Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

Natural o‘lchovlar
– hisob obektlarini og‘irlik (kg, s, t ), hajm (m.kub, litr), uzunlik (mm, sm, m, 
km), maydon (kvadrat metr, ga) va boshqa o‘lchovlarda ifodalash uchun qo‘llaniladi. 
Natural o‘lchovlarda yuritiladigan hisob miqdoriy yoki natural hisob deb ham ataladi. Miqdoriy 
hisob asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, o‘rnatiladigan asbob-uskunalar, xom ashyo va Materiallar, tayyor 
mahsulotlar va boshqa hisob obektlarini natural (fizik) hajmi to‘g‘risida axborotlar bilan ta'minlashdan 
iborat.
Bunday o‘lchovlar xo‘jalik mablag‘larining saqlanishini hamda xo‘jalik faoliyatiga tezkor rahbarlik 
qilishni ta'minlaydi. Natural o‘lchovlar bir xildagi xo‘jalik mablag‘larini hisobga olishda qo‘llaniladi. Turli 
xil natural ko‘rsatkichlarini jamlash mumkin emas. Shuning uchun ham xar xildagi xo‘jalik mablag‘larini 
tavsiflovchi umumlashgan ma’lumotlarni olishda bunday ko‘rsatkichlardan foydalanib bo‘lmaydi. 
Sarflangan ish vaqtini hisobga olish uchun 
mehnat o‘lchovi
dan foydalaniladi. Mehnat o‘lchovlari 
– kishi/kuni, kishi/soati, norma/soat va boshqalarda ifodalanadi. Mehnat o‘lchovlari ko‘p hollarda natural 
o‘lchovlar bilan birga qo‘llaniladi. Masalan, bir ishchi bir soatda yoki bir kunda qancha miqdorda mahsulot 
ishlab chiqargan va h.k. Ular asosan vaqtbay ishlovchilarga ish haqi hisoblashda, ishbay ishlovchilarning 
normalarini bajarishini nazorat qilishda, mehnat unumdorligini o‘rganishda va hokazolarda qo‘llaniladi. 
Shunday qilib, mehnat o‘lchovlari, natural o‘lchovlari kabi qat'iy belgilangan qo‘llanilish 
chegaralariga ega.
Turli xildagi xo‘jalik mablag‘larini, xo‘jalik ehtiyojlarini, hisoblashuv va kredit munosabatlarini 
hisobda aks ettirishda hamda xo‘jalik faoliyatining yakunini pul ifodasida chiqarishda 
pul o‘lchovi
 
qo‘llaniladi. U tovar-pul munosabatlari mavjudligi, mablag‘lardan juda tejab foydalanish, 
raqobatbardoshlikni ta'minlash va tadbirkorlikni rivojlantirish bilan bevosita hamda chambarchas 
bog‘liqdir. 
Pul o‘lchovi ko‘pincha natural va mehnat o‘lchovi bilan birga qo‘llaniladi. Masalan, ishlab 
chiqarilgan mahsulot qiymatini aniqlash uchun bu mahsulot miqdorini va bahosini, ishchiga ish haqi 
hisoblash uchun esa, ishchi tomonidan ishlangan kunlar va vaqt birligi uchun to‘lanadigan haq summasini 
bilish zarur.