Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

5.8-rasm. Korxonaning tarkibiy bo‘linmalari bo‘yicha tashkil etish 
Buxgalteriya korxona va uning alohida bo‘linmalari faoliyati to‘g‘risidagi axborotlarni 
korxona (bo‘linma) rahbariyatiga va korxona boshqaruviga, menejyerlarga va boshqa axborot 
foydalanuvchilarga muntazam ravishda taqdim etadi.
6 MAVZU. KASSA MUOMALALARI HISOBI 
6.1. Pul mablag‘lari hisobining vazifalari. 
Korxonalar o‘zining bo‘sh pul mablag‘larini bankdagi hisob-kitob schyotida, valyuta schyoti, 
maxsus schyotlar va boshqa schyotlarda saqlaydilar. Vaqtinchalik bo‘sh pul mablag‘larini bankdagi 
schyotlarda saqlash ulkan xo‘jalik ahamiyatiga ega, chunki bu mablag‘lar vaqtinchalik moliyaviy 
qiyinchilikni boshidan kechirayotgan korxonalarga kredit berish uchun ishlatiladi. Shu bilan birga 
vaqtinchalik bo‘sh turgan pul mablag‘larini bankda saqlash ularning saqlanishi va naqd pulsiz hisob-
kitoblarni tez amalga oshirishni kafolatlaydi. Bundan tashqari korxonalar o‘z pul mablag‘larini 
bankda saqlaganliklari uchun belgilangan miqdorda qo‘shimcha daromad ham oladilar. 
Pul mablag‘lari, pul hujjatlari va moliviy qo‘yilmalar hisobi korxona kassasidagi pul 
mablag‘larini va pul hujjatlarini kundalik nazorat qilish, bankdagi schyotlarda saqlanayotgan pul 
mablag‘lari va olingan kreditlardan maqsadli foydalanishni muntazam nazorat qilishni tahminlashi 
lozim. 
Moliyaviy qo‘yilmalarga fond qiymatliklari va boshqa qimmatli qog‘ozlar (jamg‘arma 
sertifikatlar va boshqalar), respublika hududida tashkil qilingan boshqa korxonalarning ustav 
kapitaliga qo‘shilgan hissalar, xorijiy korxonalar kapitalida ishtirok etish hamda boshqa korxonalarga 
berilgan pul va boshqa qarzlar kiradi. Fond qiymatliklarga boshqa korxonalarning aktsiya va 
obligatsiyalari, davlat qarzlari kabilar kiradi. 
6.2. Kassa muomalalarini hisobga olish. 
Qishloq xo‘jalik korxonalarida kassa muomalalari O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki 
1998 yil 24 yanvardagi 376-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Yuridik shaxslar tomonidan kassa 
muomalalarini amalga oshirish qoidalari»ga muvofiq amalga oshirilmoqda. Chet el valyutasida 
muomala qilish ruxsat etilgan korxonalar esa O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki tomonidan 
1998 yil 23 iyundagi 35-son bilan tasdiqlangan «O‘zbekiston Respublikasi hududida chet el 
valyutasidagi kassa muomalalarini yuritish tartibi»ga asoslanadilar. 
Kassaga naqd pullarni qabul qilish va kassadan pul berishga oid barcha muomalalarni maxsus 
tayinlangan shaxs – kassir amalga oshiradi. Kassir – moddiy javobgar shaxs hisoblanadi. U qabul 
qilingan pul mablag‘larining but saqlanishi uchun modiiy javobgardir. 
Ishga qabul qilinishida kassir bilan mahmuriyat o‘rtasida to‘lamoddiy javobgarlik to‘g‘risida 
shartnoma tuzilib, unda pul summalari va kassadagi boshqa boyliklar uchun moddiy javobgarlikni 
o‘z ustiga oladi. Agar kassirning ehtiyotsizligi, sovuqqonligi yoki beparvoligi natijasida xo‘jalikka 
zarar yetadigan bo‘lsa, u holda kassir bu zararni qoplashga majbur. 

---

Kassirning unga topshirilgan ishni boshqa shaxslarga ishonib bajartirishi tahqiqlanadi. Kassir 
ishni to‘satdan to‘xtatgan hollarda (kasalligi yoki boshqa sabablarga ko‘ra) kassadagi barcha 
boyliklar dalolatnoma bo‘yicha boshqa shaxslarga o‘tkaziladi. Kassirning vazifasini kassa 
hujjatlariga qo‘l qo‘yish huquqiga ega bo‘lgan buxgalteriya xodimlarining bajarishi man etiladi. 
Xo‘jaliklarda ish haqi to‘lash vazifalarini ana shu to‘lovlar bo‘yicha hisob-kitoblar bilan bog‘liq 
bo‘lgan shaxslarga topshirish mumkin emas.
Xo‘jalik yurituvchi sub’ekt mahmuriyati kassadagi boyliklarning but saqlanishi uchun zarur 
sharoitlarni yaratishi shart. Jumladan, kassa binosi holi bo‘lishi lozim, kassaga kiradigan eshik esa 
operatsiyani bajarish vaqtida ichki tomondan yopiq turishi, begona kishilar kassaga kiritilmasligi 
kerak; kassadagi barcha boyliklar maxsus yonmaydigan shkaflarda saqlanishi kerak; ish tugaganlan 
so‘ng kassir shkaflarni qulflashi va ularni surg‘ichli muhri muhri bilan muhrlab qo‘yishi kerak; 
kassada xo‘jalikka tegishli bo‘lmagan pul mablag‘larini saqlash mahn etiladi.
Kassada kechiktirib bo‘lmaydigan sarflarga to‘lash uchun zarur pul mablag‘lari belgilangan 
limit chegarasida saqlanadi. 
Qishloq xo‘jalik korxonalari belgilangan limitdan oshiqcha pul mablag‘larini bankdagi 
tegishli schyotlarga topshirishlari lozim. 
Kassaga naqd pullar asosan bankdagi hisob-kitob schyotidan kelib tushadi. Bundan tashqari 
kassaga hisobi beriladigan pullarning foydalanilmay qolgan qoldiqlari, mahsulot sotishdan olinadigan 
tushumlar, turli kommunal xizmatlar uchun to‘lovlar kelib tushadi va h.k. 
Belgilangan limitdan oshiqcha pul mablag‘lari faqat ish haqi, mukofotlar, ijtimoiy sug‘urta 
bo‘yicha nafaqalar, stipendiyalar va nafaqa berish vaqtida uch kun mobaynida (pul olingan kun bilan 
birga) saqlanishi mumkin (bank muassasalaridan uzoq masofada joylashgan shirkat xo‘jaliklari va 
boshqa korxonalar esa 5 ish kunigacha).