Microsoft Word 2020-21 ijtimîiy majmua so'ngisi

Farzand qilib olish
– bu bolani himoya qilish maxsus chorasi, bunda bola va uning 
haqiqiy ota-onasi bo’lmagan odam yoki er-xotin o’rtasida qarindoshlik aloqalari yuridik 
o’rnatiladi. Bolaning tarbiyalanishi va rivojlanishi uchun bolani farzand qilib olganida u aynan 
oilaga ega bo’lishi, unga biror-bir o’rnini bosuvchi emas, oilaga ega bo’lishi muhim holat 
hisoblanadi. Bizning davrimizda ko’plab hamyurtlarimiz mehribonlik ko’rsatib ota-onasiz 
qolgan bolalarni oilalariga oladilar. Masalan, Nizomiy nomidagi TDPU pedagogika kafedrasi 
katta o’qituvchisi Ishmuxamedov Ravshan Djuraevich yetim qolgan bola – koreys bolani asrab 
oldi.(2003). Ishmuxamedovlar oilasida o’zlarining to’rtta farzandlari bor. Bunday harakat 
haqiqiy insonparvarlik va begonalar baxtsizligiga g’amxo’rlik munosabatini bildiradi.
Davlat 
vasiyligi
– asrab olingan bolaga (etim bolaga) uning tarbiyasi va rivojlanishi uchun zarur 
sharoitlar yaratib, uni bu maqsadda maxsus tashkil etilgan tashkilotga joylashtirish yo’li bilan 
amalga oshiriladi. 
Bola bolalar uyiga (maloletka), vaqtinchalik asrab olinadigan oilaga, mehribonlik uyiga 
(bolalar uyi) maktab-internatga joylashtirilishi mumkin. 
Asrab olingan bola har xil turdagi qabul qiluvchi oilaga tushishi mumkin: bu vasiylik 
qiladigan oila yoki bola qilib oldigan oila bo’lishi mumkin. Bular orasida farq birinchi holatda 
bola uchun unga qarindosh bo’lgan odamlar topiladi, ikkinchi holatda – bola bilan qarindoshlik 
aloqasi bo’lmagan odamlar oila vazifasini bajarishlaridan iborat bo’ladi. Vasiyning vazifasi 
bolani tarbiyalash va rivojlantirish, uning huquqlarini himoya qilish hisoblanadi. Vasiy voyaga
yetmagan bolada mavjud bo’lgan mol-mulki va ko’chmas mulkini saqlash va foydalanishini 
nazorat qilishni amalga oshiradi, lekin o’zi bu mulkdan foydalanish huquqiga ega emas. Bola 

---

86 
qilib olgan oila umuman olganda bolaning yangi yuridik va haqiqiy oilasi hisoblanadi, bu yerda 
u o’z bolasi huquqiga ega bo’ladi. 
Bola uni oilasiga olgan ota-onalarining familiyasini olishi mumkin, hatto yangi ism ham. 
Farzand qilib olingan bolaning hamma huquq va majburiyatlari haqiqiy o’z bolalari huquq va 
majburiyatlariga tenglashtiriladi.Asrab oluvchi oilaning yana bir turi - vaqtinchalik asrab olish 
oilasi. Vaqtinchalik asrab oladigan oila bolalikni himoya qilish usuli sifatida bir qator 
rivojlangan mamlakatlarda juda ham keng tarqalgan hisoblanadi.
O’zbekistonda asrab oladigan oilalar hozircha keng tadbiq etish va tarqalishga ega 
emas.Vaqtinchalik asrab olish oilasini vasiylik oilasi yoki bola qilib oluvchi oiladan farqi 
birinchi navbatda bu professional mutaxassislar oilasi bo’ladi. Agarda chet el tajribalariga 
murojaat etsak unda vaqtinchalik asrab oluvchi oilaning bir necha belgilarini ko’rsatish 
mumkin:-ota-onalarda ma’lum professional malakalari bo’lishi kerak; -oila kerakli professional-
pedagogik tayyorgarlikka ega bo’lishi kerak; bunday oilaning xizmatlariga xizmat haqqi 
to’lanadi. Bolaning oilada bo’lishlari asrab olgan ota-onalarning ish staji sifatida hisobga 
olinadi.Asrab olgan ota-onalarning ish vaqtlari o’z shaxsiy uylarida o’tadi.Vaqtinchalik asrab 
olish oilasining faoliyati bolaning keyingi taqdiri hal etilgunga qadar bolaning oilada bo’lishini 
ko’zda tutadi: o’z oilasiga qaytishi; bolalar uyiga jo’natilishi, muassasalarga yuborilishi. 
Asrab olgan oila bilan ijtmoiy-pedagogik faoliyat. 
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat 
bosqichlari 
Ijtimoiy 
pedagogning 
faoliyat vazifalari 
Ijtimoiy-pedagogik 
faoliyati 
metodlari 
1.
Asrab oladigan oilani 
izlash 
Axborot-ma’lumotlar 
Anketa tuzish, suhbat, intervg’yu, 
ma’lumotlarni o’rganish 
2.
Bo’lajak 
asrab 
oladigan 
ota-onalarni 
o’rganish 
Diagnostik 
(boshlang’ich 
diagnostika) 
Anketa tuzish, suhbat 
3.
Bola 
joylashtirilgan 
muassasalar 
va 
oialalarni 
borib ko’rish (inqiroz oila, 
bolalar uyi va boshqalar) 
Vositachilik
Kuzatish, suhbat 
4.
Bo’lajak oilani va 
uning yaqinlarini o’rganish
Diagnostik 
(chuqur 
diagnostika) 
Anketa 
tuzish, 
test 
sinovlari, 
suhbat, 
ishontirish, 
hujjatlarni 
o’rganib chiqish 
5. 
Kiritish 
o’qitishi, 
ma’ruza, 
hikoya, 
suhbat, 
videofil’mlar 
O’qitish (boshlang’ich, 
dastlabki o’qitish) 
Lektsiya, 
suhbat, 
kuzatish, 
ishonish, mashq qilish 
6. Bolani asrab oluvchi 
oilaga joylashtirish, asrab 
oluvchi ota-onalarni chuqur 
o’qitish kursi 
Patronaj qiluvchi.
18
 
Davlat vasiylik tashkilotlarida ijtimoiy-pedagogik faoliyat-agarda bola asrab olinmasa va 
bola qilib oladigan oilaga tushmasa unda bu bolaning tarbiyasi, tahlim va rivojlanishi bilan 
davlat tashkiloti shug’ullanadi. Hozirgi kunda O’zbekistonda bolalar uylari (malyutka) invalidlar 
uchun maktab-internatlari reabilitatsion markazlari va 28 ta mehribonlik uylari (bolalar uylari) 
mavjud. Mehribonlik uylarida 3400 ga yaqin bolalar yashaydilar. Ota-onalari qarovisiz qolgan 
bolalar tarbiyalanadigan davlat tashkilotlari faoliyatlarining asosiy maqsadlari: bu 
18
Patronaj (lot.patronatus - µmumiylik ³ )ota-onalarsiz qolgan bolalarni davlat organlari va patranaj 
qiluvchchi bolani qabul qilib oluvchi shaxslar ³ o’rtasidagi shartnoma bo’yicha bolani tarbiyalashga 
berish.

---

87 
tashkilotlardagi bolalarni ijtimoiy himoya qilish; reabilitatsion, tibbiy va ijtimoiy xususiyatdagi 
tadbirlarni amalga oshirish; bolalar umumiy tahlim olishlarini tashkil etish. 
Bolalar mehribonlik uylarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:1.Bolaning
rivojlanishiga yordam beruvchi uy vaziyatiga yaqinlashtirilgan qulay, maishiy sharoitlarni 
yaratish.2.Bolalar sog’lig’ini saqlashni tahminlash.3.Bolalaning ijtimoiy himoyasini, uning 
tibbiy-pedagogik va ijtimoiy moslashishini tahminlash. 
4.Tarbiyalanuvchilar huquqlari va manfaatlarini himoya qilish. 
5.Bolalar tahlim dasturlarini olishlari, shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarida munosib 
tahlim olishlari. 
6.Trabiyalanuvchilar umumiy madaniyatini, ularning hayotga moslashishlarini 
shakllantirish. 
7.Tarbiyalanuvchilarda o’zini rivojlantirishga va o’zini anglashga talablarini yuzaga 
keltirish. 
8.Kasb-hunar tahlim dasturlarini tushunib ongli ravishda tanlashi va keyinchalik 
o’zlashtirishi uchun sharoitlar yaratish. 
Ijtimoiy pedagogning bolalar mehribonlik uyidagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatini 
chuqurroq ko’rib chiqamiz. Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning maqsadi – bolalar uyi 
tarbiyalanuvchilarini ijtimoiylashtirish (bolaning jamiyatga “kirish” jarayoni). Bu maqsad turli 
masalalarni bajarish bilan amalga oshirilishi mumkin. Jadvalga qarang, unda ijtimoiy pedagogik 
faoliyat masalalari, vazifalari, faoliyatini tashkil etish metodlari va shakllari ko’rsatilgan.