение свойств синтезированных гидроксиаминосоединений имеет важное теоретическое и практическое значение. В настоящем сообщении приведены результаты гидроксигалогенирования циклогексена и его алкилпроизводных с использованием элетрофильных галогненоватистых кислот и последующим замещением галогенов на N-алкиламиногпупп. Синтез гидроксигалогенидов проводили двумя способами. По первому способу реакцию осуществляли в режиме “ in situ ” образования электрофильных галогеноватистых кислот, НОХ (гдеХ= Сl, Br) при интервале температуры 20-50 о С с использованием пероксида водорода. По второму способу реакция проведена с использованием заранее приготовленных 15-20%-ных растворов галогеноватистых кислоты. Ранее нами было установлено, что при мягких условиях (20-40 ⁰C) электрофильные реагенты образующиеся в режиме “ in situ ”, строго присоединяются по кратной связи цикла, практически не затрагивая кратной связи боковой цепи. Далее, взаимодействием гидроксигалогенидов и вторичных алкил-, и диалкиламинов синтезированы соответствующие аминоспирты циклогексанового ряда:
Где: X=Cl (I); Br(II); R=1-CH 3 (a) для I,II,III; 3(4)- CH 3 (b) для I,II,IV; -CH=CH 2 (c) для I,II,V; Q=N(CH 3
2 (d); N(C
2 H 5 ) 2 (e); N(CH 2 ) 5 - (f); N(CH 2 ) 4 O (g); C
6 H 5 NH(h). Для нахождения оптимальных условий реакции гидроксигалогенирования субстратов изучалось влияние различных параметров на выход целевых продуктов. Установлено, что селективность реакции зависит, главным образом, от температуры и концентрации галоге- новодородных кислот ( табл. 1). Так ,с повышением температуры в диапазоне 20 - 50 ⁰C выход хлор- и бромгидринов увеличивается и достигает 70 – 88 % для хлоргидринов (a-с) и 69-85 % для бромгидринов. Взаимодействие хлор (бром) гидроксициклогексанов с вторичными алкил- и диалкилами- нами, приводит к образованию соответствующих аминоспиртов за счет реакции дегидрогало- генирования. Полученные данные представлены в таблице 2. Из данных таблицы.2 видно, что наибольший выход аминоспиртов наблюдается, тогда, когда количество вторичного амина в 2 раза превышает взятых в реакцию хлор(бром)гидринов. При этом выход аминоспиртов составляют 64-75%. Структура полученных аминоспиртов подтверждена данными ИК-, ЯМР 1 Н и 13 С спектральныханализов. В ИК спектрах синтезированных галогенгидринов I(a-с) и II(a- c) помимо валентных колебаний СН-,СН 2 ,СН 3 обнаружены полосы поглощения в области 3615, 800-650 см -1 характерные для связей О-Н,С-Сl,С-Br соответственно. В спектрах ЯМР 1 Н соединений I(a-с) и II(a-c) наблюдаются два сигнала δ 3,70 и 3,81м.д., которые могут быть IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 173
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan отнесены к геминальным протонам в α-положении к атому Cl или Br и кислородному атому гидроксильной группы. Протоны гидрок-сильной группы характеризуются сигналами δ 2,1 и δ 4,81 м.д. Эти спектральные данные показывают, что хлор(бром)гидрины алкилциклогексенов содержат примерно в равных количествах два трудноразделяемых изамера: 1- или 3(4)- алкил(е)-транс-1-Hlg (а)циклогексанол(а)-2 и 1-или 3(4)-алкил(е)-транс-1-Hlg(а) циклогексанол (а)-1, различающиеся положением атома галогена и гидроксильной группы. Таким образом, использование принципа индуцирования электрофильных галогенова- тистых кислоты HOCl и HOBr в кислотной среде изомеризация атомов галогена аминной группой позволяет синтезировать N-алкилзамещенных аминоспиртов циклогексанового ряда.
T, ⁰C *Выход галогенгидринов а b c
20 70 69,5 72,5
71,3
74,6 73,4
30 75 72,6
78,4
76,5
80,5 79,2
40 82,5 78,7
83,6
80,3
86,3 83,7
50 83,6 79,4
85,7
83,4
88,6 85,8
2 O
=0,1:0,15 Галогенгидр ины Выход аминоспиртов, % мас d E f g h I а
65,3 67,5 68,4 66,7 65,7 II а
67,6 70,4 69,5 68,4 67,5 I b 66,5 72,3 74,5 72,6 69,5 II
b 68,4 74,5 73,6 71,4 70,3 I c
II c 65,8 70,6 71,6 70,3 68,5 Таблица 2.Выход аминоспиртов (галоген-гидрин : вторичный амин=1:2, KOH, τ= 4-6ч,T, 40⁰C) * - знаменатель-бромгидрана; числитель – хлоргидрина.
Azərbaycan Turizm və Menecment Universiteti
AZƏRBAYCAN
Süd məhsulları polidoymamış yağ turşuları ilə zəngindir və onların mürəkkəb efirləri asanlıqla zamanla molekulyar oksigen ilə zağlanmış olur. Orta səviyyədə gündəlik istehlakçı süddə "bayatlama" kimi ifadə olunan lipid oksidləşməsini ayırd edə bilir. Lipid oksidləşməsi süd məhsullarında nəinki iy də dadın dəyişməsi kimi zərərli dəyişikliklərə səbəb olur, eləcə də rəng və qidalılıq dəyərinin itirilməsi
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 174
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan və həmçinin birləşmələrin akkumulyasiyasına səbəb olur ki, bu da istehlakçıların sağlıq problemlərini ortalığa çıxarmış olur. Süd məhsullarında lipidlərin oksidləşməsini ən təsirli ləngitmə yollarından biri də antioksidantların daxil edilməsidir. Bəzən bu oksidləşmə prosesini ləngitmək üçün sintetik fenol antioksidant, butilhidroksianizol (BHA) və butilhidroksitoluol (BHT) istifadə olunur. Süd məhsullarının təbii antioksidantlarla (polifenolik birləşmələr) uzunmüddətli saxlanmasını təmin etmək sintetik antioksidantlarla təmin etmədən daha yaxşı və effektivdir. Süd məhsullarının davamlılığının uzun müddət qorunub saxlanmasında təbii antioksidant kimi rozmarindən istifadə lipidlərin oksidləşmə dərəcəsi və hidrolizini azaltmaqla yanaşı onların saxlama müddətini artırmış olur. Süd məhsullarında saxlanma müddətinin bu şəkildə artırılması ilə yeni bir sağlam süd məhsullarının yaranmasına səbəb olur. Bu tədqiqatda rozmarinin antioksidant və antiiltihab təsirlərinin verildiyi ədəbiyyat tədqiq olunmuş və lipidlərin oksidləşməsinə necə inhibitor təsiri etməsi, süd məhsullarının saxlanma müddətinin artırılması və qida zərərvericilərinin minimum endirilməsi rozmarin ektraktı üzərinə aparılan tədqiqatlar təhlil edilmişdir. Rozmarin hidropolik antioksidant kimi yağ-hava interfeysində orientasiya olunmuşdur və oksidləşmə zamanı ona məxsus toplu yağ təbəqəsində qoruma yaradır. Tərkibindəki fenol birləşmələri pəhriz lipidlərin oksidləşmə dərəcəsini azaldır ki, bu da onun antioksidant rolu oynamasına səbəb olur. Rozmarinin lipid peroksidləşməsini ləngitmə xüsusiyyəti də yüksəkdir. Antioksidant xüsusiyyəti göstərir ki, fenol birləşmələri müstəqil quruculuq xüsusiyyətinə malikdir və sərbəst radikalları asanlıqla toplaya bilirlər. Süd məhsullarına rozmarin ekstraktı əlavə etməklə saxlanma qabliyyətinin artırılmasına həsr olunan məhdud sayda tədqiqatlar var. Əsas tədqiqat sualları isə bundan ibarət olmuşdur ki, rozmarin ektraktını məhsula hansı miqdarda və hansı şərtlər daxilində əlavə etmək olar ki, məhsulun funksionallığna xərəl gəlməsin. Tədqiqatlarda 1,5% yağlılığa malik olan süd 1-5% rozmarin ektraktı ilə qarışdırılmış və qarışım 30 gün müddətində soyuq şəraitdə saxlanmışdır (El-Din, H.M.F., Ghita, I.E., Badran, S.M.A., Gad, A.S. and El-Said, M.W. (2010) Manufacture of Low Fat UF-Soft Cheese Supplemented with Rosemary Extract (as Natural Antioxidant). Journal of American Science, 6, 570-579.). Əldə olunan nəticələr kifayət qədər effektiv olmuş və bir ay müddətində istehlakçıya istifadə imkanı vermişdir. Rozmarinin antioksidant xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün funksional qida məhsulu olan yoğurt üzərində də tədqiqat aparılmışdır ( Gad, A.S., Ghita, I.E., El-Din, H.M.F., Badran, S.M.A. and El-Messery, T.M. (2010) Production Health Benefits Yoghurt Supplemented with Rosemary and Green Tea Extract as Natural antioxidant. IDF World Dairy Summit, Auckland,5-11.). Tədqiqatlar göstərmişdir ki, yoğurta antioksidantın əlavəsi ilə onun dadında və tərkib keyfiyyətindəki xüsusiyyətlər uzun müddət dəyişilmədən qalır. Daha sonra isə eyni proses pendir məhsulunda təkrarlanmış və rozmarin daxil edilən süddən alınan pendirlərdə antioksidant təsirinin 30 gün sonra azaldığı hiss olunmuşdur. Belə olduğu təqdirdə tədqiqatda pendir hazırlanmasının hansı mərhələsində ektraktın əlavə edilməsi sualı ortaya çıxmışdır. Eyni zamanda, hansı növ pendirlərə tətbiqin daha effektiv olması məsələsi də ortaya çıxmışdır. Süd məhsulu kimi quru pendirdə lipidlər (polidoymamış yağ turşuları və onların efirləri) toz halında olduğundan və bu səbəbdən də oksidləşməyə çox həssas olduğundan ilk olaraq tədqiqatda bu pendirdən istifadə olunmuşdur. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, toz halında pendirin oksidləşməsi zamanı rozmarin ektraktından istifadə prosesi ləngitmədə xüsusi rol oynayır və məhsulun saxlanma müddətini effektiv şəkildə artırır. Tədqiqat nəticəsi olaraq o fikrə gəlinmişdir ki, toz halında pendirdə lipid oksidləşməsinin qarşısını almaq üçün təbii antioksidant kimi rozmarin ekstraktı məhsula bir başa daxil edilməlidir (Van Nieuwenhove, C.P., Oliszeski, R. and Gonzalez, S.N. (2009) Fatty Acid Composition and Conjugated Linoleic Acid Content of Cow and Goat Cheeses from Northwest Argentina. Journal of Food Quality, 32, 303-314.). Müqayisə apardıqda aydın şəkildə görmək olur ki, rozmarindən antioksidant kimi istifadə sintetik E vitamini və digər bu tipli birləşmələrdən effektivdir. Gələcək tədqiqatlar bu bitki ekstraktından istifadənin effektivliyini və tətbiqinin əhatə dairəsini artırmaq istiqamətinə yönələcəkdir.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 175
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan ЭЛЕКТРОФИЗИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА ОБРАЗУЮЩИХСЯ ФАЗ В СИСТЕМЕ Bi 2 Se 3 -Nd 3 Se 4
Бакинский Государственный Университет AЗЕРБАЙДЖАН
Бакинский Государственный Университет AЗЕРБАЙДЖАН
Бакинский Государственный Университет AЗЕРБАЙДЖАН
Бакинский Государственный Университет zakir-51@mail.ru AЗЕРБАЙДЖАН Исходные бинарные соединения Bi 2 Se 3 и Nd
3 Se 4 плавятся конгруэнтно при 979 и 2023 К. Bi 2 Se 3 непосредственно кристаллизуется из расплава стехиометрического состава.Поэтому его синтез проводили сплавлением элементарных компонентов высокой степени чистоты в вакуумированной (10 -2 Па) кварцевой ампуле при температуре 1050К с последующим медленным охлаждением. Соединение Nd 3 Se 4 также синтезировали из соответствующих простых веществ керамическим методом при 1350 К в условиях вакуума. Учитывая, что при высоких температурах неодим взаимодействует с кварцем, синтез соединение Nd 3 Se
и сплавов исследуемой системы проводили графитизированных кварцевых ампулах. Индивидуальность полученных соединений Bi 2 Se 3 и Nd
3 Se 4 , контролировали методами ДТА и РФА. Образцы системы Bi 2 Se
и Nd 3 Se 4 готовили из предварительно синтезированных исходных соединений посредством керамического метода в условиях вакуума при 1250 К . Готовили две серии сплавов: первая серия для исследования физико-химического, а вторая для исследования электрофизических свойств. Для достижения состояния, максимально близкого к равновесному, сплавы подвергались длительному термическому отжигу. Для этого полученные негомогенизированные сплавы массой 3 г. были перетерты в порошок, тщательно перемешаны и запрессованы в таблетки, а затем отожженыпри 650 К в течении двух недель. На основании дифференциально термического анализа, был сделан вывод, что фиксированные эффекты на кривых нагревания всех сплавов являются обратимыми. Число эффектов указывает на несложность взаимодействия между селенидами висмута и неодима. Анализ дифрактограммы ряда сплавов системы закаленных после отжига и исходных соединений показали, что все сплавы за исключением области концентрации 0-5 моль % Nd 3 Se 4 содержат линии исходных компонентов Nd 2 Se 3 и Nd
3 Se 4 , что подтверждает квазибинарность этого разреза и отсутствия в нем новой фазы. МСА проводили на отшлифованных и полированных поверхностях сплавов. Показано ,что сплавы системы до 5,0 мол % Nd 3 Se 4 состоят из одной фазы, характерной для твердых растворов. При изучении микротвердости сплавов получены два ряда значений 850 и 3250 МПА, соответствующие α- твердым растворам на основе Bi 2 Se
и Nd 3 Se 4 . Растворимость на основе Bi 2 Se 3 при 300К достигает 5 мол % Nd 3 Se
. Для определения границы области гомогенности на основе Bi 2 Se
, синтезировали дополнительные сплавы через 1 моль % Nd 3 Se 4 , которые в дальнейшем при соответствующих температур в течение 250 г, затем закаляют в воде По знаку термо-э.д.с. было установлено, что все сплавы твердых растворов, как при комнатной температуре, так и в исследованном температурном интервале, обладают p-типом проводимости. Более подробное обсуждение результатов изучения электрофизических параметров можно провести с помощью исследования других кинетических коэффициентов, но близость составов и родственный характер температурных зависимостей кривых термоэлектрических параметров, свидетельствует об аналогичности механизма явлений переноса в настоящих веществах с ранее изученными твердыми растворами на основе Bi 2 Se 3 . Методами дифференциально-термического (ДТА),
рентгенофазового (РФА)
и микроструктурного (МСА) анализов, измерением микротвердости изучен характер физико- |