Microsoft Word 2020-21 ijtimîiy majmua so'ngisi

1.1-rasm. Bolaning jamiyatga chiqish chizmasi – sotsializatsiya (ijtimoiylashuvi) 
Fan sifatida ijtimoiy pedagogika xususiyatlarini tushunish uchun u nimani o‘rganishini aniq 
ob’ekti va Mavzui. Biz ularni bu yangi ilmiy soha ajralib chiqqan pedagogika bilan solishtirishda 
aniqlaymiz. Yodimizdaki, pedagogikani o‘rganish ob’ekti – bola, Mavzui ‘sa bola tarbiyasi va 
ta’limi qonuniyatlari hisoblanadi. Unda ijtimoiy pedagogika ob’ekti bo‘lib ham bola, uni 
o‘rganish mavzusi bola ijtimoiylashuvi (sotsializatsiyasi) hisoblanadi. 
 
 
 
B 
O 
L 
A 
oila 
ta'lim
madaniyat 
din 
 
 J 
A 
M 
I 
Y 
А 
T 
 
 
sotsiologiya 
IJTIMOIY 
PЕDAGOGIKA 
pеdagogika 

---

11 
 
 
 
 
1.2-rasm. Ijtimoiy pedagogikaning pedagogika va sotsiologiya bilan o‘zaro ta’siri chizmasi 
 
Ijtimoiy pedagogika fanining maqsadi va vazifasi
- pedagogik sotsiologiya faning 
maqsadi jamiyatdagi har bir shaxsning hayotida uchraydigan ijtimoiy muammolarni bartaraf 
etish va hal qilishdan iborat. Ta’lim va tarbiya masalalari bilan shug’ullanish, keksalar, qariyalar, 
kasal va bo’quvchisini yo’qotganlar, mehribonlik uyida tarbiyalanayotgan bolalar holidan xabar 
olish. Shu jumladan foxishabizlik, narkomaniya va qonunbizarlikka qarshi ko’rashish. Bu 
illatlardan jamiyatni, ayniqsa kelajak avlodni himoya qilish zarur. 
Ijtimoiy pedagogika faning vazifasi quyidagi 4 bosqichni o’z ichiga oladi. 
1.
Bolani va o’smo’rni haqiqatgo’y qilib tarbiyalash va voyaga yetkazish; 
2.
Shaxsning mustaqil fikrlay olishi, muammoga duch kelganida uni mustaqil ravishda hal qila 
olishi va o’z munosabatini bildirishi; 
3.
Atrofdagi kishilar bilan erkin va madaniy holda muomala qilishni orgatish; 
4.
Hayotdagi o’z oldiga qo’ygan maqsad va vazifalarini ongli ravishda tushunishga o’rgatish; 
O’zbekistonda ijtimoiy pedagogikani tiklash va uni yangi bosqichga ko’tarish uchun 
xorijiy mamlakatlar tajribasini o’rganish, bu sohadagi ilmiy bilimlar va milliy tadbirlarni 
rivojlantirish bu jarayon davomida yo’zaga keladigan muammo va qiyinchiliklarni tahlil qilish 
ham katta ro’l o’ynaydi. 
Ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ishlarining rivojlanish tarixi juda yaqin. Eng avvalo, 
ularni odamlarga alohida g’amshurlik va e’tibor talab etadigan madaniy- tarixiy anana 
birlashtirib turadi. Ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ishlarda raxm- shavkat, «hayriya», «yordam» 
kabi tushunchalar juda ko’p ishlatiladi. Ammo ularning aniq ifodalangan o’ziga xos jihatlari ham 
bor, mamlakatimizning dastlabki rivojlanish bosqichida ular rasman tan olingan institut sifatida 
namayon bo’ldi, masalan, ijtimoiy ishlar aholini ijtimoiy himoyalash sohasida rivoj topdi, 
ijtimoiy pedagogika esa, yuqorida ta’kidlanganidek, ta’lim tizimida va yoshlar ishlari bo’yicha 
qo’mita muassasalarida rivojlandi. Ijtimoiy pedagogik va ijtimoiy xodimlar faoliyati asta-sekin 
kengayib, biri ikkinchisini to’ldira bordi. Ishlarini uzviy ravishda qilish, ya’ni ma’naviy-
mafko’raviy, ma’rifiy faoliyatini pedagogika bilan birga olib borish uchun zarur haroit yaratish 
lozim. Bu ijtimoiy pedagogika sohasidagi yangi ijtimoiy buyurtma bo’lib, tadqiqot ishlarini 
yo’lga qo’yishda haqiqiy jo’shqinlik kasb etadi. 
Ko’pgina mustaqil fanlarning birlashib bir obektni har xil nuqtai nazardan o’rganganda 
integratsiya muammosi ko’zatiladi. Masalan, pedagogikaning boshqa fanlar bilan tiknashishi 
natijasida yana mustaqil fanlar yo’zaga keldi. Falsafa bilan ta’lim falsafasi, sotsiologiya bilan 
ta’lim va tarbiya sotsiologiyasi, psixologiya bilan pedagogik psixologiya. 
Ijtimoiy pedagogika pedagogikadan ajralib chiqdi. Uning ko’zatuv markazida 
pedagogikada o’rganladigan barcha jarayonlar namoyon bo’ladi. 
Ijtimoiy pedagogika alohida fan va amaliy faoliyag sohasi sifatida bolaning ijtimoiy muhitda 
rivojlanishi (sotsiumda rivojlanishi) bilan shug’ullanadi. 
Sobiq Sho’ro’lar davrida ijtimoiy pedagogika tushunchasi deyarli qo’llanilmadi. Ijtimoiy 
pedagogikani ijtimoiy falsafada inson, muhit va tarbiya, shaxsning shakllanishi, o’qitish, 
insonning tug’ilganidan to umrining oxirigacha faqat tashqi omillar ta’sirida bo’ladi deb 
tushintiriladi. 
Ijtimoiy pedagogika tarbiyalash jarayonini, shaxs sotsialogiyasin amaliy va nazariy 
tomonidan ko’rib chiqadi. U inson xulq-atvorining tashqi muxit ta’sirida o’zgarishini yoki mos 
kelishini o’rgatadi, bu shaxsni ijtimoiylashtirish deyiladi. 
Hozirgi davrda ijtimoiy pedagogika - «bu barcha yoshdagi va ijtimoiy tabaqadagi 
odamlarni, maxsus Ushbu maqsad uchun tashkil qilingan muassasalarda ijtimoiy tarbiyalashni 
o’rganadigan pedagogikaning sohasi hisoblanadi» (A.V.Mudrik). 

---

12 
V.D. Semyonov ta’kidlashicha, «ijtimoiy pedagogika yoki muxit pedagogikasi yondosh 
fanlarning ilmiy yutuqlarini o’zaro bog’laydigan va ularni ijtimoiy tarbiya amaliyotida 
foydalanadigan ilm sohasi hisoblanadi». 
Ijtimoiy pedagogika yosh davrlar pedagogikasi, pedagogika tarixi, ijtimoiy falsafa, 
ijtimoiy psixologiya fanlari bilan chambarchas ravishda rivoj topmoqda. 
«Ijtimoiy pedagogika» talim sotsialogisi, tarbiya sotsialogiyasi va hozirgi davrdagi 
jamiyatdagi tarbiyaning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganishni o’z ichiga oladi. 
Ho’zirgi davr ijtimoiy pedagogikasi, insonparvarlik, bolalarga bo’lgan talab va 
hurmatning birligi, ya’ni birga ishlashish bo’lib hisoblanadi. Shaxsga yordam berish, 
zo’ravonliklarni oldini olish ijtimoiy pedagogikaning asoslaridan biri hisoblanadi. 
Bola rivojlanishi haqida tushuncha
- 
Inson rivojlanishi – juda murakkab jarayon. U tashqi 
ta’sirlar hamda ichki kuchlar ta’sirida sodir bo‘ladi. Tashqi omillarga insonni o‘rab turgan tabiiy 
va ijtimoiy muhit, shuningdek bolalarda muayyan xislatlarni shakllantirish bo‘yicha maqsadga 
yo‘naltirilgan faoliyat kiradi. Ichki omillarga ‘sa biologik, irsiy omillar kiradi.
 
Rivojlanish jarayonida bola faoliyatning har xil turlariga jalb qilinadi (o‘yin, mehnat, 
o‘quv, sport va b) va muloqotga kiradi (ota-ona, tengdoshlar, begona kishilar va b. bilan). Bunda 
u o‘ziga xos bo‘lgan faollikni namoyon ‘tadi. Bu muayyan bir ijtimoiy tajribani ‘gallashga 
yordam beradi. 
Bola rivojlanishining har bir davri uchun faoliyat turlaridan biri asosiysi, etakchisi 
bo‘ladi. Bir tur boshqasi bilan almashtiriladi, biroq har bir faoliyatning yangi turi oldingisining 
ichida yuzaga keladi. 
Bola tug‘ilishidan boshlab normal rivojlanishi uchun muloqot muhim ahamiyatga ‘ga. 
Faqatgina muloqot jarayonida bola inson nutqini o‘zlashtirib olishi mumkin. Bu o‘z navbatida 
bola faoliyatida va atrof-muhitni bili shva o‘zlashtirishda etakchi vazifani bajaradi. 
SHaxs rivojlanishi harakatlantiruvchi kuchlari bo‘lib bola ‘htiyoji va uni qoniqtirish 
imkoniyati o‘rtasida yuzaga keladigan qarama-qarshiliklar hisoblanadi. 
Insondagi biologik va ijtimoiy omillar – bu bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan ikki parallel 
chiziqlar ‘mas. Har bir shaxsda ular shunday chambarchas qo‘shilib ketadiki, ularning farqlari 
shunday turli-tumanki, tadqiqotchilar bola rivojlanishi asosida ikki o‘ta muhim bo‘lgan omilni 
irsiyat va muhitni ajratadi. Ular (irsiyat va muhit) inson rivojlanishi manbalari va hartlari 
hisoblanadi.