Microsoft Word 2020-21 ijtimîiy majmua so'ngisi

Ijtmoiy pedagogika" termini 1844- yili K. Mager
tomonidan tarbiya haqidagi ochiq 
ilmiy munozaraga kiritilgan va keyinchalik A.Disterverk tomonidan tarqatilgan. Ana shu 
tushuncha paydo bo’lgan paytdan to hozirgi kungacha nemis adabiyo’llarida uni 2 turlicha 
talqini mavjuddir. 
Birinchi talqin (K. Mager) - Ijtimoiy pedagogika tarbiyasining ijtimoiy tomoni bilan bir 
umumiylikka ega. Ikkinchi talqini (A. Disterverg) - Ijtimoiy pedagogika ma’lum ijtimoiy haroit, 
vaziatlarda pedagogika yordam sifatida ishtirok etadi. Birinchi yo’nalish vakillari. K. Mager , 
XX asrda P. Natorn (20- yillar) , E. Bornyoshann, F. Shliper (60-yillar), D. Legeler (80-yillar) va 
boshqalar bo’lgan. Paol Natorn (1854- 1924) ijtimoiy pedagogikani umumiy pedagogikaning bir 
qismi, aspekti sifatida haraydi.
P.Natorn ijtimoiy pedagogikaning uchta asosiy vazifasini kirsatadi: Birinchi bolaning 
jinsiy hayoti bilan bog’liq, uning hayotida, davrasida va atrofidagi yaqin odamlari bilan aloqada 
rivojlanadi. Ikkinchi irodasi bilan bog’liq, u maktabda shakllanadi va bilim berishni amalga 
oshirilishi bilan bog’liq, shu bilan birga bolada imotsional ijtimoiy va matorli (harakatlanishi) 
qobilyatlari rivojlanadi.
Uchinchi aql-umumiylikda ochib beriladi. P.Natorn ijtimoiy pedagogikaning hamma 
yoshdagi odamlar uchun pedagogika deb hisoblasak, uning vazifasi-yoshlarda birdamlik va 
jamoatchilik asoslarni tarbiyalash hisoblanadi. 
P.Natorn fikrini davom ettirib, bu yo’nalishning vakillari ijtimoiy pedagogikani 
integrativ (birlashtiruvchi) fan sifatida haraydilar. Shu mazmunda E.Bornyoshanning talqin 
qilishi e’tiborga loyiq. U ijtimoiy pedagogikani davomi pedagogikasini iqtisodiy pedagogikani 
va boshqalarni birlashtiruvchi fan sifatida haraydi. Uning vazifalari ijtimoiy guruhlar va ijtimoiy 
jamiyatda indigdual mustaqillikka yordam ko’rsatish. Jamiyatning madaniyati va insonparvarlik 

---

21 
rivojlanishi haqida qayg’urishdan iborat. O’zining qishiluvchanligi sababli ijtimoiy pedagogika 
tarbiyaning hamma sohalariga kirib boradi, yani u pedagogikaning printsiplaridan biri sifatida 
ishtirok etadi. Shunday qilib, ana shu talqinga binoan ijtimoiy pedagogika tarbiyaning printsipi 
sifatida ishtirok etadi. 
Ikkinchi yondoshish A.Distervarg (40-50 yillar, 19 asr), G.Nol, G.Boymer (XX asr, 20-
q0 yillar), K.Molengauer (50 yillar) va boshqalar asarlarida aks ettirilgan. A.Disterverg boshlab 
bu yo’nalish vaqillari ishchi sinfning ijtimoiy himoyalanmaganligi, xalq talimi kabi o’z 
davrining ijtimoiy masalalariga javob topishga harakat qildilar. 
Geman Nol (1879-1960) ijtimoiy pedagogikaning vazifasi agarda oila va maktab biror 
bir sababga kora o’z vazifalarini bajara olmay qolganda zarur bildigan shoshilinch tez yordam 
ko’rsatishdan iborat deb hisoblaydi. G.Nolinning fikricha, P.Natorinnikidan ancha ishonchli aniq 
va amliy kurinadi.
Uning goyalari 1992 yil qabul qilingan yoshlarning xayriya korsatish faoliyatlari 
haqidagi qonunda o’z aksini topdi-bu yoshlarni maktabdan tashhari boshharadigan 
Germaniyadagi birinchi davlat hujjati edi. Shu davrdan boshlab ijtimoiy pedagogika amalda 
«shoshilinch ijtimoiy pedagogikasi» bo’lib qoldi, u yoshlarni tarbiyalashda oilada va maktabda 
mavjud bo’lgan kamchiliklar o’rnini to’ldirishi kerak bo’lgan.
Gertruda Boymer birinchi yo’nalish tarafdorlaridan farqli ravishda ijtimoiy pedagogika 
pedagogikaning prinsipi emas, balki tashkiliy qismi deb hisoblagan. 
Oilada va maktabda tarbiyaga taalluqli bo’lmagan hamma narsa ijtimoiy 
pyerdagogikaning muammosi demaktir deb hisoblaydi. U K. Molengauer boshpanaso’zlik 
haqidagi tushunchani rivojlantiradi. Agarda alohida ijtimoiy institutlar bolaning bu muammosini 
hal etib bero’lmas ekan, deb hisoblaydi u, unda tarbiyaning yangi yo’nalishini yaratish zarurligi 
yo’zaga keladi-yani davlat yordami deydi u.
Shu bilan birga ijtimoiy pedagogika madaniy mazmunni etkazish bilan emas, balki osib 
kelayotgan avlodning rivojlanishi va jamiyatga qoshilishi jarayonida yo’zaga keladigan 
muammolarni hal etish bilan shug’ullanishimiz kerak deb hisoblaydi. hozirgi vaqtda ijtimoiy 
pedagogikaning asosiy yo’nalishlari tola o’shab chiqilgan bo’lsa ham ammo bu hali hamma 
muammolar o’rganib bo’lmagan deb hisoblaydilar.
Ijtimoiy nazariyasining umumiy ko’rinishi hali ham noaniqcha qolib kelmoqda deb 
hisoblaydilar hozirga davr nemis olimlari. Ular bundan keyin ham shundayligicha qoladi, chunki 
aralash fanlarning (psixolagoya, sotsiologoia, ijtimoiy ishlar va boshqalar) ijtimoiy pedagogika 
nazariyasini tola tasvirlab berish imkonini bermay kelyapti. Bu holat har qanday fanning 
rivojlanish jarayoni uchun tabiiydir.
Boshqa tomondan esa u ijtimoiy pedagogika nazariy munozaralar maydoni XXI asrda 
ancha kengaydi deganini bildiradi. Ijtimoiy pedagogikaning fan sifatida rivojlanishi bilan birga 
Germaniyada ijtimoiy pedagogika fani sohasida mo’taxasislik pro`lessional faoliyat sohasi ham 
faol rivojlandi (yani ijtimoiy pedagogika). 
1908 yildan boshlab maxsus pedagogalrni tayyorlash boshlandi, XX asrning 70-yillari 
boshlariga kelib Germaniya univerisitetlarida oliy ma’lumotli pedagogikalarni tayyorlash 
boshlandi. Shuni aytish kerakki Germaniyada ijtimoiy pedagogika bilan bir qatorda XX asr 
davomoda bilim va amliy faoliyat mustaqil sohasi sifatida ijtimoiy ishlar ham faol rivojlanib 
keldi.
Ammo ijtimoiy pedagogikal va ijtimoiy ishlarda pro`lessional faoliyatda umumiylik 
mavjud. Shuning uchun Germaniyada ular yagona standart bilan boshhariladi.
Bu stndartda bu mo’taxasislarni nomlari sinonimlar orqali defis orqali yoziladi: ijtimoiy 
ishchi- ijtimoiy pedagogik. Inson tarbiyasi asosan oilada amalga oshiriladi. Bu holatda biz 
oilaviy pedagogika obekti bo’lgan oilaviy xususiy tarbiyalarida muloho’za yuritamiz. 
Tarbiyalash diniy idoralar orqali amalga oshadi. Bunda konfessional pedagogika tadqiq bo’lgan 
diniy konfessional tarbiyaga duch kelamiz.
Taryaiblash davlat va jamiyat tomonidan shu maqsadida etilgan tashkilotlar orqali 
yo’zaga keladi. Bu ijtimoiy pedagogika tadqiqot obekti bo’lgan ijtimoiy tarbiyalash jarayoni 

---

22 
shususida fikrlaymiz. Ijtimoiy tarbiyalash siyosatshunoslik, ijtimoiy jarayonning tarkibiy qismi 
hisoblanadi. Ijtimoiy pedagogika matnda uni ijtimoiylashtirish bilan borlsh: alohida o’rganadi 
ya’ni, planeta, mamlakat maktablarda, inson tarbiyasiga ijtimoiy omillar ta’sir tarbiyasida oila, 
ommaviy axborot vositalar, atro`lda odamlar bilan muloqat ornini kurib chiqadi. Pedagogika 
ushbu tarbiya muassasalarida bolalarga ta’lim-tarbiya berish uslubiyati va nazariyasi sifatida 
yo’zaga keldi va rivojlandi.
XIII asr oxirlarida osmir va yigitlarni tarbiyalash ham pedagogika obektiga aylandi. XIX 
asrning ikkinchi yarmida pedagogika tizimida ijtimoiy tarbiya doirasi kengaya bordi. Birinchidan 
uning tarkibiga yoshlarning va katta yosh tarkibi guruhlari tarbiya ko’ra boshlaydi, ikkinchidan 
tizimga kirmagan yoki me’yorlarini bo’lib namoyon qiluvchi yosh kategoriyalari qayta 
tarbiyalash va addaptatsiya qilish jarayonini o’z ichiga oladi. 
Ijtimoiy pedagogikaga harakterli bo’lgan muammoga o’zlanish bizda, shuddi chet el kabi 
70 yillarda yo’zaga keldi. Bu talim tizimini titishiga bog’liq holda namoyon bo’ldi. Bizda bu 
qiziqish muammoga bog’liq, metodik tavsiyalarni yo’zaga kelishida ko’zatiladi. Chet elda 
ijtimoiy pedagogikani nazariy muammolarini ishlab chiqish. 50—60 yillarda Germaniyada 
yo’zaga keldi, lekin Yevropa, Germaniya va AQShda 
XIX asrdan boshlab Davlat institutlari tomonidan tashkil etilgan, ijtimoiy faoliyat termini 
ostidagi faoliyat tarqala bordi. Uning mazmuni oila shaklining tubi guruhlariga yordam, maktab 
o’quv-tarbiya muassasalarining tarbiyaviy kuchi integratsiyasidan iborat. 
Shuningdek, ijtimoiy tarbiya amalga oshadigan haroiti, uning mazmuni, metodikasi 
mohiyati yoritiladi. Bu o’quv kursi insonlarni ijtimoiy tarbiyalash ijtimoiylashtirish muammosini 
tavsifi bilan tugatiladi.