Microsoft Word Kasbiy psixologiya Yulchiyeva Z

3. Muxandis xodimlar shaxsining bilish faoliyatiga psixologik tavsif 
Muxandis xodimlarning bilish faoliyati boshqa kasb kishilarnikiga 
qaraganda chuqurligi, keng qamrovliligi, tezkorligi, aniq maqsadga 
qaratilganligi, mantiqiyligi, maxsusligi bilan farq qiladi. Quyida bularning 
barchasiga batafsil to’xtalamiz. 
Diqqat va uning muxandis xodimlari faoliyatida tutgan o’rni. Diqqat 
kishi faoliyatining barcha turlari, eng avvalo, mehnat va o’quv faoliyati 
samaradorligining muhim va zarur shartidir. Bilish jarayonlari kechishining eng 
muhim xususiyati uning tanlanganligi, yo’naltirilganligidan iboratdir. Tevarak-
atrofdagi ko’plab ta’sirlar orasidan kishi hamisha nimanidir idrok etadi, 
nimanidir faraz qiladi, nima haqidadir fikr yuritadi, o’ylaydi. Ongning bu xossasi 
diqqat kabi xususiyat bilan o’zaro bog’liq. Muxandisxodimlarining kasbiy 
faoliyatida bilish jarayonlarining ahamiyati beqiyosdir. Biz quyida bilish 
jarayonlariga va uning muxandisfaoliyatidagi o’rniga to’xtalamiz. 
Diqqat individning hissiy, aqliy yoki harakatlantiruvchi faolligi 
darajasining oshirilishini taqozo etadigan tarzda ongning yo’naltirilganligi va 
bir narsaga qaratilganligidir. 
E’tiborni ma’lum ob’ektga qaratish uchun irodaviy kuch-g’ayrat sarflash 
zarurati yuzaga kelganda, binobarin, qiyinchiliklar paydo bo’lganida, bilishga 
oid qiziqish susayganida va shuningdek, to’siqlar mavjud bo’lgan kezlarda 
diqqat aniq-ravshan namoyon bo’ladi. 
Hosil bo’lish xususiyati va amal qilish usullariga ko’ra diqqatning uchta 
asosiy turi mavjud: 

---

34 
– 
ixtiyorsiz diqqat; 
– 
ixtiyoriy diqqat; 
– 
ixtiyoriy diqqatdan keyingi diqqat 
Ixtiyorsiz diqqat kishining niyatlari va maqsadlaridan mustasno tarzda hosil 
bo’ladi va qo’llab-quvvatlanadi. Ixtiyorsiz diqqatning paydo bo’lishi jismoniy, 
psixofiziologik va psixik omillar bilan belgilanadi. Individning ehtiyojlariga mos 
keladigan, uning uchun ahamiyatiga ega bo’lgan qo’zg’atuvchilar ixtiyorsiz 
diqqatni qo’zg’aydi. Ixtiyorsiz diqqatda bevosita qiziqishning roli benihoya 
kattadir. Nimaiki qiziqarli, maroqli, hissiyotga boy, zavqli bo’lsa, diqqatning 
uzoq vaqt mobaynida to’planib turishini taqozo etadi. Ixtiyorsiz diqqat 
shaxsning umumiy yo’nalganligiga ham bog’liqdir. 
Ixtiyoriy diqqat ongli ravishda boshqariladigan va tartibga solinadigan 
diqqat-e’tibordir. Ixtiyoriy diqqat ixtiyorsiz diqqat zamirida hosil bo’ladi. 
Ixtiyoriy diqqat, agar kishi o’z oldiga ma’lum bir vazifa qo’ygan va harakat 
dasturini ongli tarzda ishlab chiqqan bo’lsa, yuz beradi. 
Ixtiyoriy diqqatdan keyingi diqqat maqsadga yo’naltirilgan faoliyatda shaxs 
uchun diqqatning ixtiyoriy to’planganligidagi kabi, faqat uning mazmuni va 
jarayonining qiziqarli hamda ahamiyatli bo’lishi natijasida qiziqib, kirishib 
ketish xususiyatida namoyon bo’ladi. Diqqatning jamlanishi, jalb qilinishi 
ixtiyoriy diqqatdan keyingi diqqatda unumli va sermahsul hisoblanadi. Ixtiyoriy 
diqqatdan keyingi diqqat sharoitiga o’tish uchun ish jarayonini faollashtirish 
talab etiladi. Ish jarayonini xotira qonuniyatlarini yaxshi bilgan holda, uning 
yordamidan foydalanib amalga oshirish talab etiladi. Bular mantiqan tushunish 
va qiziqish uyg’otish qonuniyatlari hisoblanadi.