Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
HASHVIYLAR, al-Hashaviya (yoki ahl al-hashv) - antropomorfik (xudoni inson 
qiyofasida tasavvur etuvchi) qarashlarni targ‘ib etgan musulmon an’anachilari 
(traditsionalistlar)ning laqabi. 8-a.da antropomorfik iboralar qo‘llagan, Qur’on va ilohiy 
takdiri azalni abadiy ekanligini e’tirof etgan "hadis tarafdorlari" (ashob al-hadis)ga 
nisbatan ahl al-hashv nomi ishlatilgan. Ular qatoriga Kahmas ibn al-Hasan al-Basriy (766 
y. Basrada v.e.), Ahmad al-Hujaymiy, Mudar ibn Xolid al-Kufiy va b.ni qo‘shish mumkin. 
Munozara adabiyotida ahd al-hashv ko‘pincha o‘ylamasdan so‘zlaydigan kishilar, 
payg‘ambarimiz Muhammad (sav)ning so‘zlari va ishlari haqida o‘z bilganicha safsata 
to‘qiydiganlarga nisbatan haqoratomuz laqab sifatida qo‘llanilgan. 
HASHSHOSHIYLAR (arab. - hashish chekuvchilar, giyohvandlar) - ismoiliylar ichidagi 
yashirin terrorchilik bilan shug‘ullangan firqa tarafdorlari. 11-a. oxirida Eronda ismoiliylar 
harakatining bo‘linib ketishi natijasida paydo bo‘lgan. Asoschisi - Hasan ibn Sabboh 
(1124 y. v. e.). Eronning shim.-g‘arbidagi tog‘lar orasida joylashgan Alamut qal’asi H. 
jamoasining markazi bo‘lgan. H. harakati Suriya va Livanda, keyinchalik Hindistonda 
ham tarqalgan. U O’rta Osiyo, Yaqin va O’rta Sharq mamlakatlaridagi qarmatlar harakati 
bilan uzviy bog‘liq. H. xalifalik va saljuqiylarga qarshi kurashgan. H.ning rahbarlari o‘z 
dushmanlarini o‘ldirishni siyosiy kurashning asosiy vositasi deb bilgan. H. goyat yashirin 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
101
holda ish ko‘radigan va tarmoqlangan terrorchilik tashkilotini vujudga keltirgan. Uz 
maqsadlarini amalga oshirish (hukmdorlar, podsholar, qirollar va yirik namoyandalarni 
o‘ldirish)da fidoyilar(qashshoq dehqon va shaharlik yoshlar)dan foydalangan. Terrorchi 
(fidoyi)larga giyohvand moddalarni iste’mol qildirib, o‘lsa shubhasiz jannatga tushishiga 
ishontirgan. Birmuncha davr H. ko‘p hukmronlarga dahshat solib turgan, ulardan ko‘plari 
(jumladan ayrim Yevropa mamlakatlari imperatorlari va qirollari ham) o‘z jonini saqlash 
uchun H.ga to‘lov to‘lab turgan. 1256 y. mo‘g‘ul istilochilari Alamutni bosib olib, Eronda 
H. jamoasiga barham bergan. 1273 y.da mamluklar qo‘shini Suriya va Livandagi H.ning 
oxirgi tashkilotlarini tugatgan. 
HAQQ ("asl", "haqiqiy", "haqiqat") - voqelik haqida bildirilgan fikr voqelikka to‘g‘ri : 
kelishini anglatuvchi termin; fikr ! mulohazalarning voqelikka mos kelishi sidq | termini 
bilan ifodalangan. Bu ikki termin ; ko‘pincha sinonim sifatida ishlatilgan, biroq 
qo‘llaniladigan joyiga qarab ularni farqlashgan: H. termini din yoki mazhabga ; 
ishontirish (akdda) uchun ishlatiladi. Bunda uning ziddi - botil istilohidir. Sidq | termini 
fikr (hukm), mulohaza (qavl)ni ta’riflashda qo‘llanilib, uning ziddi - kizb.
HIDOYA (arab. - qo‘llanma; to‘la nomi "al- : Hidoya fi sharh al-Bidoya" - "Bidoya \ 
(kitobi)ning sharhi bo‘yicha qo‘llanma") - ; sunniylikning hanafiylik mazhabida keng I 
tarqalgan shariat qo‘llanmasi (kodeksi). Qo‘llanmani Burhoniddin Marg‘inoniy 13 yil 
davomida yozgan. Uni yaratishda Burhoniddin Marg‘inoniy Qur’oni karim oyatlari, 
dastlabki 4 xalifa, sahobalar va tobeinlarning rivoyatlari, hadislar, sunniylik oqimidagi 4 
mazhab asoschilarining asarlariga tayangan. H. 4 jilddan iborat, 57 kitob, 165 bob, 152 
fasldan tarkib topgan. H.ning 1-jildi 5 kitobdan iborat bo‘lib, tahorat va amaliy ibodatlar 
(namoz, ro‘za, zakot va haj)ga bag‘ishlangan. 2-jildga nikoh, emizish, taloq, qul ozod 
qilish, topib olingan bolalarning nasabini aniqlash, bedarak yo‘qolganlar, sherikchilik, 
vaqf huquqi kabi masalalar kiritilgan. 3-jildda oldi-sotdi, pul muammolari, kafolat, 
qozilarning vazifalari, guvohdik, vakolat, da’vo, sulh, qarz berish, sovg‘a, ijara, voliylik 
(patronat), homiylik kabi masalalar o‘rin olgan. 4-jildda shafoat, merosni taqsimlash, 
vasiyat, dehqonchilik va bog‘dorchilik xususida shartnoma, qurbonlik qilish, ovchilik, 
garovga berish, jinoyatlar xususida, xun haqi to‘lash kabi masalalar yoritilgan. Kitob 
yaratilgan davrdan boshlab faqihlar, tarixchilar, shohu hokimlar diqqatini tortib keladi. 
H. bir necha asrlar davomida ko‘p musulmon mamlakatlari, jumladan, Osiyoda ham 
huquqshunoslik bo‘yicha eng asosiy qo‘llanma hisoblangan. O’zbekistonda 20-a.ning 30-
y.larigacha - shariat qozilari bekor qilinib, sho‘rolar sud tizimi joriy qilinguncha amalda 
bo‘lib keldi. U musulmon mamlakatlari oliy o‘quv yurtlarining o‘quv dasturlariga 
kiritilgan. Kitob jahonning bir necha tillariga tarjima qilingan. H.ni o‘zbek tilida 
mukammal tarjima etishga kiritilgan (kitobning 1-jildi 2000 y. bosmadan chiqdi).
HIDOYAT (arab. - to‘g‘ri yo‘l) - haqiqiy e’tiqod yo‘lidan yurish. Zalolatning qarama-
qarshisi. H. Alloh o‘z bandalari uchun ko‘rsatgan eng to‘g‘ri yo‘l hisoblanadi. Qur’oni 
karimning yuzlab oyatlarida H. to‘g‘risida ma’lumotlar bor. Ularda ta’kidlanishicha, alloh 
taolo H. yo‘liga hammani ham boshlamaydi, balki o‘zi xohlagan, tanlagan kishilarnigina 
bu ne’matga musharraf etadi. Hatto Payg‘ambarimizga xitob qilib: "Sen xohlagan 
kishingai H.ga erishtira olmaysan, lekin Alloh o‘zi xohlaganiga H. ato qilur" -degan 

---

Islom Ensiklopediyasi