Microsoft Word Avropa medeniyyeti metodiki vesait doc

5. Yeni dövr mədəniyyəti 

 

5.1. İntibah mədəniyyəti. İtaliya 

 

“İntibah”  –  adlandırılan  dövrü  “Renessans”  kimi  də  qeyd  etmək  məntiqə 

müvafiqdir.  Fransızca  eyni  mənanı  bildirən  bu  anlayışın  beşiyi  tarixən  İtaliya 

olmuşdur.  İntibah  incəsənəti  humanizm  prinsipləri  əsasında  (latın  sözü  olan 

humanus – “insani” deməkdir) təşəkkül tapmışdır. Bu ideyalar XIV əsrdə təşəkkül 

taparaq  XV-XVI  əsrin  II  yarısı  ərzində  digər  Avropa  ölkələrində  vüsət  tapdı. 

Humanistlər hesab edirdilər ki, hər bir kəs şəxsiyyət kimi inkişaf etmək azadlığına 

malikdir. Bu inkişafı isə o, öz qabiliyyətləri hesabına aparır. Daha çox incəsənətdə 

parlaq  və  tam  təcəssüm  tapan  humanizm  ideyalarının  əsas  mövzusu  mənəvi  və 

yaradıcı imkanları ilə zəngin olan harmonik inkişaf etmiş insan obrazı idi.  

İ

talyan İntibahı aşağıdakı mərhələlər üzrə dövrləşir. Protorenessans (XIII-XIV 

ə

srin II yarısı), Erkən İntibah (XV əsr), Yüksək İntibah (XV əsrin axırı – XVI əsrin 

ə

vvəlləri), Son İntibah (XVI əsrin sonları).  

XIII-XIV əsr İtaliya mədəniyyətində güclü Bizans və qotik ənənələr fonunda 

yeni  sənət  xüsusiyyətləri  təzahür  etməyə  başladı  ki,  bu  da  gələcək  İntibahın 

başlanğıcından  xəbər  verirdi.  Ona  görə  də  bu  dövrü  məhz  Protorenessans  (daha 

doğrusu,  Renessansa  giriş  kimi  də  başa  düşmək  olar,  Protorenessans  yunanca 

“ilkin deməkdir”) adlandırırlar. 

Protorenessans dövrünün ədəbiyyatı da bəşəri əhəmiyyət kəsb edərək Dante, 

Petrarka,  Bokkaçço  kimi  dahilər  yetişdirmişdi.  Aligyeri  Dante  (1265-1321) 

yaradıcılığı  “yeni  şirin  üslub”  adlanan  məşhur  məktəb  kimi  tanınmağa  başladı. 

Burada  qadına  münasibət  ideallaşdırılaraq  ona  müdriklik,  xeyirxahlıq  rəmzi  kimi 

yanışıldı. Onun ilk şeirləri məhəbbət məzmunludur, əsərlərinin başlıca qəhrəmanı 

Beatriçe adlı qadındır.  

Dante dünya mədəniyyəti tarixində Dante “İlahi komediya”nın müəllifi kimi 

silinməz iz buraxmışdır. Əsərin “komediya” adlandırılması o dövrdə əsərlərin pis 

başlanğıc  və  yaxşı  sonluqla  qurtarması  ilə  izah  olunursa,  “İlahi”  epitet,  bədii 

---

 

24

ə

həmiyyət və poetik kamilliyin vəhdəti kimi başa düşülməlidir. “İlahi” epitet bədii 

ə

həmiyyət və poetik kamilliyin vəhdəti kimi başa düşülməlidir.  “İlahi komediya” 

üç əsas hissədən – “cəhənnəm”, “Məşhər” və “cənnət”dən ibarətdir. Hər hissə 33 

nəğməni əhatə edir. Bu əsərdə insanın ölümündən sonrakı həyatı tərənnüm olunur. 

Hər  hissədə  müəllif  bədii  təhlil  verir,  dünyanın,  təbiət  və  insanın  yarnması 

mövcudluğunun unikal mənzərəsini yaradır. Dante öz əsərində fərdi təxəyyülündən 

o dərəcədə yerli-yerində istifadə etmişdir ki, əsəri oxuyan hər bir kəs, doğrudan da 

axirəti səyahət etmiş olur.  

Dövrün ən məşhur sənətkarları Leonardo da Vinçi (1452-1519) hesab edilir. 

O,  görkəmli  rəssam  olmaqla  yanaşı,  həm  də  dövrünün  alimi  idi.  Onun  erkən 

yaradıcılığına  aid  olan  “Madonna  çiçəklə”  (1472)  əsərində  rəssam  əvvəlki 

sənətkarlarından  fərqli  olaraq  gənc  Məryəmin  analıq  sevincini  əks  etdirən  sadə 

səhnəni  verir.  Leonardo  da  Vinçi  memarlıq  sənətində  də  öz  sözünü  demiş 

sənətkardır.  Rəssamın  görkəmli  əsərləri  “Gizli  gecə”  (freska),  “cokonda”, 

“Madonna  körpə  ilə”,  “İsa  peyğəmbərin  xaç  suyuna  salınması”  və  b.dır.  Lakin 

zəngin  Florensiyalı  Françesko  del  cokondonun  arvadı  Mona  Lizanın  portreti 

(1503)  dünya  incəsənəti  tarixində  əvəzi  olmayan  bir  əsər  kimi  hələ  neçə-neçə 

nəsilləri  heyran  edəcəkdir.  Əsərin  sənət  möcüzələri  ilə  yanaşı  onun  haqqındakı 

ə

fsanə,  elmi  fərziyyə  və  tədqiqatlar  bu  portreti  daha  da  dəyərləndirən 

səbəblərdəndir.  

Yüksək  İntibah  dövrünün  digər  məşhur  rəssamı  Rafael    Santidir  (1483-

1520). Rafael təsviri sənətdə novator kimi tanınmışdır.  

1504-cü  ildə  Florensiyaya  gələn  Rafaeilin  yaradıcılığı  yetkinlik  əldə  edir. 

Onun  bu  dövrdə  yaratdığı  madonnalar  körpə  İsa  ilə  daha  çox  təsviri  olunur.  O 

dövrdə yaratdığı madonnalar körpə İsa ilə daha çox təsvir olunur. O dövrdə peyzaj 

fonunda istifadə daha başlıca yer tutur. 1505-ci ildə “Madonna yaşıllıqda” əsərində 

Leonardonun  piramida  kompozisiyasından  istifadə  edilərək  incə  rəng 

harmoniyalarına diqqətlə yanaşılmışdı.  

Rafaelin müvəffəyyətləri, onun 1508-ci il Romadakı papa sarayına dəvəti ilə 

nəticələndi.  

---

 

25

Rafael  mahir  rəsm  ustadı  idi.  Bu  rəsmlərdə  cizgi  və  xətlərin  rahat,  azad, 

səhvsiz məqamlarını duymaq mümkündür.  

Yüksək  ntibahı  Mikelancelo  Buonarrottisiz  (1475-1564)  təsəvvür  etmək 

qeyri-mümkündür.  Onun  yaradıcılığı  İntibaha  yetkinlik,  bütövlük,  kamillik  bəxş 

etmişdir.  1496-cı  ildə  Romaya  gələn  gənc  Mikelancelo  burada  sonralar 

məşhurlaşacaq “Pyeta” (“İsa peyğəmbəri oxşama”) (1498-1501) əsərini müqəddəs 

Pyotr  kilsə  kapellasında  yaptı.  Bu  heykəltəraşlıq  nümunəsi  öz  möhtəşəmliyi  ilə 

kapellaya xüsusi müqəddəslik görkəmi bəxş edirdi.  

1501-ci ildə Florensiyaya dönən Mikelancelo Davidin mərmərdən möhtəşəm 

heykəlini  yaratmağa  başladı  (1501-1504).  Heykəl  5,5  m  ölçüyə  malik  olaraq 

insanın  nəhəngliyinin  hüdudsuzluğunu  üzə  çıxarır.  Düşmənə  daşla  zərbə 

endirməyə hazırlaşan gəncin özünə həm fiziki, həm də mənəvi arxayınçılığı onun 

qalib olacağından xəbər verir. Bu duyğunu heykəltəraş böyük həssaslıqla, ustalıqla 

təcəssüm etdirə bilmişdir.  

Mikelancelo  özünü  heykəltəraş  kimi  qələmə  versə  də,  onu  gözəl  rəssam  və 

memar  kimi  də  dəyərləndirmək  olar.  Belə  ki,  Vatikanda  Sikstin  kapellasının 

Tavanının müəllifi, məhz bu görkəmli sənətkar olmuşdu ki, bunu da 1508-1512-ci 

illərdə yaratmışdı.