Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solik
5.6. Buxgalteriyaning tashkiliy tuzilmasi Buxgalteriya korxonani zarur va mustaqil tarkibiy bo‘linmasi bo‘lib, uni bosh buxgaltyer
boshqaradi. Buxgalteriya apparatining tuzilishi korxonaning boshqaruv tuzilmasi, ishlab chiqarish
texnologiyasi, hisob ishlarining hajmi va texnik vositalar mavjudligiga bog‘liq. Shu munosabat bilan
hozirgi vaqtda buxgalteriya tuzilmasini tashkil etishning asosiy 3 ta tipi shakllangan (4.6-rasm).
Buxgalteriya chiziqli tashkil etilganda barcha buxgalteriya xodimlari bevosita bosh
buxgaltyerga bo‘ysunadi. Bundan buxgalteriya apparati tuzilmasi xodimlar soni 7-9 kishidan iborat
bo‘lib, uncha katta bo‘lmagan korxonalarda qo‘llaniladi.
5.6-rasm. Buxgalteriyaning tashkiliy tuzilmasi Buxgalteriya bajariladigan hisob ishlarining funksional belgisi bo‘yicha tashkil etilganida
bo‘limlar (guruhlar) tuziladi. Masalan, mehnat haqi hisoblash bo‘limi; moddiy bo‘lim, nafaqa bo‘limi
kabilar bo‘lib, ularga katta buxgaltyer boshchilik qiladi.
Bu holda bosh buxgaltyerning farmoyishlari tegishli bo‘lim (guruh)larning katta
buxgaltyerlariga etkazilib, ular aniq bajaruvchini tayinlaydi va nazorat qiladi. Buxgalteriyaning
bunday tuzilmasi ko‘plab o‘rta va ayrim yirik korxonalarda qo‘llaniladi. Bajariladigan hisob
ishlarining funksional belgisi bo‘yicha tashkil etilgan buxgalteriyaning taxminiy tuzilmasi 4.7-
rasmda keltirilgan.
Sanab o‘tilganlardan tashqari agrofirmalarda odatda, idishlarni hisobga olish, asosiy vositalar
hisobi, hisob-kitob guruhlari bo‘linib, ularda debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar, yig‘ma-
analitik guruh va boshqalar yuritiladi.
Buxgalteriya korxonaning tarkibiy bo‘linmalari bo‘yicha tashkil etilganida har bir tarkibiy
bo‘linmada (bo‘linma, bo‘lim, yordamchi xo‘jalik va ishlab chiqarishlar va h.k.) buxgalteriya tashkil
etiladi. Bu holda, bunday buxgalteriyaga katta buxgaltyerlar tayinlanib, ular o‘z bo‘linmasida hisobni
tashkil etish bilan mustaqil shug‘ullanadilar. Buxgalteriya apparatini tashkil etishning bunday shakli
juda katta korxonalarda va ishlab chiqarish birlashmalarida qo‘llaniladi.
