Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco

Əfzələddin Məhəmməd Naməvər oğlu Xunəçi
(1193-
1248) böyük filosof, görkəmli məntiqçi, mahir təbib, müdrik hüquqşünas kimi hələ 
öz sağlığında, habelə sonrakı dövrlərdə şöhrət tapmışdır. Əfzələddin Xunəçi Azər-
baycanın Xalxal vilayətinin Xuanc qəzasında anadan olmuş və orada təhsil almış-
dır. Mütəfəkkir sonralar gedib Misirdə baş qazi vəzifəsini tutmuşdur. 
Əfzələddin Xunəçinin yaradıçılığı çox cəhətlidir. “Məntiqə dair cümlələr”, 
“Məntiqə dair xülasə”, “Sirlərin kəşfi”, “Təriflərə və təsvirlərə dair məqalə”, “Tibb 
qanununun şərhi” bu Azərbaycan mütəfəkkirinin mühüm əsərləridir. Əbunəsr Fəra-
bi (874-950), İbn Sina. Əbdülhəsən Bəhmənyar məktəbinin layiqli varisi olan Əf-
zələddin Xunəçinin yaradıcılığında xüsusilə məntiq məsələləri geniş işıqlandırıl-
mışdır.
 
Burada anlayış və onun tə'rifi, hökm, istidlal və onların növləri ardıcıl peri-
patetizm mövqeyindən dərindən araşdırılmışdır. Azərbaycan filosofu Aristotel ənə-
nələrinə sadiq qalaraq onu yad ünsürlərdən qorumuşdur. 
Əfzələddin Xunəçinin traktatlarının, eləcə də onların Seyfəddin İsa ibn Davud 
(?-1365), Məhəmməd ibn Əhməd Tilimsani (?-1368), Bürhanəddin Bəğan (?-1457) 
və b. görkəmli filosoflar tərəfindən edilmiş şərhlərin əlyazması nüsxələri dünyanın 
bir sıra kitabxanalarında saxlanılır. 
Orta əsrlərdə Yaxın Şərq ölkələrində tanınmış Azərbayçan filosoflarından biri 
də Nəcməddin Naxçıvanidir (?-1253). 
Nəcməddin Əhməd Əbubəkr oğlu Naxçıvani
haqqında Nəsrəddin Tusinin 
şagirdi məşhur alim İbn-Əl-İbri (1226-1286) yazır: “O, böyük fəzilət sahibi, dəqiq 
elmlərin dərindən bilicisi idi. Öz vətənində fəlsəfə ilə məşğul olurdu. Ölkələri səha-
yətə çıxdı, xeyli gəzib dolaşdı, axırda kiçik Asiyaya daxil oldu, böyük mənsəblər 
tutdu. Sonralar idarəçilik narahatçılığı və əzab əziyyətləri onu bezikdirdi. Oradan 
Suriyaya yola düşdü. Filosof ömrünün son çağlarında guşənişin olmuşdur. Deyilə-
nə görə o, evdən heç yana çıxmır, ancaq dostları ona baş çəkirmiş”. 
Nəcməddin Naxçıvani bir filosof kimi Şərq peripatetizmini mükəmməl öyrən-
miş, lakin ardıcıl aristotelçi olmamışdır. O, İbn-Sina kitablarını tənqidi planda araş-
dırmış, onun bəzi doktrinalarına qarşı etirazını bildirmişdir. Mübahisə doğuran fəl-
səfi məsələlərdən biri nəfsə dair idi. İnsan cisminin məhvindən sonra nəfsin yaşa-
masına inanan Nəcməddin Naxçıvani Şərq peripatetiklərinin əksinə olaraq, İbn-Əl-
İbrinin qeyd etdiyi kimi tənasüx təliminə güclü meyl göstərirdi.Bu tə'limə görə in-

---

145
san nəfsi ölmur, guya bir bədəndən ayrıldıqdan sonra başqa bir bədənə köçür. Ay-
dın olur ki, Nəcməddin Naxçıvani İbn-Sinanın əsərlərini ortodoksal islam mevqe-
yindən təftiş etməmiş, əksinə, hakim dinin ehkamlarına heç də uyğun gəlməyən 
ideyalar söyləmişdir. Nəcməddin Naxçıvaninin İbn-Kəmmunə İsrailin xətti ilə kö-
çürülmüş “məntiqin məğzi və fəlsəfənin xülasəsi” əsərinin əlyazması Nəcəf şəhə-
rində mühafizə edilir.