Microsoft Word 5dc22296daaf157555dace537dbdad0c5267c94772d85de7f892b65eed58f908

POLİSAXARİDLƏR – NİŞASTA (C₆H₁₀O₅)_n

Karbohidratlardan ən mürəkkəbləri nişasta və sellülozadır. Nişasta – qlükoza qalıqlarından ibarət (C6H10O5)n tərkibli təbii polimerdir. O, bitkilərdə fotosintez nəticəsində – əvvəlcə qlükoza, sonra qlükozadan nişasta – əmələ gəlir:

Nişastanı, əsasən, kartofdan, həmçinin düyüdən və qarğıdalıdan alırlar. Nişasta dadsız, ağ toz halında olan maddədir. Soyuq suda həll olmur, lakin isti suda şişərək yapışqan xassəli kolloid məhlul (nişasta yapışqanı) əmələ gətirir. Nişasta hidrolizə uğrayır. Hidrolizin son məhsulu α-qlükozadır:

Nişastadan qənnadı məmulatı istehsalında istifadə edilən dekstrin, patka (dekstrinlərin qlükoza ilə qarışığı) və qlükozanın, həmçinin etil spirtinin alınmasında istifadə olunur. Ondan yapışqan kimi parçaları nişastalamaq üçün, təbabətdə isə tibbi məlhəmlər, həb və dərman kapsullarının hazırlanmasında ıstifadə edilir.

Nişastanın təyini onun yodla qarşılıqlı təsirdə olub, göy rəng əmələ gətirməsinə əsaslanır. Sellüloza nişastaya nisbətən daha çox yayılmış karbohidratdır. O, bütün bitki hüceyrələrinin qılaflarını təşkil edir. Oduncaqda 50%-ə qədər, pambıq lifində və süzgəc kağızında isə 98%-ə qədər sellüloza olur. Sellüloza nişasta kimi eyni (C6H10O5)n tərkibli təbii polimerdir. Sellülozanı bitkilərdən – pambıqdan, oduncaqdan, qamışdan və s.-dən alırlar. Sellüloza ağ, bərk maddədir, suda və adi üzvi həlledicilərdə (spirtdə, efirdə, asetonda) həll olmur. Nişasta kimi sellüloza da duru turşularla qızdırıldıqda hidrolizə uğrayaraq β-qlükozaya çevrilir:

.

Polisaxarid – mürəkkəb karbohidratlara deyilir. Polisaxaridlərin molekulları 1000-dən çox monosaxaridlərin monomerlərindən ibarətdir

Polisaxaridlərə qlikanlar və ya poliozalar da deyilir. Bunlar çox sayda monosaxaridlərin qalığından əmələ gəlirlər, onların polikondensasiyasının məhsullarıdır, biopolimerlərdir. Polisaxaridləri ayırmaq və təmizləmək üçün müxtəlif üsullardan: ekstraksiya, çökdürmə, elektroforez, xromotoqrafiya, dializ, ultrafiltrasiya və qeyrilərindən istifadə olunur.Polisaxaridlər tərkibindəki monosaxaridlərin eyniliyindən vəmüxtəlifliyindən aslı olaraq 2 qurupa: homopolisaxaridlərə və heteropolisaxaridlərə bölünür. Homopolisaxaridlər eyni monosa-xaridlərdən, hetropolisaxaridlər isə müxtəlif monosaxaridlərdən əmələ gəlir. Polisaxaridlər təbiətdə ən çox bitgilər aləmində yayılmışdır. Onlar üzvi birləşmələrin yarısından çoxunu təşgil edir. Bunlara insan və heyvanlarda da təsadüf edilir. Polisaxaridlər bir sıra fizioloji funkısiyalar yerinə yetirir: onlar (məsələn, nişasta, qlikogen) energetik matirial və ehtiyat maddələri sayılır. Bunların bəzi törəmələri müdafiə vəzifəsi daşıyır. Düyüdə - 60-82%, taxılda – 57-75, qarğıdalıda 65-75%, kartofda 12-24% .Nişasta amilaza və (amilopektindən ibarətdir) 200 qlükoza qalığı 0,05% H₃PO₄, açıq şəkildədir.

CH ₂OH

 1,4 qlükozid – qlükoza

Qlikogen – heyvanı nişasta - ağ amorf tozdur. 4% əzələlərdə, qaraciyərdə ehtiyat qida maddəsidir. 60000 min qlükoza qalığı var. (10000000 K.)

Nişasta və qlikogen amiloza fermentinin təsiri ilə toxumalarda dekstrinlərə → qlükozaya parçalanırlar. Bitkilərdə ehtiyat qida maddəsi inulin.

(C₆H₁₀O₅) 100 -ə D fruktoza qalığı.

SELLÜLOZA -  - d qlükopiranoz 1.4 vəziyyətə birl.

Bitkilərdə fruktozazonlar olur – inulin, qraminin, asparaqozin, sinistrin.

Hemisellüloza (6-41%) olur. 50-400 monosax. Var.

Pentozanlar (22 -27%) D – ksilozanın polimeridir. Aroban – mannan, qalaktan.