ﺎَهﺎﱠآَز ْﻦَﻣ َﺢَﻠْﻓَأ ْﺪَﻗ ) ٩ ( "Darhaqiqat, uni (qalbni) poklagan kishi najot topdi" (Vash-Shams surasi, 9). Qalb ma’siyatdan va toatdan bir-biriga zid ta’sirlar oladi. Jaholat zulmat lafzi bilan
sifatlanganidek, ma’siyatdan olingan ta’sirga ham zulmat sifatini berish mumkin. Shuningdek, ilm nur
lafzi bilan sifatlanganidek, toatdan olingap ta’sirga nur sifati beriladi. Nur va zulmat qaramaqarshi
ikkita xilqat bo‘lgani uchun ularning orasini zaruriy ziddiyat ajratib turadi. Demak. o‘zaro zid bo‘lgan
nur va zulmatning birlashuvi tasavvurdan yiroqdir.
Kimki mana shu aytilganlarni ko‘z bilan ko‘rgandan so‘ng hosil bo‘ladigan bilishdan kuchliroq
deb tan olingan ma’rifat bilan, ya’ni moddiy emas, ma’naviy vositalar bilan anglamas ekan, u go‘yo
dinning mag‘zini qo‘yib, po‘stini olgak kishiga o‘xshaydi. U kishi dinning o‘ziga emas, uning
nomigagina bog‘langan. Qalbi dinning haqiqatini, hatto o‘z nafsining haqiqatini, uning sifatlarini
bilishdan to‘silgandir. O’z nafsini tanimagan kishi boshqani qanday tanisin?
Uzoq vaqt davomida yig‘ilib, libosning to‘qimalarigacha singib ketgan kirlarni shunchaki sovun
yordamida chayish bilan ketkazib bo‘lmaydi. Sovun bunday yopishqoq kir — dog‘larni butkul
ketkazishga qodir emas. Bu xuddi gunohlar yig‘ilib, ichkarini zang qoplab, qalbning muhrlanib
qolishiga o‘xshaydi. Muhrlangan qalb toatga kaytish neligini, tavba qilish nimaligini bilmaydi.
Bunday qalb egasi ba’zan tilida "tavba qildim", deydi, Bamisoli, matoii oqqa bo‘yovchi kishi til
uchida "ko‘ylakni yuvdim", deganidek. Aslida bu bilan libos poklanmaydi. To libosga o‘rnashgan kir-
dog‘ uning ziddi bo‘lgan narsani qo‘llab poklanmagunicha, libos o‘zining asl sifati poklikka
qaytmagunicha bu hol davom etaveradi. Bu tavbadan yuz o‘girish holatidir. Bu holat bizga begona
emas. Dunyoga quchog‘ini to‘la ochib, Allohdan batamom yuz o‘girgan kishilarning barchasida bu
holni kuzatish mumkin.
Tavbaning qabul bo‘lishi xususida aytilgan bu gaplar basirat egasi bo‘lgan kishilarga kifoyadir.
Shunday bo‘lsa ham oyatlar, xabarlar va asarlarni naql qilish, bilish bilan ularni tasdiqlaymiz. Negaki,
har qanday jiddiy kuzatuv, jiddiy mulohazaga Kitob va sunnat guvoh bo‘lmas ekan, u ishonchsizdir.
Alloh taolo aytadi: