Microsoft Word ?hali cografiyas?

etnoslar, onların meydana g lm sind n dağılmasına q d rki proses is etnogenezdir». Etnos doğulur, yetkinl şir, qocalır v ölür. Etnosun meydana g lm si 1200-1500 il rzind f allıq qüvv sinin tük nm si, t n zzül uğraması m rh l l rind n keçir, n hay t, reliktl şib dağılır. L.N.Qumilyova gör , etnos oricinal davranış stereotipin malik olub, özünü bütün dig r kollektivl r qarşı qoyan sabit insan kollektividir.
H r bir etnos onun «ekoloji qida»sı olan mü yy n fiziki-coğrafi ş raitd meydana g lir. Etnosun yeni sistem kimi ilk d f t ş kkül tapdığı fiziki-coğrafi ş raitin v landşaftın v hd ti onun v t nin , inkişaf etdiyi m kana çevrilir.
H r bir etnosun öz davranış stereotipi vardır. O, öz t sdiqini h yatın ist nil n sah sind - ad t v m rasiml rd , qarşılıqlı münasib tl rd tapır.
Dil heç d h miş etnik lam t deyil. M s l n, t kc ingilisl r deyil, şotlandlar da, irlandların bir hiss si d , habel ABŞ halisi, müasir Avstraliya halisinin sas hiss si, kanadalıların ks riyy ti d ingilis dilind danışır; meksikalılar, perulular, argentinalılar ispan dilind danışsalar da ispan deyill r.
Etnos (yunanca ethnos – q bil , xalq sözünd n) insanların spesifik bioloji, dil, madaniyyat
va psixoloji xüsusiyyatlari, habela özünüdark şüuru ila saciyyalanan, tarixan taşakkül tapmış sabit ümumiliyidir. Etnosa m nş v tarixi keçmişin ümumiliyi,ümumi ad t- n n l r, davranış normaları, m rasiml r, xalqların ictimai münasib tl rin bütün sah l rind v rdişl rinin v h yat f aliyy ti vasit l rinin n sild n-n sl spesifik ötürülm mexanizminin mövcudluğu xasdır.
Monosentrik n z riyy nin t r fdarları sualın birinci hiss si («harada») il
laq dar planetin Asiya v Afrika qit l rinin birl şdiyi yeri «ulu v t nimiz» adlandırırlar. Dig r nöqteyi-n z r – Polisentrik n z riyy is insanların yaranmasının bir neç müst qil arealının mövcud olmasının q bul edilm sin
saslanır.
Yer üzünd insanın yaranmasına dair polisentrik n z riyy onları, yarandıqları m kandan asılı olaraq, bioloji növl r v ya yarımnövl r bölm k üçün istifad edilmişdir. Bu mürt ce, elm zidd yanaşma «irqçilik» («rasizm»; fransızca
heyvanların v bitkil rin növl r bölünm sini bildir n race terminind n) adlandı- rılmışdır. Ali v aşağı irql rin mövcudluğunun, insanların bir qisminin dig rl rind n üstünlüyünün q bul edilm si milli dav ti qızışdırmağa yön ldilmişdir.
Yerin etnogenez c mind n etnosfera mozaikası yaranır. Bu anlayış
«antroposfera» anlayışına tam uyğun g lmir. Etnosferanı, müst sna olaraq, etnos- lar, antroposferanı is ist nil n insan birl şm l ri, sosiumlar t şkil edirl r. Bir polietnik dövl tin hüdudunda vahid sosium yarana bil r, lakin bu, heç d vahid mill tin t ş kkül tapması dem k deyil.
Polietnik razid etnik t masların dörd variantı mümkündür: yanaşı yaşama, assimilyasiya, metisl şm , qaynayıb-qarışma. Birinci varianta Tver karell ri misal ola bil r. Onların ruslarla simbiozu milli l yaq tl rin x l l g tirm miş, eyni zamanda, yanaşı yaşamanı ş rtl ndirmişdir. Bir etnosun dig ri t r find n
«udulması» (assimilyasiya) keçmişd Fransada baş vermiş, bizim dövrümüzd is İspaniyada başa çatmaqdadır. Metisl şm M rk zi Amerika ölk l ri (m s l n, Kuba) üçün s ciyy vidir.
Tarixd sivilizasiya prosesinin lokal variantlarında (Q dim Şumer, Mayya, Roma imperiyası v s.) d f l rl meydana g lmiş etnogenezin dağılması dövrl rind etnosun s p l nm si baş vermişdir. İnsanın t bii ş raitd n asılılığının qlobal probleml rin meydana çıxması ş klind böhran variantında t zahür etdiyi indiki zamanda bu probleml r xüsusi aktuallıq k sb edir v sivilizasiyanın inkişafında aksentin qism n sosial amill rd n v ziddiyy tl rd n c miyy tin traf mühitl münasib tl ri, etnosun v ziyy tini mü yy nl şdir n biososial mühit keçm si baş verirBel likl , b ş riyy tin sivilizasiyayaq d rki inkişaf dövrün q bil -tayfa t şkilat tipi uyğun g lir.