Microsoft Word 04 Kishlok xujaligida investitsion jarayonlar

Foydaning nisbiy o’zgarishi q Operatsion richag x Tushumning nisbiy o’zgarishi. 
Operatsion richagni hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: 
Operatsion richag q kiritilgan daromad/sof foyda 
Sotuvlar hajmining o’zgarishi munosabati bilan, operatsion richagning foyda ko’rsatkichlariga 
bo’lgan ta'sirini namoyish etuvchi quyidagi misolni ko’rib chiqamiz. (11.3-jadval) 
11.3-jadval 
Operatsion richagning foyda ko’rsatkichlariga bo’lgan ta'sirini
namoyish etuvchi misol ma'lumotlari. 
X – korxona 
Y - korxona 
Tushum 
500,000 
100% 
500,000 
100% 
minus 
o’zgaruvchan 
xarajatlar 
350,000 
70% 
100,000 
20% 
Ishlab chiqarish xajmi 
zarar 
Daromad, 
xarajatlar 
foyda 
foyda 
O‘zgaruvchan 
xarajatlar 
O‘zgarmaydigan 
xarajatlar 

---

169 
Kiritilgan daromad 
150,000 
30% 
400,000 
80% 
minus doimiy
xarajatlar 
90,000 
340,000 
Sof foyda (zarar) 
60,000 
60,000 
Operatsion richag 
2,5 
6,7 
Yuqoridagi misolda keltirilgan ma'lumotlarni asos qilib olgan holda, har bir korxonaning 
operatsion richagini hisoblab chiqamiz. 
Operatsion richag ta'rifiga muvofiq, sotuvlar hajmining 10%ga oshishi, X-korxonada foyda 25%ga, 
Y-korxonada esa foyda 67%ga oshishiga olib kelishi lozim. 
Buni, tushumning 10%ga oshishini kiritgan holda, osongina tekshirish mumkin: (11.4-jadval) 
11.4-jadval 
Operatsion richagning foyda ko’rsatkichlariga bo’lgan ta'sirini namoyish etuvchi misol (10%) 
oshgandagi ma'lumotlari
X – korxona 
Y - korxona 
Tushum 
550,000 
100% 
550,000 
100% 
minus o’zgaruvchan
xarajatlar 
385,000 
70% 
110,000 
20% 
Kiritilgan daromad 
165,000 
30% 
440,000 
80% 
minus doimiy 
xarajatlar 
90,000 
340,000 
Sof foyda (zarar) 
75,000 
100,000 
Sof foydaning oshishi 
25% 
67% 
Xarajatlarning qaysi tuzilmasini tanlash savoliga javob topish uchun, xarajatlarning turlicha 
tuzilmasiga ega bo’lgan ikkita korxonani ko’rib chiqaylik. (11.5-jadval) 
11.5-jadval 
Korxona xarajatlari. 
X – korxona 
Y - korxona 
Tushum 
100,000 
100% 
100,000 
100% 
minus o’zgaruvchan
xarajatlar 
60,000 
60% 
30,000 
30% 
Kiritilgan daromad 
40,000 
40% 
70,000 
70% 
minus doimiy
xarajatlar 
30,000 
60,000 
Sof foyda (zarar) 
10,000 
10,000 
Faraz qilaylik, kelajakda bozordagi vaziyatning yaxshilanishi va natijada sotuvlar hajmining 
10%ga oshishi kutilmoqda. Bunda foyda to’g`risidagi hisobotlar quyidagi ko’rinishni oladi: (11.6-
jadval) 
11.6-jadval 
Foyda hisobotlari 
X – korxona 
Y - korxona 
Tushum 
110,000 
100% 
110,000 
100% 
minus o’zgaruvchan 
xarajatlar 
66,000 
60% 
33,000 
30% 
Kiritilgan daromad 
44,000 
40% 
77,000 
70% 
minus doimiy 
xarajatlar 
30,000 
60,000 
Sof foyda (zarar) 
14,000 
17,000 

---

170 
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki Y- korxona yaxshiroq ahvolda, chunki uning foydasi 7,000 
ming so’mga ko’paygan, X-korxonaning foydasi esa 4,000 ming so’mga. 
Endi esa bozordagi ahvol yomonlashishi va sotuvlar hajmining 10%ga pasayishi kutiladigan 
bo’lsin. (11.7-jadval) 
11.7-jadval 
Operatsion richagning foyda ko’rsatkichlariga bo’lgan ta'sirini
namoyish etuvchi misol 10%ga pasaygandagi ma'lumotlari 
X – korxona 
Y - korxona 
Tushum 
90,000 
100% 
90,000 
100% 
minus o’zgaruvchan 
xarajatlar 
54,000 
60% 
27,000 
30% 
Kiritilgan daromad 
36,000 
40% 
63,000 
70% 
minus doimiy
xarajatlar 
30,000 
60,000 
Sof foyda (zarar) 
6,000 
3,000 
Bunda esa X-korxona yaxshiroq vaziyatda deb ta'kidlashimiz mumkin, chunki uning foydasi 4,000 
ming so’mga kamaygan bo’lsa, Y-korxonaning foydasi 7,000 ming so’mga kamaygan. 
Umumiy xulosa quyidagicha: 
- operatsion tavakkalchigi katta bo’lgan korxona, bozor kon'yunkturasi yomonlashganda ko’proq 
tavakkalchilikga yo’l qo’yadi, bozor kon'yunkturasi yaxshilanganda esa u muayyan ustunliklarga ega 
bo’ladi; 
- korxona bozor sharoitida o’zini topishi va tegishli tarzda xarajatlar tuzilmasini boshqarib turishi 
lozim.