Microsoft Word Dissertasiya M?h?mm?dli Nicat docx
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2
Müəssisənin maliyyə nəzarəti sistemində auditorun fəaliyyətinin normativ-hüquqi bazası Rəhbərlik tərəfindən müəssisə və təşkilatın maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinə gündəlik nəzarətin o cümlədən daxili auditin təşkili həm qanunvericilik həm də digər normativ sənədlər səviyyəsində nizamlanıır. Azərbaycan Respulikasında daxili audit bir sıra normativ aktlarla tənzimlənir ki bunlardan da ən mühümü daxili “daxili audit haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2007-ci il 22 may tarixli qanunudu. 5 fəsil və 15 maddədən ibarət olan bu qanun Azərbaycan Respublikasında təsərrüfat subyektlərinin idarə edilməsinin səmərəliliyinin artırılması məqsədilə daxili audit xidmətinin təşkilinin və həyata keçirilməsinin hüquqi əsaslarını daxili auditorların hüquq və vəzifələrini müəyyən edir. Qanuna görə, daxili audit dedikdə, təsərrüfat subyektinin fəaliyyətinin inkişafına və səmərəliliyinin yüksəldilməsinə yönəldilmiş risklərin idarə olunması, nəzarət və idarəetmənin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi və inkişafına sistemli yanaşmaqla, təsərrüfat subyektinə öz məqsədlərinə nail olmaqda köməklik edən obyektiv, təminatverici və məsləhətverici fəaliyyət başa düşülür. Daxili audit xidməti isə təsərrüfat subyektində daxili audit fəaliyyətini həyata kemirən struktur bölməsidir (audit komitəsi, departament, şöbə, bölmə, daxili auditor). Audit Komitəsi, bu qanuna uyğun olaraq, təsərrüfat subyektində yaradılan, daxili audit
13
siyasətinin və strategiyasının hazırlanması, həyata keçirilməsi və auditor nəzaərtinin təşkilinə məsul olan struktur bölməsidir, daxili audtor isə daxili audit xidmətinin daxili auditi həyata keçirən əməkdaşı kimi başa düşülür. Qanunun ikinci maddəsinə görə, “Daxili audit haqqında” qanun mülkiyyət və təşkilati hüquqi formasından aslı olmayaraq, Azərbaycan Respublikasının ərazisində fəaliyyət göstərən və məcburi auditin obyekti olan təsərrüfat subyektlərinə şamil edilir. Digər təsərrüfat subyektləri bu qanunun müddialarına könüllülük prinsipi əsasında tətbiq edə bilərlər. Qanuna əsasən, təsərrüfat subyektində daxili audit xidmətinin yaradılmasına məsul olan müvafiq idarəetmə orqanı: - Daxili audit xidmətinin rəhbərini və daxili auditorları (Audit Komitəsinin üzvlərini) vəzifəyə təyin edir və vəzifədən azad edir - Daxili audit xidmətinin əsasnaməsini təsdiq edir. - Daxili audit planlarını, habelə daxili auditorların vəzifə bölgüsünü təsdiq edir -
təmin edir. - Audit fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün lazımi şərait yaradır - Daxili audit xidmətinin aşkar eetdiyi nöqsan və çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün müvafiq tədbirlər görür - Daxili audit xidmətinin hesabatında verilmiş məqsədə uyğun təkliflərin həyata keçirilməsilə bağlı qərarlar qəbul edir. Qanunun dördüncü maddəsinə görə daxili audit xidmətinin vəzifələri aşağıdakılardır: - Təsərrüfat subyektində müntəzəm və səmərəli fəaliyyətin təmin edilməsi, məqsədlərə nail olmaq üçün risklərin idarə edilməsi, istənilən dəyişikliyə qısa müddət ərzində münasibət bildirilməsi məqsədilə yaradılan daxili nəzarət sisteminin səmərəliliyini və adekvatlığını müəyyən etmək
14
- Mühasibat uçotu və maliyyə hesabatlarının düzgünlüyünü və etbarlılığını yoxlamaq - Təsərrüfat subyektinin xərclərinin səmərəliliyini qiymətləndirmək - Təsərrüfat subyektinin ona tabe olan müəssisə və təşkilatıların (onun törəmə təsərrüfat cəmiyyətlərinin) struktur bölmələrinin fəaliyyətinin normativ hüquqi aktlara və təsdiq edilmiş fəaliyyət planına uyğunluğunu yoxlamaq - Ehtiyatlardan istifadənin səmərliliyi, düzgünlüyü, onlardan istifadəyə nəzarəti və zərərdən mühafizə olunmanın yetərililiyini qiymətləndirmək Audit Komitəsi isə bir qayda olaraq, ictimai əhəmiyyətli qurumlarda yaradılır və aşağıdakı vəzifələri yerinə yetirir: - Təsərrüfat subyektində daxili audit siyasətini və strategiyasını müəyyən edir, daxili audit planlarını təsdiq edir və daxili audit fəaliyyətinə nəzarət edir - Daxili audit xidmətinin rəhbəri və əməkdaşlarının vəzifə təlimatlarını, proqramlarını, daxili audit hesabatlarını nəzarət sisteminin təkmilləşdirilməsinə dair tövsiyələri təsdiq edir - Daxili nəzarət sisteminin yaradəılması və tətbiqinə, daxili nəzarətin və risklərin idarə edilməsi sisteminin təkmilləşdirilməsinə dair müvafiq diarəetmə orqanına təkliflər verir. - Kənar auditin təyin edilməsi ilə əlaqədar müvafiq idarəetmə orqanına təkliflər verir - Təsərrüfat subyektlərinin icra orqanlarından kənar və daxili auditorlarının daxili nəzarət sisteminə dair verdikləri tövsiyyələrin yerinə yetirilməsinin vəziyyəti barədə məlumat əldə edir - Maliyyə risklərinin yüksək olduğu sahələri müəyyənləşdirir və təsərrüfat subyektlərinin icra orqanları tərəfindən onların səmərəli idarə edilməsinə əminlik əldə edir. - Kənar və daili auditin və ya digər yoxlamaların gedişində aşkar olunan saxtakarlıq hallarını, nöqsan və çatışmazlıqları müzakirə edir və onların ardan qaldırılması üçün müvafiq idarəetmə orqanına təkliflər verir. 15
- Maliyyə hesabatlarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə biləcək hüquqi məsələləri nəzərdən keçirir və öz tövsiyyələrini verir - Müəssisənin illik və cari maliyyə hesabatlarının hazırlanması prossesinə və nəticələrinə nəzarət edir - Daxili auditorların audit nəticəsində təqdim etdiyi tövsiyələrin müzakirəsini təmin edir. - Təsərrüfat subyektinin müvafiq icra orqanlarını daxili auditorlar tərəfindən təqdim olunmuş tövsiyələrin icrasına cəlb edir Qanun təsbit edir ki, daxili audit xidməti özünün işinin planlaşdırılmasında, daxili auditin aparılmasında və auditə bağlı hesabatların hazırlanmasında müstəqildir. Daxili audit xidməti təsərrüfat subyektinin icra orqanlarının səlahiyyətinə aid işlərə, habelə öz səlahiyyətlərinə aid olmayan proqram və lahiyələrin hazırlanmasına və ya icrasına cəlb edilə bilməz. Eyni zamanda daxili audit xidməti təsərrüfat subyektinin tabeli müəssisə və təşkilatlarında (onun törəmə təsərrüfat cəmiyyətlərində) daxili nəzarət sisteminin təşkili işində məsləhət xidmətləri göstərə bilər. Qanunun altıncı maddəsinə görə daxili auditor aşağıdakı hüquqlara malikdir: - Təsərrüfat subyektinin fəaliyyətinin təhlilini aparmaq üçün elektron məlumatlar da daxil olmaqla, pul vəsaitləri, daşınmaz əmlak, maddi aktivlər və s barədə sənədləri tələb etmək - Maliyyə vəsaitlərindən səmərəli və təyinatı üzrə istifadə edilməsinn düzgünlüyünü araşdırmaq - Auditin nəticəsinə dair rəy bildirmək - Zəruri hallarda təsərrüfat subyektinin vəzifəli şəxslərindən əlavə məlumatlar və izahatlar almaq - Qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər hüquqları həyata keçirmək Qanuna əsasən daxili auditor daxili auditi təsərrüfat subyektinin müvafiq idarəetmə orqanı və ya Audit Komitəsi tərəfindən təsdiq edilmiş iş planına uyğun olaraq həyata keçirir. Bu zaman o, təsərrüfat subyektinin normal fəaliyyətinə mane
16
olmamalı, daxili audit fəaliyyəti ilə əlaqədar əldə etdiyi kommersiya sirri daşıyan məlumatlardan sui-istifadə etməməli və məxfilik prnisipinə, habelə Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə, daxili audit xidmətinin əsasnaməsinə, beynəlxalq Daxili Auditorlar İnstitutu tərəfindən müəyyən edilmiş peşə standartlarına, prinsiplərə, təlimatlara və qaydalara əməl etməlidir. Daxili auditor öz vəzifələrinin icrası zamanı fəaliyyətinin qanunvericiliyə uyğun olması üçün məhsuliyyət daşıyır. Məhz buna görə daxili auditor daxili audit xidmətinin rəhbərinə və ya təsərrüfat subyektinin müvafiq idarəetmə orqanına yazılı məlumat verməklə, səlahiyyətinə aid olmayan hər hansı tapşırığın icrasından imtina etməlidir. Daxili auditora dair qanunvericiliyin tələblərinə görə daxili auditor aliq iqtisadi və ya hüquqi təhsilə və ya digər ixtisas üzrə ali təhsilə audit, yaxud əlaqədar sahələrdə dördillik iş stajına malik olmalıdır. Məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə maliyyə təsərrüfat sahəsində müəyyən vəzifələr tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilmiş və ya bu növ cəza ilə bağlı məhkumluğu ödənilməmiş və ya götürülməmiş şəxslər daxili auditor vəzifəsini tuta bilməzlər. Həmçinin təsərrüfat subyektində şəxsi marağı, onun təsisçisi və ya səhmdarı müvafiq idarəetmə orqanının üzvü ilə və ya mühasibat hesabatlarının tərtib edilməsinə məhsuliyyət daşıya hər hansı şəxslə birbaşa qohumluq əlaqəsi olduqda daxili auditorun həmin təsərrüfat subyektində audit aparması qadağandır. Qanunla daxili audit xidməti rəhbərinin vəzifələri və ona verilən tələblər dəmüəyyən edilmişdir. O cümlədən daxili audit xidmətinin vəzifəsi aşağıdakılardır - Daxili auitorların fəaliyyəti ilə bağlı uzunmüddətli və illik inkişaf planlarını hazılamaq və təsərrüfat subyektinin müvafiq idarəetmə orqanına təqdim etmək - Daxili auditlə bağlı hesabatın təsərrüfat subyektinin müvafiq idarəetmə orqanına təqdim etmək - Audit zamanı aşkar edilmiş nöqsan və çatımazlıqların aradan qaldırılmasına məsul olan şəxslər göstərilməklə, təsərrüfat subyektinin müvafiq idarəetmə orqanına təkliflər vermək 17
- Daxili auditorun müstəqilliyinə və ya obyektivliyinə müdaxilələr barədə təsərrüfat subyektinin müvafiq idarəetmə orqanını məlumatlandırmaq - Daxili audit xidmətinin işinin təşkili üçün zəruri olan təşkilati-texniki tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə müvafiq idarəetmə orqanına müraciət etmək - Daxili auditin metodologiyasına əsasən təsərrüfat subyektlərində daxili audit prosedurlarını müəyyən etmək - Daxili auditorların işinin keyfiyyətini qiymətləndirmək - Zəruri hallarda təsərrüfat subyektinin müvafiq idarəetmə orqanının razılığı ilə təsərrüfat subyektinin digər əməkdaşlarını auditin aparılmasına cəlb etmək - Daxili audit xidmətinin fəaliyəti ilə bağlı illik hesabatı təsərrüfat subyektinin müvafiq idarəetmə orqanına təqdim etmək. Daxili audit xidmətinin rəhbəri ali iqtisadi və ya hüquqi təhsilə və müvafiq ixtisas üzrə azı beş illik iş stajına, yüksək peşə hazırlığına və mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərə malik olmalı, elmi-pedoqoji və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, digər ödənişli fəaliyyət növləri ilə məşğul olmalıdır. Eyni zamanda məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə maliyyə təsərrüfat səshəsində müəyyən vəzifələr tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olmaq hüququndan məhrum edilmiş və ya bu bə ya digər cəza ilə bağlı məhkumluğu ödənilməmiş və ya götürülməmiş şəxslər daxili audit xidmətinə rəhbərlik edə bilməzlər. Qanuna görə daxili audit fəaliyyətinin dövlət tənzimləməsi Azərbaycan Respublikasının müvafiq normativ hüquqi aktları əsasında həyata keçirilir. Təsərrüfat subyektlərinin işə götürəni ilə daxili audit xidmətlərinin rəhbəri və əməkdaşları arasında qarşılıqlı münasibətlər isə “Daxili audit haqqında” qanunla, Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi ilə və digər normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir. Qanunun on üçüncü maddəsinə görə, daxili auitin özünütənzimləməsi onların ictimai birliyi tərəfindən aşağıdakı qaydada həyata keçirilir. - Daxili audit xidmətinə fəaliyyəti ilə bağlı əməli köməklik göstərilməsi 18
- Təsdiq edilmiş daxili audit prosedurlarına əməl edilməsi sahəs daxili audit xidmətlərinə metodoloji yardım göstərilməsi - Daxili auditorlar üçün treninqlər və ixtisasartırma kurslarının təşkili üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi - Daxili audit üzrə məsləhət xidmətinin göstərilməsi - Daxili audit xidmətləri üçün daxili audit proseduraları ilə bağlı təkliflərin hazırlanması - Daxili Auditorlar İnstitutu tərəfindən təsdiq edilmiş daxili audit standartlarının tətbiqinə dair qaydaların və şərhlərin hazırlanması. “Daxili audit haqqında” Azərbaycan Respublikası qanununun tələblərinin pozulmasına görə təqsirkar şəxslər qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyət daşıyırlar. Həmçinin, Qanunun mərhələlərlə tətbiqi nəzərdə tutulmuş və tətbiq müddətlərini müəyyənləşdirmək Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə həvalə edilmişdir. “Daxili audit haqqında” Azərbaycan Respublikası qanunundan əlavə, bir sıra digər qanunvericilik aktlarında da daxili auditlə bağlı ayrı-ayrı məqamlar hüquqi həllini tapmışdır. Bu baxımdan “banklar haqqında” Azərbaycan Respublikasının- cü il yanvar tarixli qanunu xüsusi qeyd edilməlidir. Qanunun 27-ci maddəsinə görə, hər bir bankda müstəil Audit Komitəsi və daxili audit bölməsi fəaliyyət göstərməlidir. Audit Komitəsi bankların idarəetmə strukturunun tərkib hissəsi sayılır və aşağıdakı səlahiyyətlərə malikdir: - Bankın audit siyasətini və strategiyasını müəyyən etmək - Daxili audit planlarını təsdiq etmək və audit bölməsinin fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirmək - Kənar auditin təyin edilməsi ilə əlaqədar bankın səlahiyyətli idarəetmə orqanlarına təkliflər vermək - Kənar auditlə birgə işi təşkil etmək, auditin nəticə və tövsiyyələrinin həyata keçirilməsinə yardım etmək 19
- Bankın idarəetmə orqanları ilə kənar auditorlar habelə nəzarət orqanları arasında əlaqələr qurmaq - Daxili nəzarət sistemlərinin təkmilləşdirilməsinə dair səhmdarların ümumi yığıncağına və Müşahidə Şurasına təkliflər vermək - Mərkəzi Bankın normativ xarakterli aktları ilə nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri həyata keçirmək. Bankın Audit Kmtiəsi üç nəfərdən az olmamaqla, tək sayda üzvlərdən ibarət olur və bu üzvlər səhmdarların ümumi yığıncağı tərəfindən 4 ildən çox olmayan müddətə təyin edilir. “Sığorta fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2007-ci il 25 dekabr tarixli qanununa əsasən, sığorta fəaliyyətini həyata keçirmək üçün müvafiq lisenziyaya malik olan hüquqi şəxsin-sığortaçının daxili audit xidməti İdarə Heyəti ilə birlikdə sığortaçının daxili nəzarət və risklərin idarə edilməsi sistemlərinin fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir. Daxili audit xidməti Təftiş komissiyasının nəzarəti altında fəaliyyət göstərir. Sığortaçının təftiş komissiyası, bir sıra digər məsələlərlə yanaşı, həm də sığortaçının audit strategiyasını və siyasətini müəyyən etmək, daxili audit planlarını təsdiq etmək, müstəqil auditorun təyin edilməsi ilə bağlı sığortamının səlahiyyətli idarəetmə orqanlarına təkliflər vermək, daxili audit xidmətinin iclasını çağırmaq səlahiyyətlərinə malikdir. Qanunun 37-ci maddəsinə görə, sığortaçının Direktorlar Şurasının, İdarə Heyətinin və Təftiş Komissiyasının üzvləri, baş mühasibi və aktuarisi kimi, daxili audit xidmətinin rəhbəri də sığortaçının rəhbər işçisi hesab olunur. Sığortaçının rəhbər işçisi aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: - Ali təhsilli olmalıdır - Direktorlar Şurasının, İdarə Heyətinin və Təftiş Komissiyasının üzvləri, habelə daxili audit xidmətinin rəhbəri maliyyə sahəsində ən azı 3 il, yaxud sığorta sektorunda ən azı 2 il iş təcrübəsinə malik olmalıdır. - Qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada müflis elan olunaraq məcburi ləğv edilmiş hüquqi şəxsin ləğvi haqqında qərarın qəbul edildiyi tarixdən ən azı 12 20
ay əvvəlki dövrdə həmin hüquqi şəxsin Direktorlar Şurasının, İdarə Heyətinin,Təftiş Komissiyasının və ya daxili audit xidmətinin üzvü yaxud baş mühasibi olmamalıdır. Bu tələb həmin hüquqi şəxsin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada müflis elan olunaraq məcburi ləğv haqqında qərarın qəbul edildiyi tarixdən etibarən 5 il müddətinə tətbiq edilir. Sığortaçının daxili audit xidmətinin rəhbəri Təftiş Komissiyasının təqdimatı ilə Direktorlar Şurası tərəfindən vəzifəyə təyin olunur və vəzifədən azad edilir.
Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|