Microsoft Word ihyo tavba ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
19
chodir tikdilar. Hikmat daryosidan hovuchlab ichib, zako kemasiga mindilar. Najot shamoli esib, 
omonlik bahrida suzib ketdilar. So‘ngra sakinat bog’lariga, izzat va hurmat koniga yetdilar".
Mana shu aytilgan so‘zlar haqiqiy tavbaning shaksiz maqbul ekaniga kifoya emasmi?! 
Sen menga: "Bu qarashingiz bilai mo‘taziliylarning: "Tavbani qabul qilish Allohga vojibdir", degan 
so‘zlarini takrorlamayapsizmi?" deb e’tiroz bildirishing mumkin.
Yuqorida keltirganlarim tavbani qabul qilish Allohga vojibdir, degan ma’noni anglatmaydi. 
Masalan, shunday deyish mumkin: agar kiyim sovun bilan yuvilsa, kirning ketishi vojib bo‘ladi (ya’ni 
albatta kiri yo‘qoladi). Tashna kishi suv ichsa, chanqog‘ining yo‘qolishi vojib (ya’ni albatta chanqog‘i 
bosiladi). Agar u bir muddat suvdan to‘silsa, tashnalik vojib bo‘ladi. Tashnalik davom etaversa, o‘lim 
vojib bo‘ladi. 
Bu kabi so‘zlarda mo‘tazila iroda qilganidek, "Alloh taologa nimanidir vojib qilish" ma’nosi yo‘q. 
Gap shuki, Alloh taolo toatni ma’siyatga kafforat, yaxshilikni yomonlikni ketkazuvchi qilib yaratdi. 
Xuddi suvni tashnalikni qondiruvchi qilib yaratgani kabi. Agar xohlasa, Alloh buning teskarisini ham 
qilishga qodir. Alloh taologa hech narsa vojib emas. Lekin U zotnint azaliy irodasi nimaga qaror etsa, 
shubhasiz, uning bo‘lishi vojibdir. 

---

Ihyou ulumid-din. Tavba kitobi. Imom G’azzoliy 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
20
II bob.
Kichik va katta gunohlardan tavba qilish 
Bilgilki, tavba gunohni tark etishdir. Biron narsani tark etish uchun avval uni bilish lozim. Tavba 
vojib bo‘lgan zahoti unga bog‘liq narsalar ham vojib bo‘ladi. Demak, gunohlarni bilish ham vojibdir. 
Gunoh Alloh taoloning amriga xilof ravishda biron fe’lni tark etish yoki qilishdir. Buni butun tafsiloti 
bilan bayon qilish uchun shar’iy takliflarg‘a boshidan oxirigacha sharhlash kerak. Lekin bizning 
maqsadimiz bu emas. Biz faqat gunohning umumiy tomonlariga, ularning qismlari o‘rtasidagi 
bog‘lanishlarga to‘xtalamiz. Alloh bizni o‘z rahmati bilan to‘grilikka yo‘llasin. 
Gunohlarning qismlarga bo‘linishi va bandaning sifatlari: 
Bilgilki, insonning sifatlari va xulqlari ko‘pdir. Gunohlarning kelib chiqishi ushbu to‘rtta sifatga 
borib taqaladi. 
a) rububiylik sifatlari (yaratuvchiga xos sifatlar);
b) shaytoniylik sifatlari; 
v) hayvoniylik sifatlari; 
g) yovvoyilik sifatlari. 
Inson tiynati har xil aralashmalardan qorilgan. Hammasi o‘z ta’siriga ega, bamisoli shakar, sirka 
va za’faron ' sikanjabin qorishmasida turli ta’sirlarga ega bo‘lganidek. 
Kibr, faxr, g‘urur, maqtovni sevish, behojatlikni yaxshi ko‘rish, boqiy qolishni orzu qilish, 
hammadan ustun bo‘lishni istash, hatto "men sizning parvardigoringizman", degan darajagacha 
borish kabilar rububiylik sifatlariga ishtiyoqni qo‘zg‘aydi. Barcha gunohi kabiralar mana shu nuqtadan 
yoyiladi. Ko‘pchilik bu gunohlardan g‘ofil qolib, ularni gunoh sanamaydi. Aslida ular shaksiz halokatga 
olib boruvchi eng katta gunohlar bo‘lib, aksar jinoyatlarning onasidir. 
Hasad, zulm-sitam, hiyla, aldamchilik, fasod va makrga buyurish, tovlamachilik, munofggqlik, 
bidtat va zalolatga da’vat qilish kabilar shaytoniy sifatlardan tarqaladi. 
Qizg‘anchiqlik, ochko‘zlik, jinsiy va qorin shahatini qondirish uchun hirs bllan tashlanish, zino, 
bachchabozlik, o‘g’rilik, yetimlarning moliga xiyonat, dunyo orttirishga mehr kabilar hayvoniy sifatdan 
tug‘iladi. 
Yovvoyplik sifati 
esa, g‘azab, nafrat, odamlarga qo‘l ko‘tarish, so‘kish, o‘ldirish, mol-mulkni zoe’ 
qilish kabi illatlarni paydo qiladi. 
Barcha gunohlar mana shu sifatlardan tarmoqlanib, yoyiladi. Bu sifatlar inson fitratida asta-sekin 
harakatlanib, biri ikkikchisiga yo‘l ochadi. Avvalo, hayvoniylik sifati g‘olib kelib, keyin unga 
yovvoyilik sifatlari ergashadi. Ular birlashib, aqlni qalloblik, makkorlik va xiyla yo‘lida ishlatadi. Bu 
shaytoniy sifatdir. Keyin faxr, izzat, ulug‘lik va buyuklikni da’vo qilish, barchadan ustunlikni qasd 
qilish kabi rububiylik sifatlari fitratni egallaydi. Mazkur sifatlar gunohlarning onasi va manbaidir. 
So‘ng gunohlar a’zolarga yoyiladi. Kufr, bid’at, nifoq, ichiqoralik kabi sifatlar qalbda qaror topadi. 
Ba’zilari ko‘z va quloqda muqim bo‘lsa, yana ba’zilari tilda, qorin va jinsiy a’zolarda, qo‘l va 
oyoqlarda, umuman, barcha a’zolarda maskan topadi. 
Bilgilki, gunohlar ikki qismga ajraladi: 
1) banda va Alloh taolo orasidagi gunohlar; 
2) bandalarning haqlariga taalluqli gunohlar. 
Namozni, ro‘zani, maxsus vojiblarni tark etish nafsga taalluqli gunohdir.
Zakotni tark etish, biron jonni o‘ldirish, mol-mulkka bosqinchilik qilish, or-nomusni toptash 
bandalarning haqlariga taalluqli gunohlardir. Shuningdek, bid’at amallarga chaqirib, gunohlarga 
rag‘bat uygotish, Alloh taolo rozi bo‘lmaydigan ishlarga jur’at etish ham (xavfu rajoni barobar 
bilmasdan, rajoni xavfdal ustun qo‘ygan ba’zi voizlarni mana shunday "jur’at''da ayblash mumkin) 
o‘zgalarning haqlariga tajovuz sanaladi. 
Banda va Alloh taolo orasidagi gunoh, agar shirk bo‘lmasa, afv etilishiga umid qilish mumkin. 
Xabarda keladi: "Bitiklar uchtadir: kechiriladigan gunohlar bitigi; kechirilmaydigan gunohlar bitigi; tark 
qilinmaydigan bitik. Bandalar bilan Alloh taolo orasidagi gunohlar kechiriladigan gunohlar bitigida, 
Alloh taologa shirk qilish kechirilmaydigan gunohlar bitigidadir. Bandalarning haqlariga tajovuz qilgan 

---

Ihyou ulumid-din. Tavba kitobi. Imom G’azzoliy