Microsoft Word Kasbiy psixologiya Yulchiyeva Z

majmuiy 

---

190 
kinetik nutq
bo‘lgan. Nutqning bu shakli ibtidoiy obrazli tafakkur bilan 
bog‘langan bo‘lib, taxminan yarim million yil avval mavjud bo‘lgan. Majmuiy 
kinetik nutq deb, tana harakatlari yordamida ma’lumot etkazishning sodda 
tizimiga aytiladi. 
Nutq rivojlanishining keyingi bosqichida nutq harakatlarining asta-sekin mehnat 
faoliyatidan ajralib, nutq vositalari sifatida ixtisoslashi, ya’ni, ularning 
jestlar
ga 
aylanishi bilan bog‘liq. Harakatlarning nutqiy va mehnat harakatlariga 
bo‘linishiga odamlar mehnat faoliyatining murakkablashishi sabab bo‘ldi. 
Natijada maxsus 
qo‘l bola til
va 
qo‘l
(kinetik) 
nutqi
paydo bo‘ldi. Shunday 
qilib, odam qo‘li mehnat va muloqotning asosiy vositasi bo‘lib qoldi. 
Tovushli nutqqa o‘tish, taxminan, 100 ming yillar avval boshlangan bo‘lishi 
mumkin. Bu ishlab chiqarishning rivojlanishi va mehnatning birlamchi 
bo‘linishi bilan bog‘liq bo‘lgan. Qo‘l nutqi bajara olmaydigan jism va hodisalar 
alohida
tushunchalar
tizimida aniqroq belgilanadigan, nutqqa bo‘lgan talab 
paydo bo‘ldi. 
Muloqot jarayonida qo‘l imo-ishoralari ma’lum mujmal tovushli ovoz bilan 
birga ijro qilingan. Asta-sekin nutq tovushlari rivojlanib, sayqallanib bordi. Vaqt 
o‘tishi bilan ular kinetik nutq bajargan vazifalarni o‘z zimmalariga oldilar, 
bundan tashqari, odam nutqi taraqqiyotini ta’minlab berdilar. Shunday qilib, 
nutq va til yangi sifat darajasi – tovushli aniq nutq darajasiga ko‘tarildilar. 
Dastlab tovushli nutq takomillashmagan edi. So‘zlar, birlamchi, qo‘l imo-
ishoralari kabi juda umumiy, noaniq ma’noga ega edi. Bir xil so‘z mazmuni 
turlicha bo‘lgan jismlarni belgilashda qo‘llanilishi mumkin edi (ibtidoiy 
polisemantizm). Ilk so‘zlar yaxlit iboralar bilan ifodalangan, deb taxmin qilish 
mumkin, dastlabki nutq shakllari juda oddiy bo‘lgan. Ularda yashirin ma’no, 
jumlalar bo‘lmagan. Nutq aniq maqsadlarda, qandaydir ma’lumotni 
etkazishdagina ishlatilgan. So‘ngra mehnat ta’sirida so‘z ma’nolari rivojlana 
borgan, va bu asta-sekin murakkab morfologiya va sintaksisga ega bo‘lgan 
tilning shakllanishiga olib keldi. 
Nutq rivojlanishining keyingi bosqichi