Microsoft Word Dissertasiya M?h?mm?dli Nicat docx

1

.

3  Müəssisənin  maliyyə  nəzarəti  sistemində  auditorun  fəaliyyət 

standartları

 

Daxili  audit inkişaf  etmiş  bir  sıra ölkələrdə  ondoqquzuncu  əsrin  sonlarından 

etibarən  müxrtəlif  fəaliyyət  növlü  müəssisələrdə  fəal  tətbiq  edilsə  də  Azərbaycan 

təcrübəsi üçün yeni bir anlayışdır. Daxili auditi zəruriliyi nəzərə alınaraq, hazırda 

müxtəlif  fəaliyyət  növlü  müəssisə  və  təşkilatlarda  daxili  audit  xidmətlərinin 

yaradılmasına  başlamışdır.  Bu  yeni  perspektivli  işin  qurulmasında,  daxili 

auditorların  lazımi  biliklərə  və  peşə  vərdişlərinə  yiyələnməsində  daxili  auditin 

aparılmasına dair standarların və etnik normaların əvəzsiz rolu vardır.  

Müəssisə  və  təşkilatın  fəaliyyət  sahəsindən,  istehsalın  həcmindən  və  digər 

amillərdən  aslı  olaraq,  iri  və  orta  müəssisələrdə  daxili  audit  xidmətinin  təmin 

edilməsi  məqsədilə  xüsusi  bölmənin  yaradılması,  kiçik  müəssisələrdə  isə  daxili 

auditorun həmin işə cəlb edilməsi məqsədəuyğundur. Beləki, daxili audit ənənələr 

baxımından,  fərqli  iqtisadi,  sosial,  hüquqi  və  mədəni  mühitdə  təyinatı,  həcmi, 

mürəkkəbliyi  və  strukturu  baxımından  fərqlənən  müəssisə  və  təşkilatlarda  həm 

---

 

21 

 

müəssisə və təşkilatın öz əməkdaşı həm də kənardan cəlb edilmiş müvafiq icraçılar 

tərəfindən aparıla bilər. Bu və ya digər mühitdə mövcud olan fərqlərin daxili audit 

fəaliyyətinə  təsir  göstərməsinə  baxmayaraq  mənzil  qərargahı  Floridada  (ABŞ) 

yerləşən  beynəlxalq  Daxili  Auditorlar  İnstitutu  tərəfindən  tətbiq  edilmiş  və 

təsdiqlənmiş  Daxili  Auditin  Peşə  Təcrübəsi  üzrə  Beynəlxalq  Standartlar  daxili 

auditorların  öz  vəzifələrini  yerinə  yetirməsinin  mühüm  şərti  hesab  olunur.  Daxili 

Auditin  Peşə  Təcrübəsi  üzrə  Beynəlxalq  Standartlar  daxili  audit  xidmətlərinin 

göstərilməsi ilə bağlı əsas priinsiplərin hərtərəfli təhlilinin, müvafiq məsləhətləşmə 

və  müzakirələrin  nəticəsidir.  Bu  standartlar  daxili  auditin  keyfiyyətinə  və 

etibarlılığına normativ tələbləri müəyyən edən və onlara riayyət olunduqda, daxili 

auditor fəaliyyətinin uğurlu nəticəsini təmin edən əsas qaydaları müəyyənləşdirir. 

Auditor fəaliyyətinin standartları dörd qrupa ayrılır: 

1.

 Auditor  praktikası  üzrə  Beynəlxalq  Komitə  tərəfindən  hazırlanmış 

beynəlxalq  auditor  standartları.  Onlar  müxtəlif  ölkələrdə  auditin  keçirilməsinə 

tələbləri göstərirlər. 

2.

 Milli standartlar, onlar inkişaf etmiş ölkələrdə mövcuddur. 

3.

 Peşəkar auditor birliklərində mövcud auditor fəaliyyətinin daxili standartları, 

auditor təşkilatlarının və sərbəst auditorların auditor fəaliyyətinin 

qaydalarıdır (standartlarıdır). Peşəkar auditorlar birliyinin funksiyalarından biri 

vahid prinsip və yanaşmalar əsasında auditin təşkilidir. Bu məqsədlə peşəkar 

auditor birliyi öz üzvləri üçün milli standartlar əsasında auditor fəaliyyətinin vahid 

qaydalarını  (standartlarını)  müəyyənləşdirə  bilər.  Bu  zaman  auditor  fəaliyyətinin 

daxili  standartlarına  tələb  auditor  fəaliyyətinin  milli  standartlarının  tələblərindən 

aşağı olmamalıdır. 

4.

 Firmadaxili standartlar. Auditor təşkilatları və sərbəst auditorlar milli 

standartlara əsaslanaraq auditor fəaliyyətinin xüsusi qaydalarında (standartlarında) 

möhkəmləndirilmiş,  auditorun  müxtəlif  hərəkətlərinin  yerinə  yetirilməsinə  öz 

firma  yanaşmasını  işləyib  hazırlayırlar,  hansıki  auditor  fəaliyyətinin  milli 

qaydalarına  (standartlarına)  zidd  ola  bilməz.  Əgər  auditor  rəyi  beynəlxalq 

---

 

22 

 

standartlar üzrə verilirsə, onda firmadaxili standartlar beynəlxalq standartlara zidd 

olmamalıdır. 

 

Daxili auditin aparılması zamanı üç qrup standartlardan: daxili auditin peşə 

təcrübəsi  üzrə  beynəlxalq  standartlardan,  daxili  auditin  keyfiyyət  xarakteristikası 

standartlarından və daxili audit fəaliyyət standartlarından istifadə olunur. 

 

Auditor fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə daxili yanaşmaları açıqlayan, 

auditor təşkilatlarında tətbiqi məcburi olan standartlar, təlimatlar, metodiki 

göstərişlər, vəsaitlər və digər sənədlər auditor təşkilatlarının daxili standartlarına 

aid edilə bilər. 

  Auditor standartları auditin keyfiyyəti və etibarlılığını müəyyənləşdirən və 

onlara riayət etməklə auditor yoxlaması nəticələrinə müəyyən təminat verən vahid 

beynəlxalq  təməl  təlimatlarını  formalaşdırır.  Auditor  praktikası  üzrə  Beynəlxalq 

Komitə  beynəlxalq  standartlardan  ibarət  auditin  aparılması  standartlarını 

müəyyənləşdirmişdir. 

Daxili  auditorların  və  onların  iş  sənədlərinin  kənar  auditə  kömək  etmək 

məqsədilə  cəlb  olunması  təcrübəsinin  artmasını  nəzərə  alaraq,  daxili  auditin 

keyfiyyətini  müəyyənləşdirmək  zərurəti  yaranır.  Bununla  əlaqədar  olaraq  auditin 

etika  normalarına  və  peşə  standartlarına  tam  riayət  olunmasına  xüsusi  diqqət 

yetirilməlidir.  Həmin  amillər  daxili  auditin  yüksək  keyfiyyətlə  həyata 

keçirilməsinə  təminat  verir.  Bu  nöqteyi-nəzərdən,  Daxili  Auditorlar  İnstitutunun  

Etika  Məcəlləsi  həmin  ixtisas  üzrə  davranış  qaydalarını  və  normalarını  müəyyən 

edərək  müvafiq  tövsiyələri  nəzərdə  tutur.  Göstərilən  Məcəllə  davranışın  sərt 

normalarının bəyənnaməsidir və bu normaların yerinə yetirilməsinə köməklik edir.  

Auditоrların  pеşə  еtikasının  Milli  məcəlləsində  auditоr  еtikasının  əsas 

prinsipləri  əks  оlunmuşdur.  Auditоrun  qarşısında  duran  məqsədlərə  nail  оlmaq 

üçün о auditоr еtikasının aşağıdakı əsas prinsiplərini – Düzgünlük, Оbyеktivlik,