IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
284
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
Şəkil 1. Azərbaycanda Bufo verrucosissimus Pallas, 1814 növünün yayıldığı ərazilər. 1-6 -Balakən,
Zaqatala (yayıldığı məlum olan ərazilər), 7- Qəbələ (yeni qeydə alındığı ərazi).
Qəbələ rayonu
B.
verrucosissimus növünün arealının şimal-şərq sərhədlərini müəyyənləşdirir.
Lakin Böyük Qafqazın cənub ətəklərinin meşə sahələrində faunistik tədqiqatların aparılmasına ehtiyac
var. Azərbaycan ərazisində B.verrucosissimusnövünün qeydə alındığı hər bir yeni ərazi, onun arealının
yeni sərhədlərini müəyyənləşdirəcək.
ВЛИЯНИЕ СЕЛЕНА И СПОСОБОВ ОБОГАЩЕНИЯ РАСТЕНИЙ
НА РОСТ И РАЗВИТИЯ БОБОВЫХ НА ПРИМЕРЕ НУТА
А.А.БАЛАКИНА
Волгоградский государственный университет
as.sklyarova.95@mail.ru
РОССИЯ
Селен является жизненно важным микроэлементом, необходим как для людей и живот-
ных, так и для растений.
Селен принимает участи в росте и развитии растений, способен повышать урожайность,
снижает негативное действие засухи, участвует в усилении адаптивного потенциала растений, а
так же уменьшает окислительный стресс и способствует снижению процессов перекисного
окисления.
На сегодняшний день селен вызывает все большую заинтересованность вследствие
существования обширных территорий с недостатком этого микроэлемента и как результат –
дефицит его у населения.
Цель работы: Изучить влияние селена и способов обогащения им на ростовые процессы
нута.
Материалы и методы. В качестве объекта исследования использовались растение нута
сортов «Прива – 1» и «Донской», характерных для выращивания в нашей области.
В ходе работы была изучена динамика набухания семян, определена оптимальная
концентрация раствора селенита натрия, проанализировано влияние методов обработки Se на
ростовые процессы нута в грунте.
Были выбраны два метода обогащения селеном: предпосевная обработка семян нута в
растворе микроэлемента Se и опрыскивание посевов в период вегетативного роста тем же
раствором. Контрольную пробу поливали водой.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
285
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
Исследования проводились на базе Волгоградского Государственного университета в
период с мая по сентябрь 2015 года.
Для установления динамику набухания семян сортов «Прива – 1» и «Донской», они
замачивались в дистиллированной воде в течение суток. Измерение масса проводились каждые
3 часа. Результаты представлены на графике (Рис. 1).
Рис. 1. Зависимость массы набухающих семян нута от времени контакта с водой.
Нут сорта «Прива – 1» может являться более восприимчивым к обработке раствором селе-
нита натрия, так как семена интенсивно поглощают воду и примерно спустя 4 часа выходят на
плато. Семена сорта «Донской» набухаю менее интенсивно, и выходят на плато после 10 часов
замачивания семян.
Далее для определения оптимальной концентрации раствора селенита натрия семена нута
проращивали в растворах с содержанием селена 0,1%, 0,01 %, 0,001%, 0001%. Семена нута вы-
мачивали в чашках Петри с соответствующими растворами в течение 24 часов. Контрольные
семена выдерживали в дистиллированной воде. Следующие 7 суток семена нута проращива-
лись на дистиллированной воде и после линейным методом измеряли длину корней и про-
ростков (Рис. 2.).
Рис. 2. Влияние селенита натрия на ростовые процессы проростков нута.
По диаграммам видно, что концентрация селена 0,01 % приводит к гибели семян нута
сорта «Прива-1», но ингибирует ростовые процессы сорта «Донской». Семена сорта «Донской»
наиболее толерантны к воздействию селеном по сравнению с сортом «Прива-1». При обработке
семян водным раствором селенита натрия с концентрацией селена 0,001% наблюдалось
увеличение побегов на 28%, а корней на 12% по сравнению с контролем. При проращивании
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
23:00
1:00
3:00
5:00
7:00
9:00
11:00
13:00
15:00
17:00
19:00
21:00
23:00
Масса
семени
(
г)
Время набухания семян (ч)
"Прива - 1"
"Донской"
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Длина
побега
(
мм
)
"Прива - 1"
"Донской"
0
10
20
30
40
50
Длина
корня
(
мм
)
"Прива - 1"
"Донской"
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
286
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
семян нута сорта «Донской» в 0,0001% концентрации было замечено увеличение побегов на
1,3%, а корней на 12% по сравнению с контролем.
В результате полученных данных была установлена оптимальная концентрация селенита
натрия с содержанием селена 0,001%, которая использовалась для дальнейшей обработки
растений выращенных в грунте.
Высадку в грунт проводили 1 июня 2015 года на шести делянках: на каждый вид в соот-
ветствии с методом обработки. 20 июля выполняли обработку двух делянок с видами «Прива –
1» и «Донской» методом опрыскивания.
Измерения длины растения проводили линейным методом в 3 периода: вегетативного
роста (2 июля), бутонизация (28 июля), плодоношения (18 апреля). Измеряли сухую массу, а
методом отпечатков определяли площадь листьев.
Результаты исследований по влиянию селена и методов обработки сортов нута на ростовые
процессы растения представлены на диаграмме (Рис. 3.).
Рис. 3. Сравнение сортов «Прива – 1» и «Донской» к аккумуляции и восприятию к обработке Se 0,001
Во время исследования было установлено, что сорт нута «Прива – 1» более благоприятен
для произрастания в нашей области, чем сорт «Донской», что можно видеть по контрольному
опыту с водой (Рис. 3.).
Из диаграммы видно, что сорт «Прива – 1» более восприимчивым к методу обработки
вымачиванием семян нута в растворе селенита натрия 0,001%. Однако к обработке методом
опрыскивания большую чувствительность проявил сорт «Донской». При обработке семян сорта
«Прива – 1» методом вымачивания наблюдается увеличение длины побегов на 15,69% по
сравнению с контролем. В результате обработки сорта «Донской» тем же методом побеги
увеличились на 3,94%, при методе опрыскивания селеном замечено возрастает на 8,36% по
сравнению с контролем.
В результате исследования и проведения подсчетов сухой массы вещества было
обнаружено, что масса сорта нута «Прива – 1» на 32,27% выше по сравнению контролем при
обработке семян и на 14,03% при опрыскивании побегов. Сухая масса сорта «Донской»
увеличивается на 4,23% и 10,47% соответственно. Данные опыта представлены на рисунке 4.
При обработке раствором селенита натрия 0,001% так же происходит увеличение площади
листа. Сорт «Прива – 1» при обработке предпосевным методом увеличивает свою площадь
листа на 45,72%, а сорт «Донской» при обработке опрыскиванием вегетативных побегов на
45,33%. Результаты представлены на диаграмме (Рис. 5.).
0
20
40
60
80
100
02.
июл
28.
июл
18.
авг
02.
июл
28.
июл
18.
авг
02.
июл
28.
июл
18.
авг
H2O
Se 0,001%
опрыск. Se
0,001%
Длина
побегов
(
см
)
методы и периоды обработки
"Прива - 1"
"Донской"
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
287
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
Рис. 4. Зависимость массы сухого вещества
от методов обработки
Рис. 5. Зависимость площади листа от
методов обработки
Таким образом, селенит натрия оказывает неоднозначное влияние в зависимости от сорта
нута и метода обогащения его микроэлементом. На основании полученных данных можно
сделать вывод о том, что сорт «Донской» наиболее перспективно использовать для обогащения
селеном, так как в процессе набухания семена способны концентрировать в себе больше
селена, который в низких дозах способен стимулировать ростовые процессы семян. В большей
степени нут «Донской» аккумулирует селен в результате использования метода опрыскивания
посевов в период вегетативного роста. К методу предпосевной обработки семян нута в растворе
селенита натрия с содержанием селена 0,001% большую восприимчивость проявил сорт
«Прива – 1».
BUĞDA GENOTİPLƏRİNİN YARPAQLARINDA NAD-
MALATDEHİDROGENAZANIN KATALİZ ETDİYİ REAKSİYANIN
KİNETİK PARAMETRLƏRİNİN TƏDQİQİ
U.Ə. QURBANOVA
AMEA Molekulyar Biologiya və
Biotexnologiya İnstitutu
mehvaliyeva-ulduza@rambler.ru
AZƏRBAYCAN
H.G.BABAYEV
AMEA Molekulyar Biologiya və
Biotexnologiya İnstitutu
AZƏRBAYCAN
N.M. QULIYEV
AMEA Molekulyar Biologiya və
Biotexnologiya İnstitutu
AZƏRBAYCAN
Məhsuldarlığına və quraqlığa davamlılığına görə fərqlənən buğda genotiplərində inkişafı-
nın çiçəkləmə fazasında quraqlıq şəraitində yarpaqların assimilyasiyaedici toxumalarının
subhüceyrə fraksiyalarında NAD-malatdehidrogenaza (l-malat-NAD-oksidoreduktaza, EC
1.1.1.37) fermentinin kinetik parametrlərinin dəyişməsi tədqiq edilmişdir.
Su çatışmazlığı və torpaq quraqlığının, yaranması nəticəsində mədəni bitkilərin məhsuldarlığı
normal su təminatı olan bitkilərlə müqayisədə 30-35% azalır (Boyer, 1982). Bitkitoxumaları malat və
oksaloasetatın qarşılıqlı çevrilməsini, NAD-ın reduksiya və oksidləşməsi ilə kataliz edən malatdehid-
rogenazanın (l-malat-NAD-oksidreduktaza, NAD-MDH EC 1.1.1.37) çoxsaylı izoformalarına malik-
dirlər. Bitkilərdə müxtəlif genlərlə kodlaşan bu izoformalar fərqli kinetik xüsusiyyətlərə, subhüceyrə
paylanmasına və fizioloji funksiyalara malikdirlər (Gietl, 1992).
Material və metod:
NAD-MDH aktivliyi spektrofotometrin (Ultrospec 3300 pro, Amersham, USA) köməyi ilə təyin
olunmuşdur (Scheibe, Stitt, 1988). Reaksiya mühiti 10 mM oksalasetat (OAA), 10 mg/ml qara malın
zərdab albumini (BSA), 10 mM MgCl
2
(2 M), 12 мМ NAD·H və 10 µl ferment preparatı olan 100
мМ, pH 8,0, Tris-HCl buferindən ibarətdir.
Buğda yarpaqlarından mitoxondrilərin ayrılması: Hongun işləyib hazırladığı və metodla
yerinə yetirilmişdir (Hong, 2004). Yarpaq1:5 nisbətində A buferində (0,05 M Tris-HCl pH 7,8, 0,5 M
0
10
20
30
40
50
60
70
80
H2O Se 0,001%
Опрыск. Se 0,001%
Масса
сухого
вещества
(
г)
"Прива - 1"
"Донской"
0
2
4
6
8
10
12
H2O
Se 0,001%
опрыск. Se 0,001%
Площадь
листа
(
см
2
)
"Прива - 1"
"Донской"
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
288
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
saxaroza, 5 mM EDTA, 0,01 M KCl, 0,5 mM MgCl
2
, 0,1% (w/v) BSA, 1% PVP və 0,05% sistein)
homogenizasiya edilmiş, 3 dəqiqə müddətində 2000 g sürəti ilə sentrifuqalaşdırılmışdır (РК 131R,
UK). Çöküntü yuma buferi vasitəsi ilə yuyulmuş və 10 dəq ərzində 20000g sürətlə yenidən
sentrifuqalaşdırılmışdır. Alınmış çöküntü (mitoxondri) tərkibində 0,5 M saxaroza, 0,1% BSA və 0,6%
Triton X-100 olan 0,05 M, pH 7,8 Tris-HCl məhlulu ilə resuspenziya olunmuşdur.
Ümumi zülalların miqdarının təyini Sedmak və Grossberg metoduna əsasən spektrofotometrdə
(Ultrospec 3300 pro, Amersham) 610 nm dalğa uzunluğunda yerinə yetirilmişdir (Sedmak, Grossberg,
1977).
Nəticələr və onların müzakirəsi
Belə bir fikir vardır ki fermentativ reaksiyanı malatın, oksalasetatın və NADH-ın yüksək
qatılıqları inhibirləşdirir. Müəlliflər bunu effektiv olmayan ferment-substrat kompleksinin (məsələn,
MDH-malat-NADH) və məhlulda bu substratların qatılığının artması nəticəsində gec parçalanan
(MDH-NADH-OAA) komplekslərin əmələ gəlməsi ilə izah edirlər. (Wisemann et al., 1991). MDH
sistemi fermentlərinin katalitik xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi ilə bağlı tədqiqatların nəticələri (Minarik
et al., 2002) bu fermentin kinetik reaksiyalarının Mixaelis-Menten mexanizminə uyğun olaraq baş
verdiyini göstərir. (Şəkil)
Bərəkətli-95
Qaraqılçıq-2
Şəkil. NADH-ın müxtəlif qatılıqlarının Bərəkətli-95 və Qaraqılçıq-2 yarpaqlarının mezofil hüceyrənin mitoxondri
fraksiyasındada NAD-MDH aktivliyinə təsirinin kinetikası. 1-kontrol, 2-quraqlıq, A- Mixaelis-Menten; B-Laynuver-Berk.
Düzünə və əksinə gedən reaksiyalarda əvvəlcə koferment fermentin fəal mərkəzi ilə birləşərək
onu aktiv vəziyyətə gətirir, daha sonra aktivləşmiş ferment öz substratı ilə birləşərək davamsız
ferment-substrat kompleksi əmələ gətirir. Bəzi müəlliflər göstərirlər ki, fermentin malata və OAA-a
uyğunluğu NAD
+
və NADH-la müqayisədə daha yüksəkdir. Bərəkətli-95 genotipinin normal suvarılan
və Qaraqılçıq-2 genotipinin quraqlıq variantlarda reaksiya mühitinin NADH qatılığından asılı olaraq
K
m
-lər daha yüksək qiymətə malikdirlər. Alınan nəticələri müqayisə etsək görərik ki, quraqlığın
təsirindən NAD-malatdehidrogenazanın kataliz etdiyi reaksiyanın kinetikasında əhəmiyyətli
dəyişkənliklər baş verir.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
289
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
“CANDIDATUS PHYTOPLASMA SOLANI” İLƏ YOLUXMUŞ
ÜZÜMYARPAQLARINDA BƏZİ METABOLİK FERMENTLƏRİN
TƏDQİQİ
G.Ş. BALAKİŞİYEVA
AMEA Molekulyar Biologiya və Biotexnologiya İnstitutu
gbalakishiyeva@yahoo.com
AZƏRBAYCAN
U.Ə. QURBANOVA
AMEA Molekulyar Biologiya və
Biotexnologiya İnstitutu
AZƏRBAYCAN
N. C.KOSAYEVA
AMEA Molekulyar Biologiya və
Biotexnologiya İnstitutu
Bakı Dövlət Universiteti
AZƏRBAYCAN
C. Y.BAYRAMOVA
AMEA Molekulyar Biologiya və
Biotexnologiya İnstitutu
AZƏRBAYCAN
Ə. E. HÜSEYNOVA
Bakı Dövlət Universiteti
AZƏRBAYCAN
İ. A.MƏHƏRRƏMOV
AMEA Molekulyar Biologiya və
Biotexnologiya İnstitutu
Azərbaycan Dövlət Aqrar
Universiteti
AZƏRBAYCAN
Üzüm (Vitis vinifera)bitkisinin fitoplazma xəstəlikləri ümumi şəkildə Grapevine Yellows - Üzümün
sarılığı adlanır. Grapevine Yellows qrupuna ən azı doqquz müxtəlif fitoplazma növünün üzümdə
törətdiyi xəstəliklər aiddir. Grapevine yellows xəstəliklərindən ən təhlükəliləri “Flavescence dorée”
(FD) və “Bois Noir” (BN) xəstəlikləridir.Fitoplazmalar geniş tədqiq olunsa da, onların təsirindən bitki-
lərdə müxtəlif səviyyələrdə baş verən dəyişikliklər zəif öyrənilmişdir. Bu baxımdan, təqdim edilən işin
əsas məqsədi üzüm bitkisində fitoplazma xəstəliklərinin aşkar olunması, onların molekulyar diaqnosti-
kası və taksonomik identifikasiyası, eyni zamanda fitoplazma infeksiyasının təsirinə məruz qalmış
bitkilərin yarpaqlarında bəzi metabolik fermentlərin tədqiqi olmuşdur. Bu məqsədlə Elmi-Tədqiqat
Üzümçülük və Şərabçılıq İnstitutunun təcrübə sahəsində aparılmış fitopatoloji monitorinqlər zamanı
müxtəlif üzüm sortlarından xarakterik fitoplazma simptomlarına malik yarpaq nümunələri toplanılmış-
dır. Toplanmış təzə üzüm bitkisinin yarpaqlarının mərkəzi damarlarından klassik CTAB metodu ilə
total DNT ayrılmışdır. Ekstraksiya edilmiş DNT nümunələrinin təmizlik dərəcəsi və qatılığı spektrofo-
tometrik metodla yoxlanılmışdır. Universal R16F2/R16R1 və R16F2n/R16R2 praymer cütlükləri ilə
aparılan 16S r-DNT Nested PZR metodu ilə xəstə bitkilərdə fitoplazmalar deteksiya olunmuş və növ
səviyyəsindətaksonomik səciyyələndirilmışdır. Amplifikasiya məhsulları AluI, RsaI və TaqI ferment-
ləri ilə RFLP analiz edilmiş və üzümün “Candidatus Phytoplasma solani” ilə yoluxması müəyyənləş-
di-rilmişdir. Eyni zamanda fitoplazma infeksiyası zamanı üzüm nümunələrində NAD-
malatdehidrogenaza [NAD-MDH, EC 1.1.1.37], aspartataminotransferaza [АsАТ, EC 2.6.1.1] və
alaninaminotransferaza [AlAT, EC 2.6.1.2] fermentləri tədqiq edilmişdir. NAD-MDH bir çox
metabolik proseslərdə, üçkarbonlu turşular və qlioksilat dövranlarında, amin turşularının sintezində,
qlükoneogenezdə və metabolitlərin sitozolla subhüceyrə orqanoidləri arasında mübadiləsində iştirak
edir (Nichols et al., 1992). АsАТ ilkin azot assimlyasiyasında, reduksiyaedici ekvivalentlərin nəqlində
və hüceyrə subkompartmentləri arasında karbon və azot ehtiyatının qarşılıqlı mübadiləsində əsas rol
oynayır (Gaufichon et al., 2015). AlAT metabolik proseslərdə əsas rolu karbon metabolizmi ilə nitrat
metabolizmi arasında əlaqənin təmin edilməsi və piruvatın hüceyrə daxilində nəqlinin həyata
keçirilməsi, müxtəlif abiotik və biotik stresə cavab reaksiyasıdır (Kendziorek et al., 2012). Müəyyən
olunmuşdur ki, sağlam bitkilərlə müqayisədə fitoplazma ilə yoluxmuş bitkilərin yarpaqlarında hər üç
metabolik fermentin fəallıqları artır. Ən böyük artım Ağ üzüm sortunda müşahidə olunmuşdur.
Fermentlərin fəallıqlarının fitoplazmanın təsirindən artmasını bitkinin infeksiyaya qarşı cavab
reaksiyası kimi qiymətləndirmək olar.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
290
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
DUZSTRESİNİN MÜXTƏLİF BUĞDA GENOTİPLƏRİNİN
YARPAQLARINDA FOTOKİMYƏVİ REAKSIYALARA TƏSİRİ
T.K. CÜMŞÜDLÜ
Bakı Dövlət Universiteti
k.cumshudlu@gmail.com
AZƏRBAYCAN
Ə.E.İSMAYILOVA
AMEA Molekulyar Biologiya və
Biotexnologiya İnstitutu
AZƏRBAYCAN
S.M. ABDUYEVA-
İSMAYILOVA
Bakı Dövlət Universiteti
AZƏRBAYCAN
Şoranlıq bitkilərin çoxalıb geniş ərazilərə yayılmasını əngəlləyən, onların böyümə və inkişafını
ləngidən və ümumi məhsul itkisinə səbəb olmaqla ən çox yayılmış zərərli ətraf mühit amillərindən
biridir. Dünyada əkinə yararlı torpaq sahələrinin böyük qismi duz stresinin təsiri altındadır. Torpaq-
ların şoranlaşması ölkəmiz üçün də aktual problem hesab olunur. Ölkə ərazisində, ümumi torpaq
sahəsinin ~600 min hektarı müxtəlif dərəcədə duzlaşmaya məruz qalmışdır. Ona görə də şoranlığa (və
onun bitkilərdə yaratdığı stresə) bu və ya digər dərəcədə uyğunlaşmış, davamlı və adekvat cavab
reaksiyalarına malik bitki genotiplərinin elmi üsullarla axtarışı kənd təsərrüfatı, bitkiçilik və ekologi-
yanın prioritet məsələlərindən birinə çevrilmişdir.
Tədqiqat işinin məqsədi Triticum durum Desf. və Triticum aestivum L. növlərinin müxtəlif geno-
tiplərinin laboratoriya şəraitində NaCl duzu mühitində böyüməsi və duz stresinin ikinci fotosistemin
(FSII) fotokimyəvi fəallığına təsirini öyrənməkdir.
Tətqiqatlarda yerli seleksiyanın Bərəkətli-95, Qaraçılçıq-2, Əzəmətli-95 və Qiymətli-2/17 geno-
tiplərindən istifadə olunmuşdur. Toxumlar yuyulub distillə suyunda 45 dəq isladılmış, sonra 3%-li
H
2
O
2
məhluluna köçürülərək 15 dəq saxlanılmış və sonda yenidən distillə suyunda yuyularaq cücərmə
qablarına yerləşdirilmişdir. Üçüncü günün sonunda cücərtilər NaCl duzunun müxtəlif qatılıqlı (0; 50;
100 və 200 mM) məhlullarına köçürülmüş və 16/8 saat davam edən növbəli işıq (3000 lk) qaranlıq
rejimində daha 7 gün becərdilmişdir. Bitkilərin yarpaqlarında fotosintetik elektron daşınmasına xas
olan fotokimyəvi fəallıq Mini-Pam (WALZ, Almaniya) flüorometrində xlorofilin başlanğıc (F
0
) və
maksimal (F
M
) flüorosensiyasını, eləcə də FSII-nin fotokimyəvi fəallığını xarakterizə edən nisbi
flüorosensiya çıxımını
(F
M
-F
0
)/F
M
parametrini təyin etməklə qiymətləndirilmişdir. Ölçülər eyni
şəraitdə becərdilmiş bitkilər üzərində 6 təkrarda aparılmışdır.
Müxtəlif növlərdən olmalarına baxmayaraq üçgünlük buğda cücərtilərinin müxtəlif duz qatılıqla-
rında nisbi böyüməsi eyni olmuşdur. Cücərtilərin boylarındakı fərq 100 və 200 mM NaCl qatılığında
daha çox nəzərə çarpır. NaCL duzunun 50 mM qatılığında isə 10 günlük cücərtinin boyu distillə su-
yunda cücərdilmiş nəzarət bitkilərindən çox az fərqlənir. Lakin bununla belə təcrübə müddəti ərzində
həm 100, həm də 200 mM duz qatılıqlarında xarakterik həyat əlamətləri, o cümlədən fotosintez əla-
mətləri müşahidə etmək mümkün olmuşdur. Xlorofil flüorosensiyasının nisbi çıxımı NaCl duzunun 0-
100 mM qatılıqlarında Qiymətli-2/17 > Qaraqılcıq-2 = Bərəkətli-95 = Əzəmətli-95 istiqamətində dəyi-
şir. NaCl duzunun 200 mM qatılığında isə bu azalma müxtəlif buğda genotipləri üçün nisbi flüorosen-
siyanın maksimal qiymətinin 6-8%-ni təşkil edir. Bərəkətli 95, Əzəmətli 95 və Qaraqılçıq-2 müxtəlif
növlərə aid olmalarına baxmayaraq, bunlarda FSII-nin fəallığı yaxın olaraq qalır. Yalnız T. aestivum
L. növünə aid Qiymətli-2/17 genotipində FSII fəallığının nisbətən yüksək olduğu müşahidə edilmişdir.
Tədqiq etdiyimiz bitkilərin yarpaqlarında xlorofilin başlanğıc flüorosensiyasının (F
0
) analizi
göstərdi ki, becərmə mühitində duzun qatılığının artması ilə F
0
qiyməti də dəyişir. Bu da duz stresinin
xloroplast membranlarına bilavasitə təsiri ilə əlaqədar ola bilər. Müxtəlif genotiplər üçün F
0
qiymə-
tinin dəyişmə istiqaməti Qiymətli-2/17 < Əzəmətli-95 ≤ Qaraqılçıq-2 ≈ Bərəkətli-95 şəklində olmuşdur.
Yüksək duz qatılığı bitkilərə müxtəlif su stresi yaratmaqla, toksik ionlar, mineral qidalanmanın
pozulması, oksidləşdirici stres, metabolik yollar, membranların zədələnməsi, hüceyrələrin
bölünməsinin ləngiməsi və s. yollarla təsir edə bilər. Bu effektlər birlikdə bitkilərin inkişafını ləngidir.
Duz stresinin başlanması və davamlı təsiri zamanı bitkilərin həyatının əsas prosesləri fotosintez,
zülal sintezi, energetik və lipid metabolizmi kimi proseslər ciddi təsirə məruz qalır.
Qeyd etmək lazımdır ki, digər stres faktorlarında olduğu kimi, duz stresinin də təsiri genetik
determinə olunmuşdur. Tədqiqatlarımızda duzun təsiri ilə müxtəlif növlərə aid olan buğda
genotiplərinin inkişafında ləngimə və fotosintetik fəallığında azalma müşahidə olunsa da, müxtəlif
genotiplər arasında aşkar fərqlər müşahidə olunmamışdır. Fotosistem II-nin fotokimyəvi fəallığının
|